İçeriğe atla

Lenfatik sistem

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Lenf sistemi sayfasından yönlendirildi)
lenfatik sistem
Latince isimsystema lymphoideum
Sistemİnsan vücudu, dolaşım sistemi, bağışıklık sistemi
Tanımlayıcılar
JSTORlymphatic-system
Microsoft Academic181152851
MeSHD008208
TA5149
FMA7162 74594, 7162

Lenfatik sistem veya lenfoid sistem, omurgalılarda dolaşım sistemi ve bağışıklık sistemi'nin bir parçası olan bir organ sistemi'dir. Geniş bir lenf ağından, lenfatik damarlardan, lenf düğümlerinden, lenfatik veya lenfoid organlardan ve lenfoid dokulardan oluşur.[1][2] Damarlar lenf (Latince "lenfa" kelimesi tatlı su tanrısı "Lenfa")[3] adlı berrak bir sıvıyı kalbe doğru taşır.

Kardiyovasküler sistemden farklı olarak, lenfatik sistem kapalı sistem değildir. İnsan dolaşım sistemi, kan'dan plazma'yı çıkaran kılcal filtrasyon yoluyla günde ortalama 20 litre kan işler. Kabaca 17 litre filtrelenmiş plazma doğrudan kan damarı'na geri emilirken kalan üç litre interstisyel sıvı içinde bırakılır. Lenfatik sistemin ana işlevlerinden biri, fazla üç litre için kana yardımcı bir dönüş yolu sağlamaktır.[4]

Diğer ana işlev, bağışıklık savunmasıdır. Lenf, atık ürünler ve bakteri ve proteinlerle birlikte hücresel artıklar içermesi bakımından kan plazmasına çok benzer. Lenf hücreleri çoğunlukla lenfositlerdir. İlişkili lenfoid organlar lenfoid dokudan oluşur ve lenfosit üretiminin veya lenfosit aktivasyonunun gerçekleştirildiği yerlerdir. Bunlara lenf düğümleri (en yüksek lenfosit konsantrasyonunun bulunduğu yer), dalak, timus ve bademcikler dahildir. Lenfositler başlangıçta kemik iliğinde üretilir. Lenfoid organlar ayrıca destek için stromal hücre gibi diğer hücre türlerini de içerir.[5] Lenfoid doku ayrıca mukoza ile ilişkili lenfoid doku (MALT) gibi mukozalar ile de ilişkilidir.[6]

Vücut savunmasında önemli bir rol oynayan lenfositler lenf sisteminde üretilir ve olgunlaştırılır.[7]

Dolaşımdaki kandan gelen sıvı, kılcal hareketle vücudun dokularına sızar ve hücrelere besin taşır. Sıvı, dokuları interstisyel sıvı olarak yıkar, atık ürünleri, bakterileri ve hasarlı hücreleri toplar ve daha sonra lenf olarak lenfatik kılcal damarlara ve lenf damarlarına akar. Bu damarlar, bakteri ve hasarlı hücreler gibi istenmeyen maddeleri filtreleyen çok sayıda lenf düğümünden geçerek lenfi vücudun her yerine taşır. Lenf daha sonra lenf kanalı olarak bilinen çok daha büyük lenf damarlarına geçer. Sağ lenf kanalı vücudun sağ tarafını boşaltır ve torasik kanal olarak bilinen çok daha büyük sol lenf kanalı vücudun sol tarafını boşaltır. Kanallar kan dolaşımına geri dönmek için subklavyen venlere boşalır. Lenf, kas kasılmaları ile sistem içinde hareket ettirilir.[8] Bazı omurgalılarda, lenfleri damarlara pompalayan bir lenf kalbi bulunur.[8][9]

Lenfatik sistem ilk olarak 17. yüzyılda bağımsız olarak Olaus Rudbeck ve Thomas Bartholin tarafından tanımlanmıştır.[10]

Lenf düğümlerinin yangısına lenfadenitis, lenf damarlarının yangısına ise lenfanjitis denir.

Yapısı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Lenfatik sistemdeki damar ve organların şeması

Lenfatik sistem, iletken bir lenfatik damarlar, lenfoid organlar, lenfoid dokular ve dolaşımdaki lenf ağından oluşur.

Lenfatik sistem kabaca iki temel başlığa ayrılabılır. Lenf düğümleri ve lenfatikler (lenf damarları). Lenf kapillerleri veya lenfatikler normal dolaşımın aksine merkezden perifere değil, periferden merkeze doğru yöndedir. Örneğin bağırsaklarda villuslar içerisinde başlar. Buradaki alt ünitelere lakteal adı verilir. Lenf kapillerleri bir ucu kapalı formasyondadır. Laktealler birleşerek daha büyük lenfatikleri oluşturur. Göğüs-karın hizasında ise Cysterna chili denilen (Peke sarnıcı) yapıya ulaşarak sistemik dolaşıma geçerler. Bu arada yollar üzerinde lenf düğümlerini oluştururlar.

Birincil lenfoid organlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Birincil (veya merkezi) lenfoid organlar, olgunlaşmamış progenitör hücrelerden lenfositler üretir. Timus ve kemik iliği, lenfosit dokularının üretiminde ve erken klonal seçim ile ilgili birincil lenfoid organları oluşturur.

