İçeriğe atla

Bosumtvi Gölü

Koordinatlar: 06°30′20″K 01°24′33″B / 6.50556°K 1.40917°B / 6.50556; -1.40917
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bosumtvi Gölü
Bosumtvi Gölü'nün uydu görüntüsü
Harita
Havza
Ülke(ler)Gana
KonumAshanti
Koordinatlar06°30′20″K 01°24′33″B / 6.50556°K 1.40917°B / 6.50556; -1.40917
Genel bilgiler
Göl türüAntik göl, Çarpma krateri gölü
1.07 milyon yıl yaşında[1]
Uzunluk86 km (53 mi)
Genişlik81 km (50 mi)
Yüzölçümü49 km2 (19 sq mi)[2]
Ortalama derinlik45 m (148 ft)[2]
En derin noktası81 m (266 ft)[2]
Yüzey rakımı150 m (490 ft)
[2]
Wikimedia Commons

Bosumtwi Gölü Gana'daki tek doğal göldür. Yaklaşık 105 kilometre (65 mi) çapında eski bir çarpma krateri içindedir.[2] Yaklaşık 30 km (19 mi) Ashanti'nin başkenti Kumasi'nin güneydoğusundadır ve popüler bir rekreasyon alanıdır. Bosumtwi Gölü'nün krater gölü yakınlarında toplam nüfusu yaklaşık 70.000 olan yaklaşık 30 köy vardır.[3] Turistlerin geldiği köyler arasında en popüler genellikle Abono'dur.[4]

Ashanti halkı Bosumtwi'yi kutsal bir göl olarak görür. Geleneksel inanca göre, ölülerin ruhları tanrıça Asase Ya'ya veda etmek için buraya gelir. Bu nedenle gölde sadece tahta kalasla balık avlamak caiz kabul edilir.

Ülkede bir milyonluk bir geçmişe sahip olduğu tahmin edilen ve bir meteorun düşmesi sonucu oluştuğu düşünülen ve herhangi bir su kaynağının giriş ya da çıkış yapmadığı Bosumtvi Gölü Ashanti bölgesinin merkez şehri Kumasi'nin 32 km uzağında bulunmakta ve ülkenin önemli turistik merkezlerinden biri olmasının yanı sıra dini açıdan da halk arasında önemli bir konuma sahiptir.[2][5][6]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bosumtwi Gölü, ülkenin en büyük ikinci şehri olan Kumasi'nin 30 km güneydoğusunda, kuzeyde Bosomtwe ve güneyde Bosome Freho ilçeleri arasındadır.

Göl, Bosumtwi Sıradağları'nın kuzey ucundadır.[7] Göl bölgesi dik ve erişimi zordur. Göl çevresinde yaklaşık otuz köy ve toplam 70.000 nüfus vardır.

Ekonomik faaliyetler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Göl, yerel halk tarafından beğenilen bir eğlence yeridir ve hükûmet burada turizmi geliştirmek istemektedir.[8] Burada bir ziyaretçi merkezi açılmış ve göl kıyısında birçok konaklama yeri mevcuttur. En popüler aktiviteler yürüyüş, yüzme ve eğlence amaçlı balıkçılıktır.

Ticari balıkçılık, doğrudan bir gıda kaynağı veya bir gelir kaynağı olarak yaygın bir şekilde geliştirilmiştir. Ancak bu teknik olarak sınırlıdır, çünkü bir tabu nedeniyle sadece paduas adı verilen tahta kalaslardan avlanmaya izin verilir, tekneler yasaktır.

Suda yüzen tahta bir kalasın üzerinde oturan gömleksiz adam. Adam birkaç balık içeren bir ağ tutuyor.
Gölde balık tutmak için izin verilen geleneksel ahşap tahta padua üzerinde balıkçı.

Hidroloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Göl sarp bir bölgede yer aldığından havzası oldukça küçüktür ve çıkışı yoktur. Gölün seviyesi doğal olarak bir mevsimden diğerine ve birkaç yıllık döngülere göre birkaç metre değişebilir.

