Bizantion

Bizantion (Yunanca: Βυζάντιον) ya da Byzantium, İstanbul şehrinin kent olarak ilk atası ve Konstantinopolis'ten önceki adıdır. Antik Yunanistan'da bugünkü Topkapı Sarayı'nın bulunduğu bölgede, Boğaz'ın güneybatı girişinde, Haliç ve Marmara Denizi'nin arasında tarihi yarımadanın doğu ucunda kurulmuş bir şehirdir. Efsaneye göre Megara, Argos, Korint'ten gelen Helen kolonici Dorlar tarafından MÖ 667'de kurulmuş ve adını Kral Bizas veya Bizantas'tan almıştır.

Şehir stratejik konumundan ötürü daha sonraki dönemlerde önce Roma İmparatorluğu'nun, daha sonra Bizans İmparatorluğu ve Latin İmparatorluğu'nun, son olarak da Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti olmuştur. Romalılar ve Bizanslılarca başkentleri Konstantinopolis, Osmanlılarca başkentleri Konstantiniyye veya Dersaadet olarak anılmıştır. Yunancada "εις τήν Πόλι(ν)" (/is tin boli/) yani "şehir'e" olarak kullanılan isim, Osmanlı'da da İstanbul olarak sıkça kullanılmıştır. Türkiye tarafından şehir 1930 yılından beri resmî olarak İstanbul diye adlandırılmaktadır.

Bizans ve Konstantinopolis

Anlam

Bizantion, bugünkü İstanbul şehrinin kent olarak ilk atası sayılır.

Byzantium, orijinal adı "Bizantion" olan antik şehrin adının 1. yüzyılda Romalılar tarafından Latinceleştirilmiş halidir.

Augusta Antonina, İstanbul'un 3. yüzyılda Roma İmparatoru Septimius Severus tarafından konulmuş kısa süreli adıdır.

Nova Roma, İstanbul'un 330'da İmparator I. Konstantin tarafından Roma İmparatorluğu'nun başkenti ilan edildiğinde konulmuş kısa süreli adıdır. Nova Roma imparatorun ölümünden sonra Konstantinopolis'e dönüşmüş, böylelikle de Bizantion adının kullanımı kaybolmuştur.

Köken

Bizantion'un Trakçadan gelme adı, daha sonra Yunanlarca efsaneleştirilerek Megaralı kahraman Bizas'a atfedilmiştir. Böylece Bizantion'un kökleri efsanelerle özleşmiştir. Geleneksel bir efsane, Megaralı Bizas'ın Bizantion'un bulunduğu yeri Ege Denizi'nde kuzeydoğu yönünde yelken açarken bulduğunu söyler. Bizas Delphi'de bir müneccime danışarak yeni şehrini nereye kurması gerektiğini sormuştur. Müneccim ona "körlerin karşısına" cevabını vermiştir. O zaman Bizas, bunun ne anlama geldiğini anlayamamıştır. Ancak gemileriyle Boğaz'a gelince müneccimin dediklerinin ne anlama geldiğini kavrayabilmiştir. Boğaz'ın Asya kıyısında Kalkedon adında bir Yunan şehri vardır. Bizas Kalkedon şehrindekilerin bahsedilen "körler" olduğunu düşünmüştür; çünkü kendilerinden yarım mil uzaklıktaki muhteşem konumdaki seçkin toprakları fark edememişlerdir. Bizas, şehrini bu seçkin olarak adlandırdığı topraklara kurar ve ondan sonra şehir "Bizantion" olarak adlandırılır.

Tarih öncesinden Bizantion'un kuruluşuna kadar olan tarih (MÖ 100.000 - MÖ 667)

İstanbul'un belirli yerlerinde; Kadıköy'de Neolitik çağa ait, Sultanahmet'te de Bronz çağa ait bulunan kalıntılar Boğaz Kıyıları'nın çok eski zamanlardan beri insanlar tarafından yerleşildiğinin kanıtlarını oluşturmaktadır. Ayrıca son dönemlerde yapılan araştırmalar sonucunda Küçükçekmece bölgesinde Yarımburgaz Mağarasında yapılan kazılarda Neolitik ve Kalkolitik çağlardan MÖ 300.000 tarihlerine kadar uzanan insan yerleşimlerine rastlanmıştır.

