Endüljans

1521 tarihli bir endüljans belgesi

Endüljans (Fransızcaː indulgence, Latinceː indulgentia, kökeni indulgēre, 'göz yummak') teriminin güncel tanımı iuris canonici Kodeksinde (Kilise’nin Kanon Hukuku / Canon Law n. 992) bulunabilir ; “itiraf gizemi aracılığıyla affedilmiş olan günahların Tanrı önünde geçici bir ceza ile hafifletilmesi.”

Katolik Kilisesi'nin Resmi Öğretisi

Endüljans sisteminin mantığı şu şekildedir; lütuf aracılığıyla günahkar günahlarını itiraf ettiğinde, pişmanlık gösterdiğinde ve telafi için eğer mümkünse bir kefaret ödemeyi kabul ettiyse, Kilise günahkarın Tanrı tarafından günahlarının affedildiğini ilan eder. Endüljans sisteminin, itiraf gizemi/barışma sırrı ile güçlü bağlantısı vardır. Geleneksel olarak Kilise'nin uygun gördüğü kefaretin ödenmesinin ardından günahkara Kilise tarafından bir endüljans bağışlanır.

Endüljans ve Kutsal Yazılar

Endüljans sistemini haklı göstermek için en sık kullanılan kaynak Matta İncili'ndeki 16:19 “Göklerin Egemenliğinin anahtarlarını sana vereceğim. Yeryüzünde bağlayacağın her şey göklerde de bağlanmış olacak; yeryüzünde çözeceğin her şey göklerde de çözülmüş olacak.” ve 18:18 “Size doğrusunu söyleyeyim, yeryüzünde bağlayacağınız her şey gökte de bağlanmış olacak. Yeryüzünde çözeceğiniz her şey gökte de çözülmüş olacak.” Bu 2 bölümde geçenlere dayanarak Kilise, kendisini Mesih adına affetme gücünün sahibi olarak kabul eder.

Endüljans Pratiğinin Yüzyıllar Boyunca Kullanımı

Antik döneminde endüljans

Hristiyanlık döneminin ilk yüzyıllarında yaşanan zulümlerden ötürü dinden dönenlerin sayıları çoktu. Bu mürtedlerden tekrar Kilise'ye dönmek isteyenlerin yeniden Kilise'ye nasıl kabul edilecekleri sorunu doğmuştu. Bu özel durumun yarattığı sebepten ötürü endüljans sistemi uygulanmaya başlanmıştı. Kilise'nin duaları ve uzun süren bir kefaretten sonra Kilise (bir episkopos ya da rahip), mürtedlerin yeniden katılıp katılamayacağına karar veriyordu. Başka bir deyişle, gereklilikler sağlandıktan sonra, Kilise mürtedin yeniden bütünleşmesine müsamaha ediyordu.

Bir itirafın dinlenmesi, bir kefaretin verilmesi aracılığıyla endüljansın sağlanması, geleneksel olarak Havarilerden otoritesini alan ve onların meşru varisi olan, rahiplerin ve çoğunlukla episkoposun bir imtiyazıydı. Günahın vahametine göre kefaret oldukça ağır olabiliyor ve Efkarsitiya’dan men edilmeyle birlikte verilebiliyordu. Orta çağlarda kefaret ödemekte olan kişinin özel bir kıyafet de giymesi zorunluydu.

7. yy’dan itibaren endüljansların koşulları giderek daha yasal bir boyut kazandı, her farklı türden günah için standart bir kefaret öngörüldü. Standartlaştırılmış kefaret sistemi, rahiplerin manastır kurallarından sapmalarının her türüne dair özel kefaretlerin uygulandığı sistemin bir kopyası olarak, her günahkar için uygulanmaya başladı.