Çarpışmadan bu yana iklim birkaç kez değişti. Yoğun yağış dönemleri krateri doldurarak göl seviyesini taşma noktasına getirdi. Bu dönemler, krater duvarlarının tepesindeki balık fosillerinin varlığıyla doğrulanmaktadır. Su, çıkış nehrinden akıyordu. Ancak, su seviyesinin o kadar alçaldığı zamanlar da oldu ki, orman havzaya yerleşerek gölü bir tür bataklığa dönüştürdü. Bu dönem yaklaşık 300 yıl öncesine kadar sürdü.

Koruma

[değiştir | kaynağı değiştir]

2016'da Bosumtwi Gölü, UNESCO tarafından biyosfer rezervi olarak kabul edildi.[9]

Bosumtwi Gölünün ekolojik önemi büyüktür. Bir yandan Gana'daki tek doğal göl,[10] diğer yandan Afrika'daki biyolojik çeşitliliğin Batı'dan dağılımı için çok önemli bir bölge olan Dahomey Koridoru'nun kenarındadır. Dolayısıyla rezerv, çok farklı üç ekosistemin münavebesinden oluşur: orman, bataklık ve dağ. Her biri belirli bir fauna ve florayı barındırır.

Dört ayaklı, kafasında boynuzlu bir hayvanın renkli fotoğrafı. Arka planda bir orman görüyoruz.
Bosumtwi Göl bölgesindeki ormanlarda yaşayan Guib harnaché antilobu.

Bosumtwi Gölü Koruma Alanı, göl çevresinde 28.000 hektarlık bir alanı kaplar ve nesli tükenmekte olan küçük pangolin'in korunmasına katkıda bulunur.[10] Perodicticus potto veya buckthorn gibi diğer memelilere yaygın olarak rastlanır. Rezervin simgesel kuşları arasında yalnız guguk kuşu ve beyaz tepeli korna kuşu vardır. Ayrıca rezervde 35'ten fazla ağaç türü tespit edilmiştir.

Fauna

[değiştir | kaynağı değiştir]
Hemichromis fasciatus

Gölde dişli sazan Roloffia petersii ve Epiplatys chaperi, morina balığı yayın balığı Amphilius atesuensis[11] ve Coptodon discolor, Sarotherodon galilaeus multifasciatus, Hemichromis fasciatus, Chromidotilapia guentheri loennbergi ve „Tilapia“ busumana çiklitleri dahil olmak üzere on bir balık türü yaşamaktadır. Son ikisi endemiktir yani sadece bu göl ve yan kollarında yaşarlar. İnsanlar, bugün göldeki en büyük balık türü olan Oreochromis niloticus 'u tanıttı.[12]

Göldeki balık türleri arasında endemik çiklit Hemichromis frempongi ve endemik çiklitler Tilapia busumana ve Tilapia discolor bulunmaktadır.[13][14][15]

İnançlar ve efsaneler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ashanti, Bosumtwi'yi kutsal bir göl olarak görür. Yerel inanca göre ölülerin ruhları buraya tanrı Twi'ye veda etmeye gelir. Bu nedenle gölde sadece tahta kalaslarla balık avına izin verilir.

Efsaneler, 1648'de Asaman köyünden Akora Bompe adlı bir Ashanti avcısının ormanda yaralı bir antilopu kovaladığını ve hayvanın bir gölette aniden kaybolduğunu söyler. Sanki su ruhu hayvanın hayatını kurtarmak istiyor gibiydi. Avcı bu antilopu hiç yakalayamadı, ancak başarılı şekilde balık tutmaya başladı ve suya yakın kalmaya karar verdi. Buraya 'antilop tanrısı' anlamına gelen 'Bosomtwe' adını verdi. Bu hikâye, o sırada su seviyesinin çok az olduğunu anlatır. Gölden çıkan ve görülebilen büyük ölü ağaçlar da 300 yaşın üzerinde oldukları için bunun kanıtıdır.

Sonraki yüzyıllarda göl üzerinde, özellikle Ashantiler ve Akims arasında birçok savaş görüldü. Ashantiler nihayet galip geldi ve bugün hala bölgedeki çoğunluk etnik gruptur.

Jeoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bosumtwi Krateri, Batı Afrika Kalkan (Birimian Sistemi, yaklaşık iki milyar yıllık) kristal kayalarında barındırılmaktadır. Gölün tabaka tortul kayaçları bir iklim arşivi oluşturur ve 2004 yılında 540 metre derinliğe kadar çeşitli araştırma sondajları tarafından kaydedilmiştir.