Lenf organları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kemik iliği ve timüs birincil lenfatik organlar olarak kabul edilirler ve olgunlaşmamış proginatör hücrelerden lenfosit üretiminden sorumludurlar. Buna ek olarak ikincil lenf organları arasında lenf nodları ve dalak bulunur. İkincil organların görevi olgun lenfositleri depolamak ve edinilmiş bağışıklık sistemini aktive etmektir.[11]

Kemik iliği

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Kemik iliği

Kemik iliği, hem T hücresi öncüllerinin oluşturulmasından hem de bağışıklık sisteminin önemli hücre tipleri olan B hücrelerinin üretilmesinden ve olgunlaşmasından sorumludur. B hücreleri kemik iliğinden hemen dolaşım sistemine katılır ve patojen aramak için ikincil lenfoid organlara gider. T hücreleri ise kemik iliğinden timusa giderek daha fazla gelişerek olgunlaşırlar. Olgun T hücreleri daha sonra patojen aramak için B hücrelerine katılır. T hücrelerinin diğer %95'i, bir programlanmış hücre ölümü biçimi olan apoptoz sürecini başlatır.

Timus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Timus

Timus, doğum sonrası antijen stimülasyonuna yanıt olarak doğumdan itibaren boyut olarak artar. En çok yenidoğan ve ergenlik öncesi dönemlerde aktiftir. Ergenlikte, ergenliğin başlarında, timus atrofiye ve gerilemeye başlar ve çoğunlukla timik stromanın yerini alan adipoz doku bulunur. Ancak kalıcı T lenfopoezi yetişkin yaşamı boyunca devam eder. Timusun kaybı veya yokluğu, ciddi immün yetmezliğe ve ardından enfeksiyona karşı yüksek duyarlılığa neden olur. Çoğu türde, timus epitelden oluşan septa ile bölünmüş lobüllerden oluşur; bu nedenle genellikle epitelyal bir organ olarak kabul edilir. T hücreleri timositlerden olgunlaşır, çoğalır ve epitel hücreleri ile etkileşime girmek için medullaya girmeden önce timik kortekste bir seçim sürecinden geçer.

Timus, hematopoietik progenitör hücrelerden T hücrelerinin gelişimi için endüktif bir ortam sağlar. Ek olarak, timik stromal hücreler, işlevsel ve kendi kendine toleranslı bir T hücre repertuvarının seçilmesine izin verir. Bu nedenle, timusun en önemli rollerinden biri merkezi toleransın uyarılmasıdır.

İkincil lenfoid organlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

lenf düğümüleri ve dalak içeren ikincil (veya periferal) lenfoid organlar (SLO), olgun saf lenfositleri korur ve bir adaptif bağışıklık tepkisi başlatır.[12] Çevresel lenfoid organlar, antijenler tarafından lenfosit aktivasyon bölgeleridir. Aktivasyon klonal genişlemeye ve afinite olgunlaşmasına yol açar. Olgun lenfositler, spesifik antijenleriyle karşılaşana kadar kan ve çevresel lenfoid organlar arasında dolaşır.

Dalak

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: dalak

Dalağın ana işlevleri şunlardır:

  1. Antijenlerle savaşmak için bağışıklık hücreleri üretmek
  2. partikül maddeyi ve yaşlanmış kan hücrelerini, özellikle kırmızı kan hücresilerini uzaklaştırmak
  3. fetal yaşam sırasında kan hücreleri üretmek.

Dalak antikorları beyaz küspe (İngilizce:white pulp) sentezler ve kan ve lenf düğümü dolaşımı yoluyla antikor kaplı bakterileri ve antikor kaplı kan hücrelerini uzaklaştırır. 2009'da fareler kullanılarak yayınlanan bir araştırma, dalağın rezervinde vücudun monositlerinin yarısını kırmızı hamur (İngilizce:red pulp) içinde içerdiğini buldu.[13] Bu monositler, yaralanmış dokuya (kalp gibi) hareket ettiklerinde, doku iyileşmesini teşvik ederken dendritik hücrelere ve makrofajlara dönüşürler.[13][14][15] Dalak, mononükleer fagosit sisteminin bir faaliyet merkezidir ve yokluğu belirli enfeksiyonlara yatkınlığa neden olduğu için büyük bir lenf düğümüne benzer olarak kabul edilebilir.

