İçeriğe atla

Merkezsiz finans

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Merkezi olmayan değişim sayfasından yönlendirildi)
Likidite havuzu değişimleri tarafından yaygın olarak kullanılan temel fiyatlandırma fonksiyonunun grafiği.

Merkezsiz finans, (İngilizce: Decentralized Finance, genellikle DeFi şeklinde kısaltılır), geleneksel finansal araçları sunmak için brokerler, borsalar veya bankalar gibi merkezî finansal hizmet sağlayıcılarına güvenmeyen, bunun yerine blok zincirler (İngilizce: Blockchains) aracılığıyla akıllı sözleşmeler (İngilizce: Smart Contracts) kullanan blok zinciri tabanlı bir finans sistemidir. DeFi, esnek bir şekilde bir araya getirilebilen çok katmanlı bir mimarî ve yapı taşları kullanır.[1]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Stabilcoin tabanlı borç verme platformu MakerDAO, önemli ölçüde kullanım gören ilk DeFi uygulaması olarak kabul ediliyor[2] ve kullanıcıların, platformun yerel tokeni olan ve bir stabilcoin olarak Amerikan dolarına sabitlenmiş Dai'yi ödünç vermesine olanak tanıyor. MakerDAO, Ethereum blok zincirinde kredi, geri ödeme ve tasfiye prosedürlerini yöneten bir dizi akıllı sözleşme aracılığıyla, Dai'nin istikrarlı değerini merkezî olmayan ve özerk bir şekilde korumayı amaçlamaktadır.[3]

Haziran 2020'de Compound Finance Platformu, borç verenlere yapılan tipik faiz ödemelerine ek olarak, kripto para kredisi verenleri ve borç alanları, compound platformunu yönetmek için kullanılan ancak borsalarda da alınıp satılabilen COMP token adı verilen yeni bir kripto para birimiyle ödüllendirmeye başladı. Diğer platformlar da bunu takip ederek sırasıyla yield farming ve likidite madenciliği olarak bilinen ve spekülatörlerin toplam getirilerini en üst düzeye çıkarmak için kripto paraları bir platformdaki farklı havuzlar arasında ve farklı platformlar arasında aktif olarak hareket ettirdikleri olguyu ortaya çıkardılar, faiz, ücretler ve ek ödüllendirici tokenlerin değerini içerir.[4]

Temmuz 2020'de Washington Post, gelir ekonomisini, getiri ve yatırım fırsatlarını ve ilgili riskleri kapsayan bu fenomeni daha ayrıntılı olarak açıkladı.[4] Ethereum da, DeFi'ye artan ilgiye bağlı olarak 2020'de hizmet sunucuların sayısında da artış kaydedildiğini tespit etti.[5]

DeFi, Andreessen Horowitz, Bain Capital Ventures ve Michael Novogratz gibi büyük kripto para yatırımcılarının da ilgisini çekmiştir.[6]

Merkezi olmayan değişim aracılığıyla yapılan işlemlerde, normalde varlıkların (örneğin bankalar, borsacılar, çevrimiçi ödeme ağ geçitleri, devlet kurumları vb.) güvenliğini ve transferini denetleyecek olan tipik üçüncü taraf kuruluşlar, bir blok zinciri veya dağıtılmış defter ile değiştirilir. Bazı yaygın çalışma yöntemleri arasında akıllı sözleşmelerin veya sipariş defteri aktarımının kullanılması yer alır, ancak başka birçok varyasyon mümkün ve farklı derecelerde adem-i merkeziyetçilik vardır.[7][8]

Merkezi olmayan değişim işlemlerindeki tüccarların genellikle bir ticaret gerçekleştirmeden önce varlıklarını borsaya aktarmaları gerekmediğinden, merkezi olmayan değişim işlemlerinin hacklenmesinden kaynaklanan hırsızlık riskini azaltır.[9][10] Ancak likidite sağlayıcılarının belirteçleri borsaya aktarması gerekir. Merkezi olmayan değişimler, "wash trading" yoluyla fiyat manipülasyonunu veya sahte ticaret hacmini de önleyebilir ve Müşterini Tanıma (KYC) gereksinimlerini uygulayan borsalardan daha anonimdir.

Merkezi olmayan borsaların düşük işlem hacimlerinden ve piyasa likiditesinden muzdarip olduğuna dair bazı işaretler vardır.[11] Değiştirilebilir likidite ile merkezi olmayan borsalar oluşturmak için bir protokol olan 0x projesi bu sorunu çözmeye çalışır.[12]

Dezavantajları

[değiştir | kaynağı değiştir]

KYC (Know Your Customer: Müşterini Tanı) sürecinin olmaması ve bir işlemi geri almanın mümkün olmaması nedeniyle, kullanıcılar şifreleri veya özel anahtarları için saldırıya uğrarlarsa zarar görürler.[13]

Likidite havuzu DEX en yaygın kullanılanı olmasına rağmen, bazı dezavantajları olabilir. Likidite havuzu DEX'lerinin en yaygın sorunları fiyat kayması ve ön çalışmadır.