Bosumtwi Gölü çarpma kraterinin çapı 10,5 km ve derinliği 500 m ve yaşının 1,07 milyon yıl olduğu tahmin edilmektedir (Pleistosen)[16] bu, onu jeolojik açıdan çok yeni bir krater ve intertropikal bölgede tanımlanan nadir çarpma kraterlerinden biri yapmaktadır. Ana kaya 2,1 milyar yıllık (Proterozoyik) metamorfik kayaçlardan (esasen metagrauwacke) oluşur.

Krater neredeyse tamamen göl tarafından doldurulmuş ve kenarlarına ulaşılması zor ve bol bitki örtüsü ile kaplı olduğundan, bilimsel açıdan çok az biliniyordu ve kökeni uzun süredir tartışılmaktadır (volkan, göktaşı çarpması, vb.).

20. yüzyılın sonunda, Fildişi Sahili'ndeki[17] tektit sahasının keşfi ve tarihlenmesi ile kapsamlı jeolojik çalışmalar, kraterin oluşumunu bir göktaşı çarpmasına bağlamayı mümkün kıldı.[18] İkincisi, kraterin kenarlarında darbe breşleri varlığının yanı sıra kraterden yayılan geniş bir fay ağının altını çizdi. Vurmalı koniler veya şoklu kuvars gibi bu tür yapılara özgü diğer elementler keşfedilmemiştir.

2002'den itibaren yürütülen jeofizik çalışmalar, gölün maskelediği kraterin tabanını ve geniş bir tortu tabakasını görüntülemeyi mümkün kıldı. Sismik profiller, 1.9 km çapında ve kraterin tabanından 130 m yükseklikte merkezi bir tepenin varlığını göstermiştir.[19] Göl yüzeyinden krater yapısı boyunca yapılan sondajlar darbe breşlerinin ve süevitlerin varlığını ortaya çıkarmıştır.[20] Ayrıca, numunelerin mikroskobik analizi, çarpma anında maruz kalınan şok dalgasının sonuçlarının karakteristiği olan düz kırılmaların yanı sıra kayalarda güçlü kırılmalar göstermiştir.[21]

Çarpma krateri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şablon:Karasal etki alanı bilgi kutusu

Bosumtwi çarpışma kraterinden optik ve taramalı elektron mikroskobu altında görülebilen düzlemsel şekil değiştirme özellikleri.[22]

Bosumtwi Gölü çarpma kraterinin çapı 10,5 km (6,5 mil) olup, yaklaşık olarak 8 km (5,0 mi) olan mevcut gölden biraz daha büyüktür ve yaşının 1.07 milyon yaşında olduğu tahmin edilmektedir (Pleistosen dönemi).[1][23]

Kraterin derinliği yaklaşık olarak 380 m (1.250 ft)'dir ancak göl çökeltilerinin derinliği ile birlikte sayılırsa - 750 m (2.460 ft)'dir.[24]

Krater kısmen aşınmış ve yoğun yağmur ormanı içindedir bu nedenle incelemesi ve göktaşı çarpma kökenini doğrulaması zordur.

Parçalanma konileri gibi şok özellikler büyük ölçüde bitki örtüsüyle büyümüştür veya göl tarafından kaplanmıştır. Ancak, kraterin göl tabanının altındaki merkezi yükselişinin sondajı, son zamanlarda bilimsel çalışma için bol miktarda şoklanmış malzeme sağladı.[23] Bu etkiden geldiğine inanılan tektitler komşu ülke Fildişi Sahili'nde ve ilgili mikrotektitler Afrika kıtasının batısındaki derin deniz çökeltilerinde bulundu.[23]

Göktaşı çarpmasında oluşan ve 1000 kilometre batıya (şimdi Fildişi Sahili olan yer) fırlatılan tektitlerin (darbe camları) görünümüdür. Tektitler, dünya çapında 170'ten fazla göktaşı kraterinin yalnızca dördünde gözlemlendi. Tektitlerin oluşumu ve dağılımından, simülasyon çalışmaları, yaklaşık 500 metre büyüklüğünde bir göktaşının doğudan 30 ila 50 derecelik bir açıyla ve saniyede 20 kilometreden daha yüksek bir hızla çarptığı sonucuna varmak için kullanılabilir.