Timus gibi, dalakta sadece efferent lenfatik damarlar bulunur. Hem kısa gastrik arterler hem de splenik arter ona kan sağlar.[16] Germinal merkezler, penisier kökler olarak adlandırılan arteriyoller (İngilizce:arteriole) tarafından sağlanır.[17]

Doğum öncesi gelişimin beşinci ayına kadar dalak kırmızı kan hücreleri yapar; doğumdan sonra, yalnızca kemik iliği, hematopoezden sorumludur. Büyük bir lenfoid organ ve retiküloendotelyal sistemde merkezi bir oyuncu olarak dalak, lenfosit üretme yeteneğini korur. Dalak kırmızı kan hücreleri ve lenfositleri depolar. Acil bir durumda yardımcı olmak için yeterli kan hücresini depolayabilir. Lenfositlerin %25'e kadarı herhangi bir zamanda saklanabilir.[11]

Lenf düğümleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Lenf düğümü
Aferent ve efferent lenfatik damarları gösteren bir lenf düğümü
Bölgesel lenf düğümleri

Lenf düğümü, lenfin kana geri dönerken içinden geçtiği organize bir lenfoid doku topluluğudur. Lenf düğümleri, lenfatik sistem boyunca aralıklarla bulunur. Birkaç aferent lenf damarı, lenf düğümünün maddesinden sızan ve daha sonra bir efferent lenf damarı tarafından boşaltılan lenfi getirir. İnsan vücudundaki yaklaşık 800 lenf düğümünden yaklaşık 300'ü baş ve boyunda bulunur.[18] Birçoğu koltuk altı ve karın bölgelerinde olduğu gibi farklı bölgelerde kümeler halinde gruplandırılmıştır. Lenf düğümü kümeleri genellikle uzuvların proksimal uçlarında (kasıklar, koltuk altları) ve boyunda bulunur; burada yaralanmalardan kaynaklanan patojen kontaminasyonunu sürdürmesi muhtemel vücut bölgelerinden lenf toplanır. Lenf düğümleri özellikle göğüste, boyunda, pelviste aksilla, kasık bölgesi ve bağırsakların kan damarlarıyla ilişkili mediasten'de çok sayıdadır.[6]

Lenf düğümünün maddesi, korteks olarak adlandırılan bir dış kısımda bulunan lenfoid foliküllerden oluşur. Düğümün iç kısmına medulla denir ve hilum olarak bilinen bir kısım hariç her tarafı korteksle çevrilidir. Hilum, lenf düğümünün yüzeyinde bir çöküntü olarak ortaya çıkar ve aksi takdirde küresel lenf düğümünün fasulye şeklinde veya oval olmasına neden olur. Efferent lenf damarı doğrudan hilustaki lenf düğümünden çıkar. Lenf düğümünü kanla besleyen arterler ve damarlar hilustan girer ve çıkar. Parakorteks adı verilen lenf düğümü bölgesi medullayı hemen çevreler. Çoğunlukla olgunlaşmamış T hücreleri veya timositler içeren korteksin aksine, parakorteks olgunlaşmamış ve olgun T hücrelerinin bir karışımına sahiptir. Lenfositler, parakortekste bulunan özelleşmiş yüksek endotelyal venüller yoluyla lenf düğümlerine girerler.

Lenf folikülü, lenf düğümünün fonksiyonel durumuna göre sayısı, boyutu ve konfigürasyonu değişen yoğun bir lenfosit topluluğudur. Örneğin, yabancı bir antijenle karşılaştığında foliküller önemli ölçüde genişler. B hücresilerin veya B lenfositlerin seçimi, lenf düğümlerinin germinal merkezi'nde gerçekleşir.

İkincil lenfoid doku, yabancı veya değiştirilmiş doğal moleküllerin (antijenler) lenfositlerle etkileşime girmesi için ortamı sağlar. lenf düğümüleri ve bademcikler içindeki lenfoid foliküller, Peyer yamaları, dalak, adenoidler, cilt, vs mukoza ile ilişkili lenfoid dokusu (MALT) ile ilişkili örneklenir.

Mide-bağırsak duvar'da, ek'i kolonunkine benzer bir mukozaya sahiptir, ancak burada yoğun olarak lenfositlerle birlikte sızmıştır.

Tersiyer lenfoid organlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tersiyer lenfoid organlar (TLO'lar), kronik enfeksiyon, nakledilen organlar aşı reddi, bazı kanserler ve otoimmün ve otoimmün ile ilgili hastalıklar gibi kronik iltihap bölgelerinde periferik dokularda oluşan anormal lenf düğümü benzeri yapılardır.[19] TLO'lar, ontojeni sırasında sitokinler ve hematopoietik hücrelere bağlı olarak lenfoid dokuların oluşturulduğu ancak yine de interstisyel sıvı boşaltıldığı ve aynı kimyasal haberciler ve gradyanlara yanıt olarak lenfositlerin taşındığı normal süreçten farklı düzenlenir.[20] TLO'lar tipik olarak çok daha az lenfosit içerir ve yalnızca inflamasyon ile sonuçlanan antijenlerle karşı karşıya kaldıklarında bir bağışıklık rolü üstlenirler. Bunu, kan ve lenften lenfositleri ithal ederek başarırlar.[21] TLO'lar genellikle bir foliküler dendritik hücre ağı (FDC'ler) ile çevrili aktif bir germinal merkez'e sahiptir.[22] TLO'lar kansere karşı bağışıklık yanıtında önemli bir rol oynar. Tümörlerinin yakınında TLO'ları olan hastalar daha iyi bir prognoza sahip olma eğilimindedir,[23][24] ancak bazı kanserler için bunun tersi geçerlidir.[25] Aktif bir germinal merkez içeren TLO'lar, germinal merkezi olmayan TLO'lara sahip olanlardan daha iyi bir prognoza sahip olma eğilimindedir.[23][24] Bu hastaların daha uzun yaşama eğiliminin nedeninin, TLO'ların aracılık ettiği tümöre karşı bağışıklık tepkisi olduğu düşünülmektedir. TLO'lar, hastalar immünoterapi ile tedavi edildiğinde bir anti-tümör tepkisini de destekleyebilir.[26] TLO'lara, üçüncül lenfoid yapılar (TLS) ve ektopik lenfoid yapılar (ELS) dahil olmak üzere birçok farklı şekilde atıfta bulunulmuştur. Kolorektal kanserle ilişkili olduklarında genellikle Crohn benzeri lenfoid reaksiyon olarak adlandırılırlar.[23]

