Bileğileme

Francisco de Goya'nın "El Afilador" isimli tablosu (bıçakçı) bir macar posta pulunda

Bileğileme veya Bileme kesici aletlerin

• yapımında keskin olmalarını sağlamak,
• kullanım sırasında körelmeleri durumunda yeniden keskin hale gelmelerini sağlamak

amacıyla aşındırıcı bir yüzeye sürterek kırık ve kertileri kaybetmek, bükülmeleri düzeltmek böylece kesici kenarın tüm boyunun aynı hassas incelikte olması için yapılan işlemdir.

Reşad Ekrem Koçu, İstanbul Ansiklopedisi'nde çoğu bileğicinin Laz veya Buharalı olduğunu yazmıştır.

Bileği metodu

Aleti keskinleştirmek için genellikle şu yöntem kullanılır:

1. Kesici kenarın (bıçağın ağzı gibi) bileğileme bittiğinde hangi geometride olacağına karar vermek. Ôrneğin sadece bir taraftan mı yoksa iki taraftan birden mi aşındırılacak, yoksa yivli bir kesici kenar mı tercih edilir, eğer testere olacaksa testere dişleri ikizkenar üçgen mi (tahtayı enine kesmek için) dik üçgen mi (tahtayı boyuna kesmek için) olarak şekillenecek, yoksa daha karmaşık bir diş düzeni mi tercih edilecek.
2. Kesici kenarın bileğileme bittiğinde hangi açıda olacağına karar vermek. Örneğin mutfak bıçakları genellikle 20 derece açıyla bileğilenir, sert çelikten özel bıçaklar daha küçük bir açıyla, kırda bayırda neredeyse balta gibi kullanılacak kalın bıçaklar daha geniş bir açıyla bileğilenir.
3. Kesici açının iki yüzeyinin aletin diğer iki yüzeyiyle nasıl buluşacağına karar vermek: Örneğin samurai kılıcının keskin kenarından iki yuzeye geçiş geometrisi kavislidir. pastırma dilimi gibi malzemeden ince tabakalar kesmeye yarayan bıçaklar genellikle sadece bir taraftan bilenir (yani bir yüzeyle buluşma kesme açısıyla, öbür yüzeyle buluşma çok geniş bir açıyla olur.
4. Kesici kenarın hangi keskinlikte olacağına karar vermek. Bileğilenmiş yüzeyin ne kadar çizikli, ne kadar parlak olacağına son aşındırıcı yüzeydeki pürüzlerin iriliği ile karar verilir. Genellikle kalından inceye birçok düzeyle aşındırarak gittikçe daha keskin bir kenar elde edilir. Örneğin bir çimen biçme makinesinin bıçağı ile bir usturanın keskinliği başka seviyelerde kararlaştırılır.
5. Yukardaki kararlar ertesinde kalından inceye değişik pürüz iriliği içeren aşındırıcı düzeylere sürterek istenilen geometri, açı ve keskinlik elde edilene kadar aşındırmaya devam etmek, kesici kenarın sürtünme dolayısıyla fazla ısınıp çeliğin kristal yapısını bozmasına fırsat vermeden sonuca ulaşmak gerekir.
   • çelik bıçakların önce bir kenarı aşındırılır. Aşınan yüzeydeki çelik malzeme genellikle keskin kenardan diğer yüzeye doğru sarkar ve gözle görülebilir, parmakla hissedilebilir bir "tel" oluşturur. Keskin kenarın tüm boyunca bu "tel" oluştuktan sonra kenarın o telin oluştuğu diğer tarafı aşındırılır. Bu sefer de daha az bir tel ilk tarafta oluşabilir.

aşındırılmış ve teli görünen bıçak ağzı		teli temizlenmiş bıçak ağzı

Püf noktaları

• Alet aşındırılarak keskinlestirilirken, bileği taşı da aşınır. Kıymetli bileği taşlarının her yerini eşit aşındırmak kullanım ömrünü uzatır.
• Dişli bıçakların sadece yivsiz tarafı, mümkün olduğu kadar yatay (sıfır derece açıyla) ve en yüksek kum sayılı (en az çizen, en çok parlatan) aşındırıcıyla bileğilenir.
• Seramik bıçaklar sadece elmas aşındırıcıyla bileğilenir. Elmas aşındırıcıyla çelik de bileğilenir ama bazı çeşitleri metal tozuyla tıkanıp işlev kaybedebilir. Silikon karbid aşındırıcılar daha ucuzdur ama metalde ayni işi görebilir.
• Bıçak keskinleștirilirken, üzerindeki lekeler de yüksek kum sayılı bir aşındırıcıyla silinebilir.
• Kesici kenarın güzel aşındırıldığına emin olmak için sabit keçe kalemle aşındırılacak bölge boyanabilir.
• Çok kıymetli bir bıçağın bileğilenir iken yanlışlıkla çizilmemesi için hassas bölgeleri önceden teyplenebilir.

Kum sayısı	kullanımı
60-200	kırık düzeltme, kaba bileme : çimen biçme makinesinin bıçağı için yeterli
200-600	orta bileme : satır için yeterli
1000-1500	ince bileme : mutfak bıçakları için yeterli
4000-6000	parlatma : Kaliteli bıçaklar için yeterli
> 8000	ayna : ustura için, marangoz polanya keskisi için yeterli

Bileği aletleri

• Geleneksel bileği taşı üstü düz bir kumtaşıdır ve alet ileri geri sürtülerek bileğilenir.
• Geleneksel bileği tekeri kol ile döndürülen kum taşından bir teker biçimindedir ve kesici alet dönen kum taşı tekerin dış yüzeyine tutularak keskinlestirilir.
  • Teker biçimindeki bileği taşının düz yüzeyli bileği taşına göre avantajı, bileğilerken aşınma yüzeyinin açısını kontrol edebilme kolaylığıdır.
  • Dönen yuvarlak bileği taşının motor gücü ile döndürülenleri de kullanılır.
• Bir başka açı kontrol yöntemi kesici aleti sabit tutup aşındırıcı düzeyi belli bir açıda ileri geri sürtmektir. Bu yöntem için ince eğeler, elmas tozu kaplı sert şeritler kullanılabilir.
• Daha sonra geliştirilmiş bir bileğileme yöntemi de kesici aleti zımpara kağıdı veya motor gücüyle döndürülen zımpara şeridine belli bir açıda tutmaktır.
• Bileğileme sürecinde son aşama olarak genellikle meşine sürtmek veya üzeri parlatıcı bir macunla kaplı tahta, karton veya meşin gibi içinde doğal olarak kalker parçacıkları olan bir yüzeye sürterek parlatmaktır.
• Kullanım sırasında kesici yüzey aşınmak yerine bükülebilir. Onu düzeltmek ve hızlıca eski keskinliğine geri döndürmek için masat (üzeri boyuna mikro yivli çelik veya seramik çubuk) ile masatlamak (doğru açıda -masat üzerindeki hayali kılları tıraş ediyormuş gibi- sürtmek) yetebilir. Elmas masat düzeltmez aşındırır.

• 
  Sert Arkansas bileği taşı
• 
  açı mengenesi, açı çubuğu, elmas tozu kaplı sert şeritler
• 
  Çelik masat
• 
  Ustura, girit taşı ve meşin kayış
• 
  Değişik standardlara göre kum sayısı ile mikron olarak pürüz iriliklerinin karşılaştırılması