İçeriğe atla

Antihümanizm

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Antihümanizm ya da anti-hümanizm sosyal bilimler ve felsefede geleneksel hümanizme yöneltilen eleştirilerden meydana gelen düşünce akımıdır.[1]

Kökenleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılda hümanizm felsefesi Aydınlanma'nın köşe taşlarından biri olagelmiştir. Tarih insanların düşünce ve eyleminin bir ürünü olarak anlaşıldı. İnsanların temelde aynı öze sahip olduğu da düşünülüyordu.[2] Bu inançtan yola çıkarak çok genel ahlak kuramları üretildi. Bunu doğal olarak bütün insanların eşit ve özgür olduğu takip etti. Immanuel Kant gibi liberal hümanistler aklın evrensel yasasının her çeşit zorbalıktan kurtulmak için bir rehber olduğunu düşünüyordu.[3]

Fazlasıyla idealist bu düşüncelere karşı ilk eleştiriler 19. yüzyılda Friedrich Nietzsche ile başladı. O, hümanizmin boş konuşmak dışında bir şey olmadığını[4] ve teizmin seküler bir versiyonu olduğunu savunuyordu. Max Stirner'in Biricik ve Mülkiyeti kitabı Nietzsche'nin Ahlakın Soykütüğü çalışmasından onyıllar önce yayınlanmıştı. Burada o, insan haklarını zayıfın güçlüyü baskı altında tutması olarak yorumladı.[5]

Karl Marx ilk döneminde insan hakları düşüncesine insandışılaştırmanın bir belirtisi olarak karşı çıktığı için kimi zaman hümanist olarak anlatılır. Kapitalizm, insanı egoist davranmaya zorluyordu. Gerçek kurtuluş yalnızca mülkiyeti ortadan kaldıran komünizmin inşasıyla sağlanabilirdi.[6] Louis Althusser gibi birçok antihümaniste göre Marx'ın sonraki dönemlerinde "insanlık" idesi düşman sınıflar arasındaki çatışmayı gizlemeye yarayan gerçekdışı bir soyutlama olarak görülüyordu. Çünkü insan hakları adalet ve eşitlik gibi soyuttu ve aşırı derecede eşitsizliğe neden oluyordu.[7]

20. yüzyılda, insanının yalnızca aklıyla yönetilen bir varlık olduğu düşüncesi insanın genel olarak güdüleriyle hareket ettiğini düşünen Sigmund Freud tarafından sorgulandı.[8]

Martin Heidegger hümanizmi insanlığa evrensel bir öz yaratan ve onu diğer varoluşlardan ayıran metafizik felsefe olarak görüyordu. Heidegger'e göre hümanizm bilinci odağa koyan bir felsefi paradigmaydı. Kendisinden önceki Hegel gibi, Heidegger de Kantçı otonomi fikrini reddederek, insanların sosyal ve tarihsel varlıklar olduğu kadar Kant'ın kurucu bilinç kavramına işaret etti. Heidegger'in felsefesinde varlık (Sein) ve insan varlığı (Dasein) esas birliktir. Özne ve nesne, bilinç ve varlık, insanlık ve doğa düalizmleri, özgün olmayan bir şekilde bu birlikten türetilmiştir.[9]

Pozitivizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Pozitivizm, doğa bilimlerinde olduğu kadar sosyal bilimlerde de duyusal deneyimlerden elde edilen bilgilerin ve bu tür verilerin mantıksal ve matematiksel işlemlerinin birlikte tüm yetkin bilginin tek kaynağı olduğu görüşüne dayanan bir bilim felsefesi akımıdır.[10] Pozitivizm, geçerli bilginin yalnızca bilimsel bilgi olduğunu varsayar.[11] Duyulardan alınabilecek verileri elde etmek ve doğrulamak, deneysel kanıt olarak bilinir.[10] Bu görüş, toplumun fiziksel dünyada ontolojik olarak gerçek nesnelerin varlığını ve etkileşimini belirleyen genel yasalara göre işlediğini savunmaktadır. İçe dönük ve sezgisel bilgi edinme girişimleri reddedilir. Pozitivist yaklaşım, Batı düşünce tarihinde yinelenen bir tema olmasına rağmen,[12] kavram modern anlamda filozof ve kurucu sosyolog Auguste Comte tarafından 19. yüzyılın başlarında geliştirildi.[13] Comte, toplumun kendi yarı-mutlak yasalarına göre işlediğini, tıpkı fiziksel dünyanın yerçekimine ve diğer mutlak doğa yasalarına göre işlediğini savundu.[14]