Daha Antik Yunanlarda Boğaz'ın önemli bir rolü vardı. Boğaz'dan geçen antik Yunan gemileri Karadeniz'deki Yunan kolonilerinden aldıkları tahılları Atina'ya ve diğer antik Yunan kentleri (polis)'ne taşımışlardır. Avrupa ve Asya arasındaki kara bağlantısının ve Ege Denizi ile Karadeniz arasındaki deniz yolunun kilit yeri konumundaki bu önemli stratejik noktanın garanti altına alınması için, Megaralılar tarafından MÖ 685'te Boğaz'ın Asya tarafına bugünkü Kadıköy'ün bulunduğu yere Kalkedon adlı ilk Yunan kolonisi kurulmuştur.

Avrupa yakasında önceden Trakyalılar tarafından yerleşilmiş bölgede, Kalkedon'un kuruluşundan 17 yıl sonra ikinci bir şehir kurulmuştur. Megaralıların Argon ve Korinth şehirlerinden gelen kolonistlerle birlikte kurduğu bu yeni şehir Trakça adıyla Bizantiondur.

Bizantion'un tarihi: Bizantion ve Bizans Dönemi (MÖ 667-MS 330)

"Bizantion"un tarihi, şehrin Megaralılar tarafından MÖ 667'de kurulmasından, Roma İmparatorluğu'nca 330 yılında başkent yapılmasına kadar olan dönemi kapsar; çünkü bundan sonra artık kültürel ve tarihsel açıdan Bizantion şehrinden söz edilemez.

Antik Yunan Şehir Devleti Bizantion ve Antik Yunan Dönemi (MÖ 667-MS 196)

Bizantion stratejik öneminden ötürü MÖ 667'deki kuruluşundan hemen sonra, bir ticaret şehri olur ve kısa zamanda çok gelişir. Bu stratejik konumdan ötürü Bizantion gibi Kalkedon da daha sonraki yüzyıllarda Yunan-Küçükasya (Anadolu)'daki neredeyse bütün savaşlarda katılım göstermek zorunda kalmıştır. İyon Ayaklanması esnasında iki şehir de Pers kuşatmasına uğrasa da sonuç elde edilememiştir; çünkü kuşatmadaki Pers ordusunun bir kısmı Karadeniz'deki Yunan kolonilerindendir. Daha sonraki Pers-Yunan Savaşları'nda başarısız olan Persler şehrin oligarşik bir yönetim kazanmasına engel olamamışlardır. MÖ 478'de Bizantion Spartalı Pausanlılar tarafından ele geçirilmiştir. Bunlar ancak iki yıl yönetimde kalabilmiş, sonra şehrin halkı tarafından kovulmuşlardır. Böylece MÖ 476'dan itibaren Bizantion demokrasiyi yönetim biçimi olarak belirlemiştir.

MÖ 387'den itibaren Kalkedon Pers İmparatorluğu'nun yönetimi altına girmiş, MÖ 357'de Bizantion tarafından Perslerden kurtarılmıştır. MÖ 339'da Bizantion Makedon kral II. Philipp tarafından işgal edilmiştir.

Kalkedon MÖ 315'ten itibaren Zipotlar tarafınden kuşatılmış, I. Antigonos tarafından kuşatma kaldırılmıştır. MÖ 311'de tekrar kuşatılmış ve ele geçirilmiştir. Arkasından Bizantion Kalkedon'u işgalden kurtarmıştır. MÖ 281'de iki şehir ittifak kurmuştur. MÖ 220'de Bizantion Rodos'a karşı savaşa girer. Savaşta iki şehir de Makedonyalı V. Philipp, III. Antiochos ve Perseus'a karşı Roma İmparatorluğu'nun tarafında yer alırlar. MÖ 202'de Kalkedon V. Philipp tarafından işgal edilir.

