İçeriğe atla

Kargagiller

Kontrol Edilmiş
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kargagiller
Yaşadığı dönem aralığı: 16-0 myö
Barstoviyen-Günümüz 
Mavi alakarga
Cyanocitta cristata
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Passeriformes
Alt takım: Passeri
İnfra takım: Corvides
Üst familya: Corvoidea
Familya: Corvidae
Leach, 1820
Cinsler
Metne bakınız
Küresel dağılımı
      Yerel       Sokulmuş
      Soyu tükenmiş (1500 sonrası)       Soyu tükenmiş (1500 öncesi)

Kargagiller ya da Corvidae, karga, kuzgun, saksağan, alakarga, treepies, dağ kargası ve göknar kargası gibi cinsleri kapsayan ötücü kuşlar familyasıdır.

Familya 120 türden fazlasını içerir. Genellikle orta boylu, güçlü ayakları ve düz iri gagaları olan zeki ötücü kuşlardır. Vücutlarına nazaran büyük beyinleri vardır; beyin/vücut oranları primatlar ve memeli deniz hayvanları (Cetacea) ile neredeyse aynıdır ve insanlarınkinden biraz daha düşüktür. Kargalar doğada 15-20 yıl yaşarlar; bazıları 4-8 yıl kadar yaşar. Ancak çok özel bakım altında, 30 yıla kadar yaşayabildikleri bilinmektedir. Kayıtlar altında bilinen en uzun karga ömrü ise 40 yıldır.[1]

Özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Karga (Corvus) türlerinin hepsi ortalama 7 yaşındaki[2] çocukla aynı zekaya sahiptir. Kuşlar arasında kendini aynada tanıyan tek kuş türü Avrupa Saksağanı'dır.[3] Yapılan deneylerde, diğer karga türlerinin aynada kendilerini gördüklerinde aynanın arkasında  başka karga olup olmadığına baktıkları gözlemlenmiştir. Özetle kendilerini tanıyamamaktadırlar. Ayna deneyleri hayvanlar için kolay değildir. Buna rağmen kargagillerin görsel hafızaları çok gelişmiştir.[4] İnsan ve hayvan yüzlerini unutmazlar.[5] Hatta eğer önbelleğine almak isterse çevredeki cansız cisimlerin görünüşlerini bile tanıyabilir, hatırlayabilirler. Fakat her yeni bilgi öğrendiklerinde eski bilgileri hatırlamak, bilmek zorlaşır. Daha da fazla yeni bilgi öğrendiklerinde ise eski bilgiler uçar gider. Sürüsünü, ailesini bu olaylara karşı uyarırlar ve olaylara göre davranıp hareket ederler. Yeni öğrendikleri bilgileri nesilden nesile aktarırlar[6] ve çok karmaşık dil yetenekleriyle aynı biz insanlar gibi iletişim kurarlar.

Alet yapabilirler; buna örnek yeni kaledonya kargalarının ağaç kovuğundaki larvalara ulaşmak için çubuk veya dal parçası kullandıkları görülmüştür,[7] çubuk kullanmasının nedeni özellikle larvayı direkt olarak yukarıya çekmekten ziyade çok daha kolay olan yolu tercih etmesidir. Larvayı çubukla dürterek larvanın sinirlenip çubuğu ısırmasını sağlamakta ve yukarı çekip yemektedir.[8] Benzer deneyler kuzgunlarda da yapılmış bir yiyecek dolusu kaba ulaşmak için suya taş vb. nesneler atıp su seviyesinin yükselmesini sağlayıp yiyeceği almayı başarmıştır.[9] Kargalar geleceğe dair planlar yapabilir ve düşünebilir.[10] İsveç'te Lund Üniversitesi tarafından yapılan araştırmalara göre primatlar "zihinsel zaman yolculuğu" ile geleceği hayal ederek düşünebilmektedir. Geleceğe yönelik plan yapma becerisinin insana özel olduğu düşünülüyordu. Şimdi, ilk kez insan dışı türlerde de gelişmiş planlama kapasitesinin olduğu anlaşılmıştır. Aynı şekilde kuzgunların (Corvus Corax) da maymunlar gibi geleceğe yönelik plan yaptığı bilinmektedir. Buna en basit örnek olarak kargalar yiyeceklerini saklarlar, sincaplar sakladıkları yiyeceklerin yerlerini unuturlar ve bu sayede birçok ağacın oluşmasına katkı sağlarlar, sincapların aksine kargalar görsel hafızaları çok gelişmiş olduğu için yiyecekleri sakladıkları yerleri unutmazlar ve her yıl sakladıkları yerleri bulurlar. Yiyecek saklamanın amacı zorlu dönemlerde, kış mevsiminde veya yavrulama döneminde zorluk çekmemesidir. Yiyeceğin fazlası her zaman saklanır.