Yapısalcılık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapısalcılık, savaştan sonra Paris'te felsefenin özgür öznesiyle sosyal bilimlerin sınırlı nesnesi arasındaki çelişkilere bir yanıt olarak ortaya çıktı.[15]

Roland Barthes'in 1977 tarihli göstergebilim eseri yazarın ekolünü kınadı ve tamamen bittiğini ilan etti.

Brecht'in burjuva ve sosyalist hümanizme[16][17] yönelik ikiz saldırısından yola çıkan yapısal Marksist Louis Althusser, konumunu revizyonist bir hareket olarak gördüğü Marksist hümanistlere yönelik bir saldırıda "antihümanizm" terimini kullandı. Hümanizmin, otantiklik ve ortak insani amaç potansiyeli olan bir "insan özü" öne süren burjuva bireyci bir felsefe olduğuna inanıyordu.[18] Bu öz yoktur: içeriği her tarihsel çağın baskın çıkarları tarafından belirlenen biçimsel bir düşünce yapısıdır.[19] Sosyalist hümanizm benzer şekilde etik ve dolayısıyla ideolojik bir olgudur. Argümanı ahlaki ve etik bir temele dayandığından, onu ortaya çıkaran sömürü ve ayrımcılık gerçekliğini yansıtır, ancak asla düşüncede gerçekten anlamaz. Marksist teori, bunun ötesine, ekonomik ilişkiler ve sosyal kurumlar gibi altta yatan güçlere yön veren bilimsel bir analize gitmelidir.

Althusser, özne felsefesine karşı çıkarak, "yapı" ve "sosyal ilişkiler" in bireysel bilinçten üstün olduğunu düşünüyordu .[20] Althusser'e göre, bireyler sosyal sürecin oluşturucusu değildir, bunun yerine destekleri veya etkileridir.[21] Toplum, ideolojileri aracılığıyla bireyi kendi görüntüsünde inşa eder: İnsan bireyin inançları, arzuları, tercihleri ve yargıları sosyal uygulamaların etkileridir. Georg Lukács gibi Marksist hümanistlerin, devrimin tarihsel bir öznenin - proletaryanın - sınıf bilincinin gelişimine bağlı olduğuna inandıkları yerde Althusser'in antihümanizmi, insan failliğinin rolünü ortadan kaldırdı; tarih, öznesi olmayan bir süreçti.[22]

Postyapısalcılık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Postyapısalcı Jacques Derrida, yapısalcılığı bilime olan bağlılığı dışında genel ilkeleriyle kabul etti.[23] Dilin temelde muğlak doğasının niyeti örttüğünü iddia etti. Aydınlanma'ya saldırdı, bunun yanında Varoluşçuluğu da yadsıdı. Metin dışında bir şey yoktur ve dil öncesi saf bir anlama yapılan atıf söze dökülemez.[23] Özne bir tür üst-dilbilimsel öz ya da kimlik değildir, öz-varoluşun her zaman dilde yazılı olan saf bir cogitosudur.[24]