Diğer lenfoid doku

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lenfatik sistemle ilişkili lenfoid doku, vücudu enfeksiyonlara ve tümörlerin yayılmasına karşı savunmada bağışıklık işlevleriyle ilgilidir. Çeşitli tiplerde lökositler (beyaz kan hücreleri) ile retiküler liflerden oluşan bağ dokusundan oluşur, çoğunlukla lenfositler iç içe geçmiştir ve içinden lenf geçer.[27] Lenfoid dokunun yoğun bir şekilde lenfositlerle dolu bölgelerine “lenfoid folikül” adı verilir. Lenfoid doku, yapısal olarak lenf düğümleri olarak iyi organize edilmiş olabilir veya mukoza ile ilişkili lenfoid doku (MALT) olarak bilinen gevşek şekilde organize edilmiş lenfoid foliküllerden oluşabilir.

Merkezi sinir sistemi de lenfatik damarlara sahiptir. Meninksler içine ve dışına T hücre geçitlerinin araştırılması, beyni çevreleyen zara anatomik olarak entegre olan dural sinüsler içindeki fonksiyonel meningeal lenfatik damarlarını ortaya çıkardı.[28]

Lenfatik damarlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Doku boşluklarındaki lenf kılcal damarları

Lenf damarları olarak da adlandırılan lenfatik damarlar, vücudun farklı bölümleri arasında lenf ileten ince duvarlı damarlardır.[29] Bunlar, lenf kılcal damarları tübüler damarlarını ve daha büyük toplayıcı damarları – sağ lenfatik kanal ve torasik kanal (sol lenfatik kanal) içerir. Lenf kılcal damarları dokulardan interstisyel sıvının emiliminden esas olarak sorumludur, lenf damarları ise emilen sıvıyı daha büyük toplama kanallarına doğru iter ve burada nihayetinde subklavyen damarlar yoluyla kan dolaşımına geri döner.

Lenfatik sistemin dokuları, vücut sıvısı dengesinin korunmasından sorumludur. Kılcal damar ağı ve toplayıcı lenfatik damarlar, ekstravaze sıvıyı, proteinler ve antijenlerle birlikte dolaşım sistemine geri taşımak için verimli bir şekilde boşaltmak ve taşımak için çalışır. Damarlardaki çok sayıda intraluminal valf, reflü olmadan tek yönlü bir lenf akışı sağlar.[30] Bu tek yönlü akışı sağlamak için biri birincil ve diğeri ikincil valf sistemi olmak üzere iki valf sistemi kullanılır.[31] Kılcal damarlar kör uçludur ve kılcal damarların uçlarındaki valfler, birincil damarlara tek yönlü bir akışa izin vermek için ankraj filamanları ile birlikte özel bağlantılar kullanır. Bununla birlikte, toplayıcı lenfatikler, intraluminal valflerin ve lenfatik kas hücrelerinin birleşik hareketleriyle lenfi itmek için hareket eder.[32]

Gelişimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Embriyonik gelişimin beşinci haftasının sonunda lenfatik dokular gelişmeye başlar.[33] Lenfatik damarlar, mezoderm kaynaklı gelişen damarlardan kaynaklanan lenf keselerinden gelişir.

Ortaya çıkan ilk lenf keseleri, iç şahdamar (İngilizce: jugular) ve köprücük altı (İngilizce: subclavian) damarların birleştiği yerde eşleştirilmiş şahdamar lenf keseleridir.[33] Juguler lenf keselerinden lenfatik kılcal sinir ağları (İngilizce:plexus) göğüs kafesine (toraks), üst uzuvlara, boyuna ve başa yayılır.[33] Bazı pleksuslar kendi bölgelerinde genişler ve lenfatik damarlar oluşturur. Her bir şahdamarı lenf kesesi, şah damarıyla en az bir bağlantıyı korur, soldaki ise göğüs kanalın üst kısmına doğru gelişir.

Görünen bir sonraki lenf kesesi, bağırsak mezenterinin kökündeki eşleşmemiş retroperitoneal lenf kesesidir. İlkel vena kava ve mezonefrik damarlardan gelişir. Kılcal pleksuslar ve lenfatik damarlar retroperitoneal lenf kesesinden karın iç organlara ve diyaframa yayılır. Kese, sisterna şili ile bağlantı kurar ancak komşu damarlarla olan bağlantısını kaybeder.