Roma Şehri Bizantion (Byzantium) ve Roma Dönemi (MS 196- MS 330)

M.S. 196'da Bizantion Roma İmparatoru Septimus Severus tarafından Roma İmparatorluğu'na Roma Bağımsızlık Bildirgesi'yle dahil edilir. Roma İmparatoru Vespasian tarafından Bizantion 1. yüzyılda latinleştirilir, yani Byzantium olarak Roma İmparatorluğu'na tam bir birleşimi sağlanır. Bizantion'un MÖ 4. yüzyıldan beri deniz ticaretini kontrol sayesinde yaşadığı ekonomik gelişme ve büyüme, Romalıların hakimiyetiyle zorunluluk haline gelen vergilerle yavaşlar. Bunun üzerine şehir 2. yüzyılın sonlarına dogru Pers İmparatoru Pescennius Niger'e destek vermeye başlar.

Bu gelişme, Roma İmparatoru Septimius Severus'u çok sinirlendirir. Bizantion'u cezalandırmak için 196 yılında şehre zarar verilmesine izin verir. Bunun sonucunda şehir büyük zarar görür. Daha sonra kent İmparator Septimus Severus'un oğlu Caracallas'ın aracılığıyla yeniden inşa edilir ve kısa sürede eski değerini kazanır. Bu nedenle Septimius Severus oğlu Antonius (daha sonra imparator Caracalla)'un adına şehri 'Augusta Antonina' olarak yeniden isimlendirir.

Augusta Antonina, İstanbul'un Roma İmparatorluğu döneminde 3. yüzyıldaki kısa süreli adıdır. İmparator Septimius Severus (193-211)tarafından, oğlu Antonius'un şerefine verilmiştir.

258 yılında Bizantion ve Kalchedon Gotlar tarafından yağmalanır ve zarar görür.

Bizantion'un konumu Roma İmparatoru I. Konstantin'in de oldukça ilgisini çeker. I. Konstantin kenti 330'da Roma İmparatorluğu'nun başkenti ilan eder ve adını Nova Roma olarak değiştirir; fakat bu ad pek tutulmaz ve imparatorun ölümünden sonra şehir Konstantin'in şehri anlamına gelen Konstantinopolis adını alır.

Ayrıca bakınız

Bizantion sayfası İstanbul şehrinin kuruluşundan 330'da Roma İmparatorluğu'nun başkenti oluşuna kadar olan tarihini içeriyor.

• Konstantinopolis; İstanbul şehrinin 330'da Roma başkenti olmasından 1453'te Osmanlılarca alınıncaya kadar olan Roma ve Bizans tarihi için Konstantinopolis adlı sayfaya bakınız.
• İstanbul sayfasında şehrin genel tarihi ve günümüzdeki durumu özetlenmektedir.
• İstanbul'un tarihi adlı sayfa şehrin kapsamlı tarihinden bahsetmektedir.
• Antik Yunanistan
• Pers İmparatorluğu
• Roma İmparatorluğu
• Bizans İmparatorluğu
• Osmanlı İmparatorluğu
• Türkiye Cumhuriyeti tarihi

Kaynakça

• Jeffreys, Elizabeth and Michael, and Moffatt, Ann. 1981. Byzantine Papers: Proceedings of the First Australian Byzantine Studies Conference, Canberra, 17-19 May 1978. Australian National University, Canberra.
• Istanbul Historical Information - Istanbul Informative Guide To The City. Retrieved Jan. 6, 2005.
• The Useful Information about Istanbul 15 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved Jan. 6, 2005.
• Wolfgang Müller-Wiener: Bildlexikon zur Topographie Istanbuls. Byzantion - Konstantinupolis - Istanbul bis zum Beginn des 17. Jahrhunderts. Tübingen 1977. ISBN 3-8030-1022-5
• Necdet Sakaoğlu (1993/94a): "İstanbul'un adları". 'Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi', Türkiye Kültür Bakanlığı, İstanbul.

Dış bağlantılar

• Society for the Promotion of Byzantine Studies : www.byzantium.ac.uk 10 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Description of Byzantine monetary system - fifth Century BC : History of money FAQs16 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Istanbul Historical Information - Istanbul Informative Guide To The City. Retrieved Jan. 6, 2005.
• The Useful Information about Istanbul 15 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved Jan. 6, 2005.