İçeriğe atla

Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A
(y. 10,000 – y. 8,800 MÖ[1])
Göbekli Tepe kalıntıları, M.Ö. 9.000 civarı
ÇağÇanak Çömlek Öncesi Neolitik
BölgeYakın Doğu
Ana sitJericho
ÖncülKhiamian
ArdılÇanak Çömlek Öncesi Neolitik B, Neolitik Yunanistan, Faiyum A kültürü

Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A (PPNA), Levant ve Anadolu'daki Neolitik kültürünün erken dönemlerinde, y. 12.000 – y. 10.800 yıl öncesine, yani MÖ 10.000-8800 yıllarına tarihlenmektedir.[1][2] Arkeolojik kalıntılar Bereketli Hilal'in Levant ve Yukarı Mezopotamya bölgelerinde yer almaktadır.

Bu dönem, küçük dairesel kerpiç konutlar, ekin ekimi, yabani av hayvanlarının avlanması ve cesetlerin konutların tabanlarının altına gömüldüğü benzersiz defin gelenekleri ile karakterize edilir.[3]

Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A ve onu izleyen Çanak Çömlek Öncesi Neolitik B (PPNB) ilk olarak Kathleen Kenyon tarafından Filistin Eyaleti, Jericho'daki sit alan'da tanımlanmıştır. Bu dönemde çömlekçilik henüz kullanımda değildi. Seramik Neolitik Yarmukian kültürü'nden önce gelirler. PPNA, Epipaleolitik Yakın Doğu'nun Natufian kültürü'nü takip eder.

Yerleşimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Grönland buz çekirdeklerine göre Buzul Sonrası dönemde sıcaklıkların evrimi. Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Çağ, Holosen'in ısınma dönemine karşılık gelmektedir.[4]
2013 itibarıyla bilinen en eski Neolitik yerleşim yeri olan Gesher için kalibre edilmiş Karbon 14 tarihleri.[5]
Hayvan kabartmaları, Göbekli Tepe Katman III (Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A), y. MÖ 9000.

PPNA arkeolojik alanları, kendilerinden önceki Natufyan avcı-toplayıcı kültürününkilerden çok daha büyüktür ve ünlü Eriha Kulesi gibi ortak yapıların izlerini içerir. PPNA yerleşimleri, taş temelli ve terrazzo zeminli yuvarlak, yarı yeraltı evleri ile karakterize edilir. Üst duvarlar plano-konveks kesitli pişmemiş kil kerpiçlerden inşa edilmiştir. Ocaklar küçüktü ve taşlarla kaplıydı. Yemek pişirmede ısıtılmış taşlar kullanılmış, bu da binalarda ateşte çatlamış taş birikmesine yol açmıştır ve hemen hemen her yerleşimde ya taştan ya da kerpiçten yapılmış depolama kutuları bulunmuştur.

2013 yılında modern İsrail'deki Gesher, kalibre edilmiş Karbon 14 tarihi olan MÖ 10.459 ± 348 yıl ile bilinen tüm Neolitik sitlerin (PPNA) en eskisi olmuştur ve analizler bunun bir Neolitik Devrimin başlangıç noktası olabileceğini düşündürmektedir. Çağdaş başka bir site modern Suriye'deki Mureybet'tir.[6]

PPNA yerleşimlerinin en önemlilerinden biri, dünyanın ilk şehri olduğu düşünülen Jericho'dur (y. 9,000 MÖ).[7] PPNA kasabası 2-3000 kişilik bir nüfusu barındırıyordu ve devasa bir taş duvar ve kule ile korunuyordu. Duvarın işlevi konusunda pek çok tartışma vardır, çünkü o dönemde ciddi bir savaş olduğuna dair hiçbir kanıt yoktur.[8] Bir olasılık, duvarın Eriha'nın tuz kaynaklarını korumak için inşa edilmiş olduğudur.[9] Ayrıca kulenin yaz gündönümünde yakındaki en büyük dağın gölgesini yakalayarak kasabanın sakinlerini yöneten hiyerarşiyi destekleyen bir güç hissi yarattığı da öne sürülmüştür.[10]