Lenf keselerinin sonuncusu, eşleştirilmiş arka lenf keseleri iliak damarlardan gelişir. Arka lenf keseleri, karın duvarı, leğen (pelvik) bölgesi ve alt uzuvların kılcal pleksuslarını ve lenfatik damarlarını üretir. Arka lenf keseleri cisterna chyli ile birleşir ve komşu damarlarla olan bağlantılarını kaybeder.

Sisterna chyli'nin geliştiği kesenin ön kısmı dışında, tüm lenf keseleri mezenkimal hücreler tarafından istila edilir ve lenf nodu gruplarına dönüştürülür.

Dalak, midenin dorsal mezenterinin katmanları arasındaki mezenkimal hücrelerden gelişir.[33] Timus üçüncü faringeal kesenin bir uzantısı olarak ortaya çıkar.

İşlev

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lenfatik sistemin birbiriyle ilişkili birden fazla işlevi vardır:[34]

Yağ emilimi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yiyeceklerdeki besinler bağırsak villusları yoluyla emilir. (resimde büyük ölçüde büyütülmüş) kan ve lenf. Uzun zincirli yağ asidileri (ve bazı ilaçlar gibi benzer yağ çözünürlüğüne sahip diğer lipid'ler) lenf tarafından emilir ve şilomikronlar (ingilizce:chylomicron) içinde sarılı olarak lenf içinde hareket ederler. Lenfatik sistemin torasik kanalı yoluyla hareket ederler ve son olarak sol subklavian ven yoluyla kana girerler, böylece karaciğerin ilk geçiş metabolizması tamamen atlanır.

Lakteals olarak adlandırılan lenf damarları, ağırlıklı olarak ince bağırsakta mide-bağırsak sisteminin (kısaca:GI) başlangıcındadır. İnce bağırsak tarafından emilen diğer besinlerin çoğu, portal ven yoluyla işlenmek üzere karaciğer içine süzülmek üzere portal venöz sisteme aktarılırken, yağlar (lipidler) torasik kanal yoluyla kan dolaşımına taşınmak üzere lenf sistemine iletilir. (İstisnalar vardır, örneğin orta zincirli trigliseritler, GI yolundan portal sisteme pasif olarak yayılan gliserolün yağ asidi esterleridir.) İnce bağırsak lenfatiklerinden kaynaklanan zenginleştirilmiş lenf, chyle denir. Dolaşım sistemine salınan besinler, sistemik dolaşımdan geçerek karaciğer tarafından işlenir.

Bağışıklık fonksiyonu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lenfatik sistem, T-hücreleri ve B-hücreleri dahil adaptif bağışıklık sistemi ile ilgili hücreler için birincil bölge olarak vücudun bağışıklık sisteminde önemli bir rol oynar. Lenfatik sistemdeki hücreler sunulan antijenler'e tepki verir veya hücreler tarafından doğrudan veya diğer dendritik hücreler tarafından bulunur. Bir antijen tanındığında giderek daha fazla hücrenin aktivasyonunu ve alımını, antikorlar ve sitokinler üretimini ve makrofajlar gibi diğer immünolojik hücrelerin alımını içeren bir immünolojik kaskad (çağlayan) başlar.

Klinik önemi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Lenfatik hastalık

Çeşitli organların lenfatik drenajının incelenmesi, kanserin tanı, hastalığın sonucunu tahmini(prognoz) ve tedavisinde önemlidir. Lenfatik sistem, vücudun birçok dokusuna yakınlığı nedeniyle, metastaz adı verilen bir süreçte kanserli hücrelerin vücudun çeşitli bölgeleri arasında taşınmasından sorumludur. Araya giren lenf düğümleri kanser hücrelerini yakalayabilir. Kanser hücrelerini yok etmede başarılı olmazlarsa, düğümler ikincil tümör bölgeleri haline gelebilir.

Büyümüş lenf düğümleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Lenfadenopati

Lenfadenopati bir veya daha fazla genişlemiş lenf düğümünü ifade eder. Küçük gruplar veya tek tek büyümüş lenf düğümleri, enfeksiyon veya iltihap'a yanıt olarak genellikle "reaktif"tir. Buna “lokal” lenfadenopati denir. Vücudun farklı bölgelerinde çok sayıda lenf düğümü tutulduğunda buna “genelleştirilmiş” lenfadenopati denir.

Genelleştirilmiş lenfadenopati, enfeksiyöz mononükleoz, tüberküloz ve HIV gibi enfeksiyonlardan, SLE ve romatoid artrit gibi bağ dokusu hastalıklarından ve kanserlerden, hem aşağıda tartışılan lenf düğümlerindeki doku kanserleri ve hem de vücudun diğer bölümlerinden lenfatik sistemi yoluyla ulaşan kanserli hücrelerin metastazından kaynaklanabilir.[35]

Lenfödem

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Lenfödem

Lenfödem, lenfatik sistem hasar gördüğünde veya kötü oluşumlarında oluşabilen, lenf birikiminin neden olduğu şişme'dir. Yüz, boyun ve karın da etkilenebilse de, genellikle uzuvları etkiler. Fil hastalığı olarak adlandırılan aşırı bir durumda ödem, fil uzuvlarındaki cilde benzer bir görünümle cilt kalınlaşacak kadar ilerler.[36]

Çoğu durumda nedenleri bilinmemekle birlikte, bazen daha önce lenfatik filaryaz gibi bir paraziter hastalığın neden olduğu ciddi enfeksiyon öyküsü vardır.