  • En küçük karga türü Cüce Alakarga (Cyanolyca nanus), 20–23 cm uzunluğunda ve 41 gram ağırlığındadır.
  • En büyük karga türü Bayağı Kuzgun (Corvus Corax), 54–67 cm uzunluğunda ve 1200 gram ağırlığındadır.

Fosiller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Miyosen'e, yani yaklaşık 17 milyon yıl önceye dayanan birkaç cins keşfedilmiştir. Bunlardan ikisi Miocorvus ve Miopica adlı cinslerdir. Kendileri saksağanların (Pica spp.) ve kargaların (Corvus spp.) son orta atalarından biri olduğu düşünülüyor. Aslında kargaların ve saksağanların filogenetik olarak yeni yeni evrimleştiği döneme denk geliyor.

  • Miocorvus (Sansan, Orta Miyosen, Fransa)
  • Miopica (Güney Batı Ukrayna Orta Miyosen)
  • Miocitta (Pawnee Çayı Geç Miyosen Logan İlçesi, ABD)
  • Protocitta (Reddick'in Erken Pleistoseni, ABD)
  • Henocitta (Williston, ABD Arredondo Yerküresi Orta Pleistosen)

Buna ek olarak her cinsin fosil türü (çoğunlukla Corvus) vardır.

Dağılım

[değiştir | kaynağı değiştir]
Karga yuvası ve yumurtalar

Antarktika hariç dünyanın her yerinde farklı cins ve türleri bulunur.[11]

Yaşam Şekli

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kargadan kargaya yuva yapma süresi, kuluçka süresi, yavrunun uçma süresi gibi şeyler değişir.[12] Kargalar yuvalarını çoğunlukla ağaçlara; daha düşük ihtimalle elektrik direkleri, uçurum kenarları, deliği olan herhangi bir yapılar ve evlere yaparlar. Kargalarda ortalama yuva yapma mevsimi Türkiye'de şubat ayının son haftasında veya mart ayının ilk haftasında başlar. Yuvanın dış iskeleti çoğunlukla en az kalem kalınlığındaki dallardan, daha düşük ihtimalle kıyafet askılığı gibi uzun ve kalın cisimlerden; yuvanın iç kısmı ise kuru ot, pamuk, tüy/hayvan kılı gibi yumuşak malzemelerden oluşur. Tokyo'daki Büyük-Gagalı kargaların (Corvus macrorhynchos) yuva yapmak için kıyafet askılıkları çaldıkları ve yuvanın yumuşak malzemesi olarak da bizonların sırtına konup tüylerini yolup kaçtıkları görülmüştür.[13] Yavru kargaların tüyleri yetişkinlere nazaran daha az parlak ve kirli/soluk gözükür, gagasının kenarında ten renginde yumuşak bir doku vardır, ağzının içi kırmızıdır ve gözleri maviye yakındır, büyüdükçe göz rengi koyu kahverengi olur, gagasındaki yumuşak doku yok olur ve ağzının içinin bir kısmı (gaga altı), siyaha döner.

Saksağan Ailesi

Kargalar'da yavrunun yuvadan uçma süresi türe göre 6-10 hafta arasında değişir. Kuluçka süresi boyunca yuvada en çok kalan dişi kuştur ve erkek dişiyi besler. Dişi kuş günde 1 kere yumurtlar böylelikle yumurtadan çıkan civciv bir öncekine göre hep 1 gün daha küçüktür.Tek eşlidirler;[14][15] ölene kadar aynı eşle yaşarlar. Yuvadaki yumurta sayısı türe göre 3-10 tane olacak şekilde değişir. Yumurtalar kahverengi lekelerle birlikte yeşilimsi bir renktedir. Cinsel olgunluğa (3-4)[16] yaşında ulaşırlar. Kargalarda cinsiyet ayrımı yapmak zordur; çoğu türlerde erkekler dişiye nazaran boyut olarak daha iridirler. Kargalarda; fiziksel,karakter ve zeka gelişimi 1 yılda tamamlanır ama üremeye hazır oldukları yaşa çok çok sonra ulaşırlar. Cinsel olgunluğa ulaştıktan sonra kalıcı olarak ebeveynlerinden, sürüsünden ayrılırlar ve kendi sürüsünü kurar, eş edinir ve yuva yapar. Bu sayede döngü tamamlanmış olur. Kargalarda sürü ve ailenin sayısı; kuşun yaşadığı yere, yiyecek bolluğuna, yaşına ve karakterine göre değişebilir.