  • Eriha Kulesi, Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Çağ'ın sonunda, M.Ö. 8000 yılında inşa edilmiştir.
    Eriha Kulesi, Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Çağ'ın sonunda, M.Ö. 8000 yılında inşa edilmiştir.
  • Atalar Heykeli, Jericho, y. 9000 yıl öncesinden. Rockefeller Müzesi, Kudüs.
    Atalar Heykeli, Jericho, y. 9000 yıl öncesinden. Rockefeller Müzesi, Kudüs.
  • Urfa Adamı. M.Ö. 9000. Şanlıurfa Arkeoloji ve Mozaik Müzesi.
    Urfa Adamı. M.Ö. 9000. Şanlıurfa Arkeoloji ve Mozaik Müzesi.

Cenaze uygulamaları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sıvalı kafatası, Tell es-Sultan, Eriha, y. MÖ 9000

PPNA kültürleri ölü gömme uygulamaları açısından benzersizdir ve Kenyon (Eriha'nın PPNA tabakasını kazmış olan) onları "ölüleriyle birlikte yaşayan" olarak nitelendirmiştir. Kenyon, zemin altında, ev temellerinin altında ve duvarların arasında en az 279 gömü bulmuştur.[11] PPNB döneminde, kafatasları sıklıkla kazılarak yeniden gömülmüş ya da kille kaplanarak (muhtemelen) sergilenmiştir.

Litikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Taş endüstrisi, düzenli çekirdekler'den çıkarılan bıçaklar'a dayanmaktadır. Orak bıçakları ve ok uçları geç Natufian kültürü geleneklerini sürdürürken, enine üflemeli balta ve cilalı adze ilk kez ortaya çıkar.

Bu dönemdeki yerleşiklik, arpa ve yabani yulaf gibi yerel tahılların yetiştirilmesine ve tahıl ambarlarında depolanmasına olanak sağlamıştır. Dhra′ ve Jericho gibi yerleşimler PPNB dönemine kadar avcı yaşam tarzını sürdürmüştür, ancak tahıl ambarları yıl boyunca yerleşime izin vermiştir.

Ekin yetiştirme ve tahıl ambarları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tarih öncesinde tarımın ortaya çıktığı ve yayıldığı yaklaşık merkezleri gösteren dünya haritası: Bereketli Hilal (y. 11,000 BP), Yangtze ve Sarı Nehir havzaları (y. 9,000 BP), Yeni Gine Yaylaları (y. 9,000 – y. 6,000 BP), Orta Meksika (y. 5,000 – y. 4,000 BP), Kuzey Güney Amerika (y. 5,000 – y. 4,000 BP), Sahra altı Afrika (y. 5,000 – y. 4,000 BP, tam yeri bilinmiyor), doğu Kuzey Amerika (y. 4,000 – y. 3,000 BP).[12]

Bu dönemdeki Yerleşiklik, arpa ve Avena/yabani yulaf gibi yerel tahılların yetiştirilmesine ve tahıl ambarlarında depolanmasına olanak sağlamıştır. Dhra′]]

ve Jericho gibi yerleşimler PPNB dönemine kadar avcı yaşam tarzını sürdürmüş, ancak tahıl ambarları yıl boyunca yerleşime olanak sağlamıştır.

Bu ekim dönemi "evcilleştirme öncesi" olarak kabul edilir, ancak bitki türlerini bugünkü evcilleştirilmiş formlarına dönüştürmeye başlamış olabilir. Kasıtlı, uzun süreli depolama, "hava sirkülasyonu ve kemirgenlerden korunmak için asma zeminlerin" kullanılmasıyla mümkün olmuştur. Bu uygulama "evcilleştirme ve büyük ölçekli yerleşik toplulukların ortaya çıkışından en az 1.000 yıl öncesine dayanmaktadır".