Lenfanjiomatozis, lenfatik damarlardan oluşan çoklu kistleri veya lezyonları içeren bir hastalıktır.

Lenfödem, koltukaltında (zayıf lenfatik drenaj nedeniyle kolun şişmesine neden olur) veya kasıkta (bacağın şişmesine neden olur) lenf bezlerinin ameliyatla alınması sonrasında da oluşabilir. Geleneksel tedavi elle lenfatik drenaj ve kompresyon giysisilerle yapılır. Lenfödem tedavisi için iki ilaç klinik deneylerdedir: Lymfactin[37] ve Ubenimex/Bestatin.

Elle lenfatik drenajın etkilerinin kalıcı olduğunu gösteren hiçbir kanıt yoktur.[38]

Kanser

[değiştir | kaynağı değiştir]
Reed-Sternberg hücreleri.
Ana madde: Lenfoma

Lenfatik sistemin Kanser birincil veya ikincil olabilir. Lenfoma, lenfatik doku kaynaklı kanser anlamına gelir. Lenfoid lösemiler ve lenfomalar artık aynı tip hücre soyunun tümörleri olarak kabul edilmektedir. Kanda veya kemik iliğinde "lösemi" ve lenf dokusunda "lenfoma" olarak adlandırılırlar. Bunlar "lenfoid malignite" adı altında gruplandırılmıştır.[39]

Lenfoma genellikle Hodgkin lenfoma veya Hodgkin olmayan lenfoma olarak kabul edilir. Hodgkin lenfoma, mikroskop altında görülebilen Reed–Sternberg hücresi olarak adlandırılan belirli bir hücre tipi ile karakterize edilir. Epstein–Barr virüsü ile geçmişteki enfeksiyonla ilişkilidir ve genellikle ağrısız bir "kauçuk" lenfadenopatiye neden olur. Ann Arbor evreleme kullanılarak evrelemesi yapılır. Kemoterapi genellikle ABVD'yi içerir ve ayrıca radyoterapi'yi de içerebilir.[35] Hodgkin olmayan lenfoma, B-hücrelerin veya T-hücrelerinin proliferasyonunun artması ile karakterize edilen bir kanserdir ve genellikle Hodgkin lenfomadan daha büyük bir yaş grubunda ortaya çıkar. “yüksek dereceli” veya “düşük dereceli” olmasına göre tedavi edilir ve Hodgkin lenfomaya göre daha kötü prognoz (hastalığın sonucunu tahmin) taşır.[35]

Lenfanjiosarkom kötü huylu bir yumuşak doku tümörü iken lenfanjioma sıklıkla Turner sendromu ile birlikte görülen iyi huylu bir tümördür. Lymphangioleiomyomatosis akciğerlerde oluşan lenfatiklerin düz kaslarının iyi huylu bir tümörüdür.

Lenfoid lösemi, konakçının farklı lenfatik hücrelerden yoksun olduğu başka bir kanser türüdür.

Diğer

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Lenfatik sistem ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Vikikitap
Vikikitap
Vikikitapta bu konu hakkında daha fazla bilgi var:


Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Standring S (2016). Gray's anatomy : the anatomical basis of clinical practice (Forty-first bas.). ss. 68-73. ISBN 9780702052309. 
  2. ^ Moore K (2018). Clinically oriented anatomy (Eighth bas.). ss. 43-45. ISBN 9781496347213. 
  3. ^ Natale G, Bocci G, Ribatti D (September 2017). "Scholars and scientists in the history of the lymphatic system". Journal of Anatomy. 231 (3): 417-429. doi:10.1111/joa.12644. PMC 5554832 $2. PMID 28614587. 
  4. ^ Sherwood, Lauralee (1 Ocak 2012). Human Physiology: From Cells to Systems. Cengage Learning. ISBN 9781111577438. 29 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021 – Google Books vasıtasıyla. 
  5. ^ Mak, Tak W.; Saunders, Mary E.; Saunders, Mary E. (2008). Primer to the immune response. Academic Press. ss. 28-. ISBN 978-0-12-374163-9. 8 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2010. 
  6. ^ a b Warwick, Roger; Williams, Peter L. "Angiology (Chapter 6)". Gray's anatomy (Thirty-fifth bas.). Londra: Longman. ss. 588-785. 
  7. ^ "Lenf Sistemi 18 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." webders 18 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 21 Haziran 2016.
  8. ^ a b Peyrot SM, Martin BL, Harland RM (March 2010). "Lymph heart musculature is under distinct developmental control from lymphatic endothelium". Developmental Biology. 339 (2): 429-38. doi:10.1016/j.ydbio.2010.01.002. PMC 2845526 $2. PMID 20067786. 
  9. ^ Jeltsch M, Tammela T, Alitalo K, Wilting J (October 2003). "Genesis and pathogenesis of lymphatic vessels". Cell and Tissue Research. 314 (1): 69-84. doi:10.1007/s00441-003-0777-2. PMID 12942362. 
  10. ^ Eriksson G (2004). "[Olaus Rudbeck as scientist and professor of medicine]". Svensk Medicinhistorisk Tidskrift. 8 (1): 39-44. PMID 16025602. 
  11. ^ a b "Spleen: Information, Surgery and Functions". Childrens Hospital of Pittsburgh - Chp.edu. 17 Kasım 2010. 26 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2011.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Spleen: Information, Surgery and Functions" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  12. ^ Ruddle NH, Akirav EM (August 2009). "Secondary lymphoid organs: responding to genetic and environmental cues in ontogeny and the immune response". Journal of Immunology. 183 (4): 2205-12. doi:10.4049/jimmunol.0804324. PMC 2766168 $2. PMID 19661265. 
  13. ^ a b Swirski FK, Nahrendorf M, Etzrodt M, Wildgruber M, Cortez-Retamozo V, Panizzi P, Figueiredo JL, Kohler RH, Chudnovskiy A, Waterman P, Aikawa E, Mempel TR, Libby P, Weissleder R, Pittet MJ (July 2009). "Identification of splenic reservoir monocytes and their deployment to inflammatory sites". Science. 325 (5940): 612-6. Bibcode:2009Sci...325..612S. doi:10.1126/science.1175202. PMC 2803111 $2. PMID 19644120. 
  14. ^ Jia T, Pamer EG (July 2009). "Immunology. Dispensable but not irrelevant". Science. 325 (5940): 549-50. Bibcode:2009Sci...325..549J. doi:10.1126/science.1178329. PMC 2917045 $2. PMID 19644100. 
  15. ^ Angier, Natalie (3 Ağustos 2009). "Finally, the Spleen Gets Some Respect". The New York Times. 27 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ Blackbourne, Lorne H (1 Nisan 2008). Surgical recall. Lippincott Williams & Wilkins. s. 259. ISBN 978-0-7817-7076-7. 
  17. ^ "Penicilliary radicles". Saunders Comprehensive Veterinary Dictionary (3.3yıl=2007 bas.). Elsevier, Inc. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2011 – The Free Dictionary by Farlex vasıtasıyla. 
  18. ^ {{Kitap kaynağı |soyadı1=Singh |ad1=Vishram | name-list-style = vanc |başlık=Textbook of Anatomy Head, Neck, and Brain; Volume III |tarih=2017 |isbn=9788131237274 |sayfalar=247-249|basım=2.2
  19. ^ Yin C, Mohanta S, Maffia P, Habenicht AJ (6 Mart 2017). "Editorial: Tertiary Lymphoid Organs (TLOs): Powerhouses of Disease Immunity". Frontiers in Immunology. 8: 228. doi:10.3389/fimmu.2017.00228. PMC 5337484 $2. PMID 28321222. 
  20. ^ Ruddle NH (March 2014). "Lymphatic vessels and tertiary lymphoid organs". The Journal of Clinical Investigation. 124 (3): 953-9. doi:10.1172/JCI71611. PMC 3934190 $2. PMID 24590281. 
  21. ^ Goldsby, Richard; Kindt, TJ; Osborne, BA; Janis, Kuby (2003) [1992]. "Cells and Organs of the Immune System (Chapter 2)". Immunology (Fifth bas.). New York: W. H. Freeman and Company. ss. 24-56. ISBN 0-7167-4947-5. 
  22. ^ Hiraoka N, Ino Y, Yamazaki-Itoh R (22 Haziran 2016). "Tertiary Lymphoid Organs in Cancer Tissues". Frontiers in Immunology. 7: 244. doi:10.3389/fimmu.2016.00244. PMC 4916185 $2. PMID 27446075. 
  23. ^ a b c Maoz A, Dennis M, Greenson JK (2019). "The Crohn's-Like Lymphoid Reaction to Colorectal Cancer-Tertiary Lymphoid Structures With Immunologic and Potentially Therapeutic Relevance in Colorectal Cancer". Frontiers in Immunology. 10: 1884. doi:10.3389/fimmu.2019.01884. PMC 6714555 $2. PMID 31507584. 