Yaşam Alanı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Orman, köy, park, hayvancılığın yapıldığı yerler, fundalıklar, yaylalar ve şehirde yaşarlar. Şehir hayatına bazı türleri adapte olmuştur. Şehirlerde insan çöplüklerinden dolayı sayıları daha çok ve hayatta kalma oranları diğer yaşam alanlarına göre yüksektir.

Davranışları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yavru Leş Kargası (Corvus Corone) Belirgin şekilde mavi gözler, gaga kenarındaki ten rengi doku, kırmızı bir ağız ve kirli/soluk tüyler

Kargagiller sosyal ve savunmacı kuşlardır, eşlerini, ailelerini, yavrularını ve bölgelerini korumak için ellerinden geleni yapacaklardır ama bu ters etkide gösterir; kargalar aynı türdeşi de olsa sürüsünden veya ailesinden olmadığı sürece yabancı kargaları sürüsünde istemezler, onlarla yiyecek paylaşmazlar. Sürüye yeni bir karga katılmaya çalıştığında bir süre kabul etmeyebilirler. Kargalar cenaze törenleri yapmaktadır,[17] aralarından biri öldüğünde ölünün etrafını sarıp karmaşık şekillerde birbirleriyle iletişim kurarlar. Ne olup bitiyor, anlamaya çalışırlar. Eğer aralarından birini öldürenin, zarar verenin veya yakalayanın kim olduğunu bulurlarsa ondan intikam almak isteyeceklerdir. Bunu yapan bir kedi, insan ya da herhangi bir yırtıcı hayvansa onu rahat bırakmazlar; yüzleri, vücut özelliklerini akılda tutup, her gördüklerinde alarm çağrısıyla onu rahatsız ederler. Yapabilirlerse vurup kaçabilirler. Biz insanlar kargaların nasıl bir iletişim kurduğunu, kurdukları iletişimin ne anlama geldiğini bilemeyiz.

Bir ornitolog veya biyolog olmadığımız sürece; sesin sadece alarm çağrısı mı, normal çağrı mı ve şarkı olup/olmadığını bilebiliriz. Kargalar kendilerini besleyen insanlara teşekkür ettiğini belirtmek/sevgisini gösterebilmek için hediye getirirler;[18] buna en iyi örnek Gabi Mann diye bir kızın kargaların getirdiği hediyelerden koleskiyonu var. Bilinenin aksine kargalar sadece esaret altında olduklarında parlak cisimlere, yiyecek dışındaki cisimlere ilgi duyarlar, onu saklarlar ve çalarlar.[19] Onun dışında doğada yaşayan bir karga parlak bir cisim gördüğünde (Yeni Kaledonya kargası hariç) fazla ilgilenmeyecektirler. Esaret altında zekalarını daha iyi kullanabilirler ama mutlu olmazlar, türdeşleri olmadığından kendini yalnız hissedecektirler. Aile içinde çoğu kez kavga ederler ama kavga fazla büyümez. Aileden veya sürüden olmayan bir karga türünden ailelerini ve kendilerini korumak için ölümüne savaşırlar.[20][21] Savaştığı kuş genelde sakatsa, hastaysa veya yavruysa ölür. Çok titiz ve gerektiğinde seçici kuşlardır. Kargalar çok sık banyo yapmayı seven ve yemek yedikten sonra gagasını silen hatta yediği leşi, çöpü, böceği dahası bulduğu her yiyeceği bile suda yıkayan bir kuş türüdür. Fırsatı olursa, bulursa en temiz suda bu işlemleri yapmayı tercih eder.

Beslenme

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu karga çöp poşetini yırtıp içindeki yiyecekleri almaya çalışıyor.

Omnivor bir beslenme şekline sahiptirler, hemen hemen her şeyi yerler. Meyve, sebze, tahıl, kuruyemiş, besin çöpleri, leş, her türlü et çeşidi, böcekler, omurgasızlar, tohum, yavru kuşlar, kuş yumurtaları, yavru hayvanlar (kendinden boyut olarak küçük olan, yavru veya sakat olan canlıları avlayıp yerler).[22] Şehirde yaşayan kargaların beslenmesinin %65'i insan yemeklerinden oluşur. Geriye kalanlar ise böcekler, tohumlar ve sadece %1'i leştir.[23] Doğada insan yiyecekleri bulunmadığından, yırtıcı kuşların avladıkları avları çoğu zaman yırtıcı kuşun kuyruğuna vurup çekiştirip rahatsız ederler[24] ve çalmak için uğraşırlar, fırsat olmadığında ise bekleyip geriye kalan et parçalarını ve bol miktarda daha fazla leş, tohum ve böcek yerler. Kargalar kendinden ufak yetişkin canlıları grup olup çok nadiren avlarlar. Bir avı çalmak avlanmaktan daha kolaydır. Şehirde ise yemek yiyen kediye veya köpeğe aynısını yaparlar.[25] Şehirde kedileri, köpekleri rahatsız edip yiyeceklerini çalmakta ustalaşmışlardır. Yine de yiyecek çalmaktan çok aynı doğadaki gibi sıralarını beklerler, her zaman yiyecek çalmaya fırsat olmaz.

