Katafalk

l’Ange de la Consolation Şapelindeki katafalk

Katafalk, üzerine genellikle önemli bir kimsenin naaşının veya tabutunun yerleştirildiği yüksek platform. Çoğunlukla tahtadan inşa edilir. Bazı katafalklar tekerler üzerinde hareket edebilir. Katafalk kelimesi Türkçede "Önünden geçilerek kendisine saygı gösterilmek istenen ölünün tabutunun konulması için yapılmış yüksek yer." anlamına gelir. Türkçeye en uygun uyarlaması “musalla” olabilir.

Etimoloji

Türkçeye Fransızca catafalque (tahta iskele) sözcüğünden geçmiştir. Fransızca sözcük İtalyanca “catafalco” "ağaçtan yapılmış iskele, platform" sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Geç Latince’de aynı anlama gelen “catafalicum” sözcüğünden evrilmiştir. Bu sözcüğün kökeni belirsizdir.

Tarihi

Romalılar arasında, cenazeden birkaç gün önce ölen kişinin "lectus funebris" adı verilen yükseltilmiş ve çiçeklerle süslenmiş bir platform üzerine yerleştirilmesi yaygın bir uygulamaydı. Bu katafalk, ölen kişinin halk tarafından son bir kez görülmesini sağlamak amacıyla kullanılırdı. Cenaze günü geldiğinde, naaş sedye ile mezar alanına taşınırdı.

Erken modern dönemde, özellikle hükümdarların, prenslerin ve soyluların cenaze törenleri büyük bir gösterişle düzenlenirdi. Ölen kişiler, birkaç gün boyunca "geçit töreni yatağı" olarak adlandırılan özel olarak inşa edilmiş katafalklarda sergilenirdi. Bu süreç, kiliselerde ya da diğer kutsal binalarda ölen kişinin onuruna yaratılan "castrum doloris" (yas çerçevesi) olarak bilinen süslü mimari yapılarla desteklenirdi. Cenaze törenlerine genellikle soylulardan oluşan heyetler ve şehirlerin temsilcileri katılır, naaş nihayetinde bir türbeye ya da görkemli bir tabuta defnedilirdi.

21 Nisan 1680'de Hannover'deki Leine Kalesi'ndeki prens mezarına gömülen Dük Johann Friedrich'in ceset alayını belgelemek yaptırılan 60 gravüründen biri

Özellikle Hannover gibi eski yerleşim bölgelerinde, bu tür törenlerin detayları gravürler ve cenaze vaazları gibi belgelerde korunmuştur. Örneğin, 1679'da ölen Dük Johann Friedrich veya 1705'te ölen Dük Georg Wilhelm gibi soylular için düzenlenen törenler, büyük özen ve masrafla gerçekleştirilmiştir. Cenaze törenleri, bir yandan ölen kişinin anısını onurlandırırken diğer yandan da haleflerinin sosyal ve politik statüsünü pekiştirme amacı taşırdı.

Bu tür gösterişli cenaze ritüelleri, özellikle hükümdarlar ve soylular için, yalnızca dini bir merasim olmaktan öteye geçerek, bir statü ve güç gösterisi haline gelmiştir.

Türkiye'de kullanımı

Atatürk'ün cenaze töreninde kullanılan katafalk

Türkiye'de katafalk kullanımı, özellikle resmi cenaze törenlerinde ve devlet protokolüne uygun olarak düzenlenen anma etkinliklerinde yaygın olarak görülmektedir. Katafalklar, toplumda önemli yer edinmiş devlet adamları, askerî personel, sanatçılar ve diğer tanınmış kişilerin cenazelerinde tercih edilir. Bu törenlerde naaş, halkın saygı göstermesi için belirli bir süre katafalk üzerinde sergilenir.

Türkiye'deki cenaze törenlerinde, katafalk üzerine yerleştirilen naaşın yüzü genellikle kapalıdır. Cenaze, tabut içerisinde bulunur ve tabutun kapağı kapalı tutulur. Bu, özellikle resmi cenaze törenlerinde ve devlet protokolüne uygun olarak gerçekleştirilen anma etkinliklerinde geçerlidir. Tabut, genellikle bir Türk bayrağı veya başka sembollerle örtülür.

Hristiyan adetlerinde ise, özellikle bazı mezheplerin uygulamalarında, cenaze töreni sırasında naaşın yüzünün açık olduğu durumlar görülebilir. Bu, genellikle cenazenin son bir kez vedalaşma amacıyla sergilendiği özel bir durumdur. Ancak Türkiye'de, özellikle Müslüman cenaze adetlerinde, yüzün açık olarak sergilenmesi yaygın değildir.