İlluyanka

Teşup'u ve arkasındaki oğlu Şarruma'yı İlluyanka'yı öldürürken tasvir eden bir kabartma.

İlluyanka, Hitit mitolojisinde yılansı bir ejderha ve bu ejderhanın fırtına tanrısı Teşup ile olan mücadelesini konu alan efsane. İki farklı versiyonu olan efsane Hititlerin Purulliyaş şenliğinde yapılan dinî ritüeller sırasında söylenmekte olan kült bir efsanedir.

Hitit çivi yazısı ile yazılan efsanenin yazıya aktarıldığı tabletler günümüzde Çorum'daki Boğazkale'de yapılan kazılar sırasında keşfedilmiştir.

Efsane

Hititlere dair birçok folklorik ipuçlarının yer aldığı efsanenin daha eski versiyonunun başında yer alan notta bu versiyonun fırtına tanrısına adanan Purilliyaş şenliğinin kült efsanesi olduğu ve artık anlatılmadığı söylenmektedir. Ayrıca İlluyanka'ya dair efsane Babillilerin Yaratılış Destanı'ndaki ejderha Tiamat'ın öldürülüşü hikâyesi ile de bağlantılıdır.

Eski versiyon

Eski versiyonda ejderha İlluyanka, fırtına tanrısı Teşup'u yenilgiye uğratmaktadır. Yenilen Teşup tanrılar meclisine başvurur ve yardım etmeyi kabul eden tanrıça İnara ejderhaya karşı bir tuzak hazırlar. Birçok kabı şarapla ve çeşitli içkilerle doldurur ve kendisine yardımcı olması için Hupasiyas adında birini çağırır. Hupasiyas, tanrıçanın kendisiyle uyumayı (yatmayı) kabul etmesi koşuluyla yardımcı olmayı kabul eder. İnara, Hupasiyas'ın kendisiyle uyumasına izin verir ve daha sonra onu İlluyanka'nın kovuğunun yanında bir yere saklar; kendisi ise süslenip güzelleşir ve ejderhayı çocuklarıyla birlikte dışarı çıkmaya ikna eder. Ejderha ve çocukları tüm kapları sonuna dek içip boşaltırlar [şiştiklerinden ya da sarhoşluklarından] ve kovuklarına geri dönemeyecek duruma gelirler. Bunun üzerine Hupasiyas saklandığı yerden çıkarak ejderhayı bir ip ile bağlar ve fırtına tanrısı Teşup öteki tanrılarla birlikte gelerek İlluyanka'yı öldürür.

İlluyanka'nın ölümünden sonra tanrıça İnara, Tarukka'da bir kayanın üzerinde bir ev yapar ve Hupasiyas'ı içine yerleştirir. Kendisi evde değilken pencereden dışarı bakmaması konusunda onu uyarır ve bakarsa karısını ve çocuklarını göreceğini söyler. Tanrıçanın evden ayrılışının yirminci günününde Hupasiyas pencereden dışarıya bakar ve karısıyla çocuklarını görür. Hupasiyas, İnara eve döndüğünde ondan karısına ve çocuklarına geri dönmesine izin vermesini diler. Tanrıça da buyruğuna uymadığı için Hupasiyas'ı öldürür.

Efsanenin bu versiyonunun bundan sonraki bölümünü okumak yazıldığı tabletin hasarlı olmasından dolayı mümkün değildir. Okunabilir durumda olan çok az kısımda ise kralın Purilliyaş şenliğinin odak konumunda olduğuna değinilmektedir.

Yeni versiyon

Efsanenin daha sonraki bir tarihten kalma versiyonu önceki versiyonunda bulunmayan bazı özellikler gösterir. Bu versiyonda ejderha, fırtına tanrısını yenince onun yüreğini ve gözlerini alıp götürür. Bu, Mısır mitolojisindeki Horus'un gözlerinden birini yitirmesine yol açan Horus ile Set arasındaki kavgayı anlatan efsanenin Hititlerdeki izdüşümüdür. Fırtına tanrısı Teşup, ejderhadan öcünü alabilmek için yoksul bir adamın kızını eş olarak alır ve ondan bir oğlu olur. Oğlu da büyüyünce ejderha İlluyanka'nın kızı ile evlenir. Fırtına tanrısı oğluna, karısının evine gittiği zaman daha önce İlluyanka'nın kendisinden aldığı yüreğini ve gözlerini istemesini söyler. Oğlu, Teşup'un dediğini yapar. Babasının yüreği ve gözleri kendisine verilir, o da bunları babasına geri verir. Fırtına tanrısı yitirdiği organlarına yeniden kavuşunca silahlanır ve İlluyanka ile savaşmaya gider. Tam ejderhayı öldürecekken oğlu "beni de onunla birlikte öldür, beni esirgeme" diye bağırır. Bunun üzerine Teşup, İlluyanka'yı ve ardından kendi oğlunu öldürür ve böylece ejderhadan öcünü almış olur.

Ejderhanın öldürüldüğünün anlatıldığı kısımdan itibaren tablette uzunca bir kopukluk vardır ve metin yeniden başladığında, sonucunda tanrıların rütbelerinin ve mertebelerinin saptanacağı bir rekabetin ya da yarışın bulunduğu bir ritüelden söz edilir. Babil Yeni Yıl Şenliği ritüelinin nasıl yürütüleceğini açıklayan parçada Marduk'un oğlu Nabu'nun, tanrı Zu'yu yendiği bir koşu yarışına değinilir. Bu da ölen tanrının dirilişiyle bağlantılı bir olaydır. Bu durumda İlluyanka efsanesinin her iki versiyonunun da Babillilerin Yeni Yıl Şenliği'nde okudukları ejderha Tiamat'ın öldürülmesi efsanesinin Hititlerin Purilliyaş şenliği ritüelini etkilediğini göstermektedir.

Kaynakça

Özel

Genel

• Hooke, Samuel Henry (Eylül 1993), Ortadoğu Mitolojisi: Mezopotamya, Mısır, Filistin, Hitit, Musevi, Hıristiyan Mitosları, Alaeddin Şenel, çev., Ankara: İmge Kitabevi, ISBN 9755330003