Orta Çağ döneminde endüljans

11. yy’dan itibaren hacılık ve/veya Haçlı Seferlerine katılım, günahları büyük olan (öldürme, tecavüz, yağma…) günahkarlar için en etkin/seçilen kefaret ödeme şekline dönüştü, bu sayede yeniden Kilise ile bütünleşebileceklerdi. Her ne kadar 1215’teki IV. Latran Konsili'nde kınanmış olsa da, Kilise’ye ödeme yapmak yaygın bir feragat yolu olmuştur. Zamanla, kefaretin ticari mantığı ve endüljans sistemi bir esas halini aldı. Geç ortaçağda ve tüm Rönesans boyunca, Papalar para karşılığı yapılan endüljans sistemini para sağlamanın kolay bir yolu olarak kullandı. Bu sebepten ötürü endüljans ‘Papa’nın sattığı af belgesi’ne dönüştü. Katolik Kilisesi Yeniçağ başlarında harcamalarının artması üzerine bir bildiri yayınladı. Bu bildiriye göre Hristiyanlar günahlarından arınabilmek için kiliselere bağışta bulunmalıydı. Aynı dönemde ‘Kilise'nin halka para karşılığı cennetten arsa sattığı’ inancı yayılmaya başlamıştır.

Rönesans Döneminde Endüljans

15. yy’dan itibaren, krallar, asiller ve zengin tüccarlar arasında günahları için kefaret ödeyerek endüljans elde etmek yerine Papa’ya para vererek bunu elde etmek yaygın bir hal aldı. Tüm bu sistem teologlar tarafından sorgulanmaya başladı, bu teologlar arasında Martin Luther’de vardı. Luther’in endüljanslara tepkisi öncelikle bir Kilise lideri olaraktı. Bir itirafları duyan olarak bazı günahları itiraf eden kişilerin endüljansı elde etmeyi, gerçek bir dönüşümden daha çok önemsediğini görmekteydi. Luther kurtuluşla ilgili endüljansın yarattığı güven illüzyonunu reddetti. Endüljans ve lütuf üzerine vaazında Luther, endüljansların manevi faydasını kabul etmiştir, Tanrı’nın kurtarış armağanını hatırlatarak, gerçek tövbenin böyle bir endüljansa sahip olmak için gerekliği olduğunu belirtmiştir.

Trento Konsili’inin tanımlamasına göre endüljans;

Konsil endüljans sorunu ile 15 Eylül 1563'te yaptığı son oturumda ilgilenmiştir. Kilise'nin bu uygulamayı yaymaya devam etmesine ve Hristiyanlar için faydasını yeniden onaylamıştır. Birçok kötüye kullanımının farkında olarak Konsil, endüljansın elde edinimi için her türlü para transferinin ortadan kaldırılmasına karar vermiştir.

Endüljansın elde edinimi için gerekli koşullar İkinci Vatikan Konsili'nde bir kez daha açıklığa kavuşturulmuştur. Papa VI. Pavlus, Havarisel Anayasa’da Indulgentiarum doctrina (1 Ocak 1967),"endüljans pratiği içine karışan kötüye kullanımları, gerek haddinden fazla gerekse yersiz endüljanslardan dolayı ‘Kilise’nin anahtarları’ küçük düşürülmüştür ve kefaretten gelen tatmin zayıflamıştır gerek endüljansların adı küfüre dönüştüğünden gerekse ayıplanabilir çıkarlardan ötürü" şeklinde durumu tanımıştır.

Günümüzde Endüljans Sistemi

Günümüzde Katolik Kilisesi halen daha endüljans vermeye devam etmektedir. Sistemin finansal yönü tamamen ortadan kaldırılmıştır, hatta ağır kefaretlerde kaldırılmıştır.

Kilise’nin Kanon Hukuku’na göre onaylanması için ;

1. Tam ve tüm kalple bütün günahlardan kopmuş olmak, her türlü hatta mazur görülebilir günahlardan dahi,
2. Geçerli bir itiraf yapılmış olmak,
3. Efkaristiya’nın lütuf halinde iken alınmış olması
4. Papa’nın dua niyetleri için dua etmek

Bir endüljans ya da başka bir değişle bağışlanma Tanrı tarafından tüm günahkarlara sunulur.

Ayrıca

• Olgun, H. (2005). Katolik Kilisesi’nin Endüljans Uygulaması Ve Protestan Reformuna Etkisi 12 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(18-19), 327-346.
• Kilise Gelenekleri - Bölüm 9: Endüljans https://www.youtube.com/watch?v=d7zCG29KrCk&list=PL8V55MSl9wx5MzGf6luqokc4zpxptE7A5&index=10 21 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.