Çarpma olayının[25] geçmişteki sayısal yörünge simülasyonlarının istatistiksel çalışmasına dayanan bir çalışma, çarpmanın olası kaynağının orta ana kuşaktan 17 derece'den daha fazla açıyla gelen bir asteroit olduğunu öne sürmektedir.[26]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "Bosumtwi". Earth Impact Database. Gezegen ve Uzay Bilimleri Merkezi New Brunswick Fredericton Üniversitesi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2009. 
  2. ^ a b c d e f "Bosumtwi". LakeNet. 14 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2007. 
  3. ^ "Lake Bosomtwi". touringghana.com (İngilizce). 27 Mart 2016. 8 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2019. 
  4. ^ Adom, Dickson (1 Ocak 2018). "The human impact and the aquatic biodiversity of lake Bosomtwe: rennaisance (sic) of the cultural traditions of Abono (Ghana)?". Transylvanian Review of Systematical and Ecological Research. 20 (1): 87-110. doi:10.1515/trser-2018-0007 Özgürce erişilebilir. ISSN 2344-3219. 
  5. ^ Bosumtvi Gölü 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  6. ^ Bosumtvi Gölü hakkında bilgiler 5 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  7. ^ "Protected Planet | Bosumtwi Range". Protected Planet. 22 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  8. ^ "Visit Ghana | Lake Bosomtwi" (İngilizce). Visit Ghana. 13 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  9. ^ "20 nouveaux sites ajoutés au Réseau mondial des réserves de biosphère de l'UNESCO". UNESCO. 25 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ a b "Lake Bosomtwe | United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization" (İngilizce). UNESCO. 6 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Whyte isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  12. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Obirikorangetal isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  13. ^ Şablon:FishBase
  14. ^ Şablon:FishBase
  15. ^ Şablon:FishBase
  16. ^ "EarthImpactDatabase". passc.net. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  17. ^ Şablon:Article
  18. ^ Şablon:Article
  19. ^ Şablon:Article
  20. ^ Şablon:Article
  21. ^ Şablon:Article
  22. ^ Losiak, Anna; Golebiowska, Izabela; Ferrière, Ludovic; Wojciechowski, Jacek; Huber, Matthew S.; Koeberl, Christian (1 Nisan 2016). "WIP: A Web-based program for indexing planar features in quartz grains and its usage". Meteoritics & Planetary Science (İngilizce). 51 (4): 647-662. Bibcode:2016M&PS...51..647L. doi:10.1111/maps.12614. ISSN 1945-5100. 
  23. ^ a b c Koeberl, C.; Milkereit, B.; Overpeck, J.T.; Scholz, C.A.; Amoako, P.Y.O.; Boamah, D.; Danuor, S.; Karp, T.; Kueck, J.; Hecky, R.E. (2007). "An international and multidisciplinary drilling project into a young complex impact structure: The 2004 ICDP Bosumtwi Crater Drilling Project—An overview". Meteoritics & Planetary Science. 42 (4–5): 483-511. Bibcode:2007M&PS...42..483K. doi:10.1111/j.1945-5100.2007.tb01057.x. 
  24. ^ "Lake Bosumtwi". Wondermondo. 9 Şubat 2013. 24 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  25. ^ Artemieva, N.; Karp, T.; Milkereit, B. (2004). "Investigating the Lake Bosumtwi impact structure: Insight from numerical modeling". Geochemistry, Geophysics, Geosystems. 5 (11): Q11016. Bibcode:2004GGG.....511016A. doi:10.1029/2004GC000733 Özgürce erişilebilir. 
  26. ^ Galiazzo, M. A.; Bazsó, Á.; Huber, M. S.; Losiak, A.; Dvorak, R.; Koeberl, C. (2013). "A statistical dynamical study of meteorite impactors: A case study based on parameters derived from the Bosumtwi impact event". Astronomische Nachrichten. 334 (9): 936-939. arXiv:1305.3631 $2. Bibcode:2013AN....334..936G. doi:10.1002/asna.201211964. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bosumtvi_Gölü&oldid=34488068" sayfasından alınmıştır