  24. ^ a b Sautès-Fridman C, Petitprez F, Calderaro J, Fridman WH (June 2019). "Tertiary lymphoid structures in the era of cancer immunotherapy" (PDF). Nature Reviews. Cancer. 19 (6): 307-325. doi:10.1038/s41568-019-0144-6. PMID 31092904. 30 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Temmuz 2021. 
  25. ^ Finkin S, Yuan D, Stein I, Taniguchi K, Weber A, Unger K, Browning JL, Goossens N, Nakagawa S, Gunasekaran G, Schwartz ME, Kobayashi M, Kumada H, Berger M, Pappo O, Rajewsky K, Hoshida Y, Karin M, Heikenwalder M, Ben-Neriah Y, Pikarsky E (December 2015). "Ectopic lymphoid structures function as microniches for tumor progenitor cells in hepatocellular carcinoma". Nature Immunology. 16 (12): 1235-44. doi:10.1038/ni.3290. PMC 4653079 $2. PMID 26502405. 
  26. ^ Helmink BA, Reddy SM, Gao J, Zhang S, Basar R, Thakur R, Yizhak K, Sade-Feldman M, Blando J, Han G, Gopalakrishnan V, Xi Y, Zhao H, Amaria RN, Tawbi HA, Cogdill AP, Liu W, LeBleu VS, Kugeratski FG, Patel S, Davies MA, Hwu P, Lee JE, Gershenwald JE, Lucci A, Arora R, Woodman S, Keung EZ, Gaudreau PO, Reuben A, Spencer CN, Burton EM, Haydu LE, Lazar AJ, Zapassodi R, Hudgens CW, Ledesma DA, Ong S, Bailey M, Warren S, Rao D, Krijgsman O, Rozeman EA, Peeper D, Blank CU, Schumacher TN, Butterfield LH, Zelazowska MA, McBride KM, Kalluri R, Allison J, Petitprez F, Fridman WH, Sautès-Fridman C, Hacohen N, Rezvani K, Sharma P, Tetzlaff MT, Wang L, Wargo JA (January 2020). "B cells and tertiary lymphoid structures promote immunotherapy response" (PDF). Nature. 577 (7791): 549-555. Bibcode:2020Natur.577..549H. doi:10.1038/s41586-019-1922-8. PMID 31942075. 30 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Temmuz 2021. 
  27. ^ Dorland's Medical Dictionary'de "lymphoid tissue"
  28. ^ Louveau A, Smirnov I, Keyes TJ, Eccles JD, Rouhani SJ, Peske JD, Derecki NC, Castle D, Mandell JW, Lee KS, Harris TH, Kipnis J (July 2015). "Structural and functional features of central nervous system lymphatic vessels". Nature. 523 (7560): 337-41. Bibcode:2015Natur.523..337L. doi:10.1038/nature14432. PMC 4506234 $2. PMID 26030524. Diğer özet – National Institutes of Health. we discovered functional lymphatic vessels lining the dural sinuses. These structures express all of the molecular hallmarks of lymphatic endothelial cells, are able to carry both fluid and immune cells from the cerebrospinal fluid, and are connected to the deep cervical lymph nodes. The unique location of these vessels may have impeded their discovery to date, thereby contributing to the long-held concept of the absence of lymphatic vasculature in the central nervous system. The discovery of the central nervous system lymphatic system may call for a reassessment of basic assumptions in neuroimmunology and sheds new light on the aetiology of neuroinflammatory and neurodegenerative diseases associated with immune system dysfunction. 
  29. ^ Kumar V (2018). Robbins basic pathology (Tenth bas.). s. 363. ISBN 9780323353175. 
  30. ^ Vittet D (November 2014). "Lymphatic collecting vessel maturation and valve morphogenesis". Microvascular Research. 96: 31-7. doi:10.1016/j.mvr.2014.07.001. PMID 25020266. 
  31. ^ Heppell C, Richardson G, Roose T (January 2013). "A model for fluid drainage by the lymphatic system". Bulletin of Mathematical Biology. 75 (1): 49-81. doi:10.1007/s11538-012-9793-2. PMID 23161129. 
  32. ^ Bazigou E, Wilson JT, Moore JE (November 2014). "Primary and secondary lymphatic valve development: molecular, functional and mechanical insights". Microvascular Research. 96: 38-45. doi:10.1016/j.mvr.2014.07.008. PMC 4490164 $2. PMID 25086182. 
  33. ^ a b c d Pansky, Ben (1982). Review of Medical Embryology. Embryome Sciences. s. 127. 
  34. ^ "The functions of the Lymphatic System". lymphnotes.com. 16 Ocak 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2011. 
  35. ^ a b c Colledge, Nicki R.; Ralston, Stuart H.; Walker, Brian R., (Ed.) (2011). Davidson's principles and practice of medicine (21.21oclc=844959047 bas.). Edinburgh / New York: Churchill Livingstone / Elsevier. ss. 1001, 1037-1040. ISBN 978-0-7020-3085-7. 
  36. ^ Douketis, James D. "Lymphedema". Merck Manual. 23 Eylül 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  37. ^ Herantis Pharma (21 Temmuz 2015). "Lymfactin® for lymphedema". 8 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2018. 
  38. ^ Martín ML, Hernández MA, Avendaño C, Rodríguez F, Martínez H (March 2011). "Manual lymphatic drainage therapy in patients with breast cancer related lymphoedema". BMC Cancer. 11 (1): 94. doi:10.1186/1471-2407-11-94. PMC 3065438 $2. PMID 21392372. 
  39. ^ Fauci, Anthony S.; Braunwald, Eugene; Kasper, Dennis; Hauser, Stephen; Longo, Dan L. (19 Mart 2009). Harrison's Manual of Medicine. McGraw Hill Professiona. ss. 352-. ISBN 978-0-07-147743-7. 9 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2010. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Lenfatik_sistem&oldid=34182388" sayfasından alınmıştır