Hastalık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kargalara, bazı kuşlara, atlara ve insanlara ''Batı Nil Virüsü'' bulaşabilir. Virüsün kaynağı sivrisineklerdir; kargaları, bazı kuşları ısırırlar ve virüs bu şekilde önce kargalara sonra etraftaki diğer kuşlardan atlara ve insanlara bulaşır.[26] Ancak virüse maruz kalan insanların beşte biri grip benzeri semptomlar görüyor ve %1'i ciddi şekilde hastalanıyor. Hastalık New York'ta ilk ortaya çıktığında, 1999 yazında, 4 ayda yaklaşık 5.500 karga öldü. Testler, hastalığın kargalar için %100 ölümcül olduğunu gösterdi. Alakarga, saksağan, bülbül ve martı gibi birçok kuşun hassas olduğu görüldü.[27]

Kültürde Kargalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kargalar yıllar boyunca savaş, ölüm gibi olaylarla ilişkilendirilmiştir. Çoğu dinde ve kültürde kargalar hala kutsaldır. Korku filmlerinde ''Ölümün habercisi'' gibi kavramlarla donatılmıştır. Kargaların 200 yıl yaşadığı, leş yediği (nispeten) yanlıştır.

Cinsler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yaygın Kuzgun (Corvus Corax)
Avrupa Saksağanı (Pica pica)
Yaygın Alakarga (Garrulus Glandarius)
Avrupa Göknar Kargası (Nucifraga caryocatactes)
Kırmızı-Gagalı Dağ Kargası (Pyrrhocorax pyrrhocorax)
Karga Cinsleri
Kargalar

(Cinslerin ortak adı)

Corvus
Saksağanlar

(Cinslerin ortak adı)

Pica
Urocissa
Cissa
Cyanopica
Alakargalar

(Cinslerin ortak adı)

Platylophus
Garrulus
Podoces
Perisoreus
Aphelocoma
Calocitta
Cyanocitta
Cyanocorax
Psilorhinus
Cyanolyca
Gymnorhinus
Ptilostomus
Treepies

(Cinslerin ortak adı)

Crypsirina
Dendrocitta
Platysmurus
Temnurus
Göknar Kargaları

(Cinslerin ortak adı)

Nucifraga
Dağ Kargaları

(Cinslerin ortak adı)

Pyrrhocorax
Çalı Kargaları

(Cinslerin ortak adı)

Zavattariornis

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ [1] 20 Mayıs 2020[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ "Zeka". 10 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Avrupa Saksağanı ve Ayna". 1 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Taş ve Kuzgun". 10 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ "Kuzgun ve Hafıza". 1 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "Robot Karga'nın yaptıklarını gören tecrübesiz genç kuşlar daha kolay öğrenir". 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ "Kaledonya Kargası ve Yaptığı Aletler". 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ "Kaledonya kargasının farklı taktiği". 9 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ "Kuzgunların Zekası". 21 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ "Kargalar derin düşünebilir ve geleceği öngörüp plan yapabilirler". 18 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ "Belgeselin ilk dakikalarında vardır". 1 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ "Kargaların yuvalama şekli". 4 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ "26:31. saniyede kıyafet askılığı çalıyor". 1 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ "Kargalar sosyal olarak tek eşli, genetik olarak karışık olarak tanımlanır". 2 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "Karga Yaşamı Hakkında". 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ "Karagaların Cinsel Olgunluk Yaşı". 11 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "Saksağanların Cenaze Töreni". 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ https://www.youtube.com/watch?v=HWXe7Js6GnI&t=129s 26 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  19. ^ "Kargalar ve parlak cisimler". 11 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ "Kargalar insanlar gibi bazen kendi türlerini öldürebilir". 11 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  21. ^ "Bu videoda karga kendi türünü öldürüyor". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  22. ^ "Karga tavşan avlamış yiyor". 20 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  23. ^ "Karga Diyeti". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  24. ^ "Karga şahinin yiyeceğini çalmaya çalışıyor". 14 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  25. ^ "Kedilerden yiyecek çalmak için uğraşıyorlar". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  26. ^ "Karga ve virüs Kaeli". 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  27. ^ "Karga ve Virüs". 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kargagiller&oldid=33074275" sayfasından alınmıştır