Sabit ürün AMM'nin önden çalışma direncini iyileştirme fikirleri ilk olarak Vitalik Buterin tarafından bir gönderide tartışıldı.[14]

Adem-i merkeziyetçilik dereceleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Merkezi olmayan bir borsa, hâlâ merkezi bileşenlere sahip olabilir, bu sayede borsanın bir kısmı hâlâ merkezi bir otoritenin elindedir. IDEX'in New York Eyaleti kullanıcılarının platforma sipariş vermesini engellemesi dikkate değer bir örnektir.[15]

Temmuz 2018'de, merkezi olmayan borsa Bancor'un saldırıya uğradığı ve fonları dondurmadan önce varlıklarında 13,5 milyon dolar zarara uğradığı bildirildi.[16] Bir tweette, Litecoin'in yaratıcısı Charlie Lee'nin yazdığı üzere, bir borsanın müşteri fonlarını kaybedebileceği veya dondurabileceği takdirde merkezileştirilemeyeceğini iddia etti.[17]

Merkezi olmayan borsaların operatörleri, hükûmet düzenleyicilerinden yasal sonuçlarla karşı karşıya kalabilir. Bir örnek, Kasım 2018'de ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu'na kayıtsız bir menkul kıymetler borsası işletmekle ilgili suçlamalarda bulunan EtherDelta'nın kurucusu buna bir örnektir.[18]

Ethereum blok zinciri üzerine inşa edilen Uniswap, tüm DEX'ler arasında en büyük ticaret hacmine sahiptir.[19] V3 versiyonu 5 Mayıs 2021'de Ethereum ana ağına yerleştirdi.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Schär, Fabian. "Decentralized Finance: On Blockchain- and Smart Contract-Based Financial Markets". research.stlouisfed.org (İngilizce). 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  2. ^ "The Maker Protocol White Paper | Feb 2020". makerdao.com. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  3. ^ Stabile, Daniel T.; Prior, Kimberly A.; Hinkes, Andrew M. (2020). Digital assets and blockchain technology: US law and regulation. Cheltenham, UK Northampton, MA, USA: Edward Elgar Publishing. ISBN 978-1-78990-744-5. 
  4. ^ a b "Analysis | What's 'Yield Farming'? (And How Do You Grow Crypto?)". Washington Post (İngilizce). 31 Temmuz 2020. ISSN 0190-8286. 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  5. ^ "Coders Flock Back to Crypto Projects With Prices Surging Again". Bloomberg.com (İngilizce). 10 Aralık 2020. 19 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  6. ^ "Novogratz Plows Ahead In DeFi Amid the 'Gamifying' of Crypto". Bloomberg.com (İngilizce). 29 Eylül 2020. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  7. ^ "Coinbase bought a "decentralized" crypto exchange. How does that work?". Quartz (İngilizce). 3 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2020. 
  8. ^ "This 31-Year-Old Is Trying to Revolutionize Cryptocurrency Trading". Bloomberg.com (İngilizce). 28 Eylül 2017. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2020. 
  9. ^ Sandle (9 Eylül 2018). "Big investment in cryptocurrency startup Altcoin.io". Digital Journal (İngilizce). 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2018. 
  10. ^ Castellanos (6 Mart 2018). "Alexis Ohanian's VC Firm Invests in Crypto Trading Platform". Wall Street Journal (İngilizce). ISSN 0099-9660. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2018. 
  11. ^ Russolillo (16 Temmuz 2018). "Cryptocurrency Exchanges Are Getting Hacked Because It's Easy". The Wall Street Journal (İngilizce). ISSN 0099-9660. 11 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2018. 
  12. ^ "0x lets any app be the Craigslist of cryptocurrency". TechCrunch (İngilizce). 21 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2018. 
  13. ^ "Bloomberg - Record Crypto Heist Raises the Appeal of a New Type of Exchange". www.bloomberg.com (İngilizce). 30 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2018. 
  14. ^ "Improving front running resistance of x*y=k market makers". Ethresear.ch (İngilizce). 13 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021. 
  15. ^ @Aurora_dao (23 Ekim 2018). "#IDEX will begin blocking new orders from users with New York State IP addresses on Thursday, October 25th (6pm UTC). Cancels and withdrawals will remain active" (X gönderisi) – X vasıtasıyla. 
  16. ^ "Another hack rocks cryptocurrency trading: Bancor loses $13.5 million". ZDNet (İngilizce). 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2018. 
  17. ^ "The crypto world's latest hack sees Bancor lose $23.5M". TechCrunch (İngilizce). 10 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2018. 
  18. ^ "SEC, EtherDelta founder settle charges over operating unregistered exchange". Reuters (İngilizce). 8 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2018. 
  19. ^ Gerelyn (25 Mayıs 2021). "Uniswap Shines on Top-10 CryptoLeaderboard With Double-Digit Gains". Yahoo Finance (İngilizce). 27 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2021. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Merkezsiz_finans&oldid=32217944" sayfasından alınmıştır