Michel Foucault, Aydınlanma hümanizminin temel yönlerini sorguladı.[25] Nietzsche'nin felsefi ikame olarak akıl, ahlak, ruh, ego, motivasyon kategorilerini daha önce reddetmesinden farklı olmayan bir şekilde, epistemoloji (gerçek veya kesinlik) ve felsefi antropolojinin (özne, etki, gelenek, sınıf bilinci) mutlak kategorilerini reddetti.[26] Foucault, modern değerlerin ya doğrudan kurtuluşa karşı sonuçlar ürettiğini ya da artan "özgürlüğü" artan ve disipliner normatizasyonla eşleştirdiğini savundu.[27] Onun anti-hümanist kuşkuculuğu, teoriyi insan aklına olduğu kadar insan duygusuna da dayandırma girişimlerini genişletti ve her ikisinin de sürdürülen evrensel hümanizmden ziyade tarihsel olarak olumsal yapılar olduğunu iddia etti.[28] Foucault, The Archaeology of Knowledge adlı kitabında tarihi "hümanist antropoloji" olarak görmezden geldi. Çalışmasının metodolojisi, "delilik", "suç", "suç" ve "cinsellik" kategorilerinin arkasında yatan gerçekliğe değil, bu fikirlerin söylemler tarafından nasıl inşa edildiğine odaklandı.[29]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ J. Childers/G. Hentzi eds., The Columbia Dictionary of Modern Literary and Cultural Criticism (1995) p. 140-1
  2. ^ Soper, Kate (1986). Humanism and Anti-Humanism. Londra: Hutchinson. ss. 11-12. ISBN 0-09-162-931-4. 
  3. ^ Childers, p. 95-6
  4. ^ Tony Davies, Humanism (1997) p. 37
  5. ^ "Chapter III §14". On the Genealogy of Morality. 
  6. ^ G. Gutting ed., The Cambridge Companion to Foucault (2003) p. 243
  7. ^ G. Gutting ed., The Cambridge Companion to Foucault (2003) p. 244
  8. ^ Peter Gay, Freud (1989) p. 449
  9. ^ Soper, Kate (1986). Humanism and Anti-Humanism. Londra: Hutchinson. s. 57. ISBN 0-09-162-931-4. 
  10. ^ a b John J. Macionis, Linda M. Gerber, "Sociology", Seventh Canadian Edition, Pearson Canada
  11. ^ Jorge Larrain (1979) The Concept of Ideology p.197 24 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., quotation:

    one of the features of positivism is precisely its postulate that scientific knowledge is the paradigm of valid knowledge, a postulate that indeed is never proved nor intended to be proved.

  12. ^ Cohen, Louis; Maldonado, Antonio (2007). "Research Methods In Education". British Journal of Educational Studies. Routledge. 55 (4): 9. doi:10.1111/j.1467-8527.2007.00388_4.x. .
  13. ^ Sociology Guide. "Auguste Comte". Sociology Guide. 7 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2020. 
  14. ^ Macionis, John J. (2012). Sociology 14th Edition. Boston: Pearson. s. 11. ISBN 978-0-205-11671-3. 
  15. ^ Elisabeth Roudinesco, Jacques Lacan (2005) p. 332
  16. ^ M. Hardt/K. Weeks eds., The Jameson Reader (2005) p. 150
  17. ^ Zhang, Xudong and Jameson, Fredric, Marxism and the Historicity of Theory: An Interview with Fredric Jameson https://muse.jhu.edu/article/24419/summary 9 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  18. ^ Humanism and Anti-Humanism. Londra: Hutchinson. 1986. ss. 112-113. ISBN 0-09-162-931-4. 
  19. ^ Humanism and Anti-Humanism. Londra: Hutchinson. 1986. s. 112. ISBN 0-09-162-931-4. 
  20. ^ Simon Choat, Marx through Post-Structuralism (2010) p. 17
  21. ^ Humanism and Anti-Humanism. Londra: Hutchinson. 1986. s. 104. ISBN 0-09-162-931-4. 
  22. ^ Humanism and Anti-Humanism. Londra: Hutchinson. 1986. s. 12. ISBN 0-09-162-931-4. 
  23. ^ a b Soper, Kate (1986). Humanism and Anti-Humanism. Londra: Hutchinson. s. 17. ISBN 0-09-162-931-4. 
  24. ^ Quoted in John D. Caputo, The Tears and Prayers of Jacques Derrida (1997) p. 349
  25. ^ G. Gutting ed., The Cambridge Companion to Foucault (2003) p. 277
  26. ^ Humanism and Anti-Humanism. Londra: Hutchinson. 1986. s. 133. ISBN 0-09-162-931-4. 
  27. ^ Gutting, p. 277
  28. ^ "Foucault and critique: Kant, humanism and the human sciences". University of Surrey. 13 Eylül 2017. 3 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2018. 
  29. ^ Humanism and Anti-Humanism. Londra: Hutchinson. 1986. ss. 134-135. ISBN 0-09-162-931-4. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Antihümanizm&oldid=32471940" sayfasından alınmıştır