Tahıl ambarları milattan önce 11.500'lerin başlarında diğer binaların arasına yerleştirilmiştir, ancak milattan önce 10.500'lerden itibaren evlerin içine taşınmış ve milattan önce 9.500'lerde özel odalarda depolanmaya başlanmıştır. Bu değişim, tahıl ambarlarının ortak kullanım ve mülkiyetten çıkıp hanelerin ya da bireylerin kontrolüne geçmesiyle değişen mülkiyet ve mülkiyet sistemlerini yansıtıyor olabilir.

Bu tahıl ambarları için "alt kat havalandırmalı sofistike depolama sistemleri, Yakın Doğu Neolitik paketinin neredeyse tüm diğer unsurlarının ortaya çıkmasından önce gelen erken bir gelişmedir - evcilleştirme, büyük ölçekli yerleşik topluluklar ve bir dereceye kadar sosyal farklılaşmanın yerleşmesi" gözlemlenmiştir. Dahası, "Tahıl ambarları inşa etmek [...] yeni yaşam yollarına aktif topluluk katılımını gerektiren yerleşikliğin artmasındaki en önemli özellik olabilir".[13]

Göbekli Tepe hayvan heykeli, y. MÖ 9000

Bölgesel varyantlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha fazla alanın bilinmesiyle birlikte arkeologlar Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A'nın bir dizi bölgesel varyantını tanımlamışlardır:

  • Şam Havzası'nda Tell Aswad buluntularıyla tanımlanan (Aswadian) IA; tipik: iki kutuplu çekirdekler, büyük orak bıçaklar, Aswad noktasılar. 'Aswadian' varyantı yakın zamanda Danielle Stordeur'un 2001-2006 yılları arasında yaptığı araştırmalardan elde ettiği ilk raporuyla ortadan kaldırılmıştır. PPNB ufku bu bölgede geriye, yaklaşık 10.700 MÖ'ye taşınmıştır.[14]
  • Kuzey Levant'ta Mureybet buluntuları ile tanımlanan Mureybetian IIIA, IIIB, tipik: Helwan pointler, tabanı amenaje veya kısa saplı ve terminal rötuşlu orak-bıçaklar. Diğer yerleşimler arasında Sheyk Hasan ve Jerf el Ahmar bulunmaktadır.
  • "Yukarı Mezopotamya"'daki yerleşimler arasında Çayönü ve Göbekli Tepe yer alır; ikincisi muhtemelen henüz keşfedilen en eski ritüel kompleksidir.[15]
  • Orta Anadolu'da 'ana şehir' Çatalhöyük ve daha küçük, ancak daha eski, yaş olarak Eriha'ya bile rakip olan Aşıklı Höyük'ü içeren siteler.
  • Sultanian Ürdün Nehri vadisinde ve güney Levant'ta, Eriha'nın tip sitesi ile. Diğer siteler arasında Netiv HaGdud, El-Khiam, Hatoula ve Nahal Oren bulunmaktadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Chazan, Michael (2017). World Prehistory and Archaeology: Pathways Through Time (İngilizce). Routledge. s. 197. ISBN 978-1351802895. 
  2. ^ Ozkaya, Vecihi (June 2009). ac.uk/projgall/ozkaya/ "Körtik Tepe, a new Pre-Pottery Neolithic A site in south-eastern Anatolia" |url= değerini kontrol edin (yardım). Antiquitey Journal, Volume 83, Issue 320. [ölü/kırık bağlantı]
  3. ^ Mithen, Steven. After the ice: a global human history, 20,000-5,000 BC (1.1yıl=2006 bas.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 63. ISBN 978-0-674-01999-7. 
  4. ^ Zalloua, Pierre A.; Matisoo-Smith, Elizabeth (6 Ocak 2017). "Mapping Post-Glacial expansions: The Peopling of Southwest Asia". Scientific Reports (İngilizce). 7: 40338. Bibcode:2017NatSR...740338P. doi:10.1038/srep40338. ISSN 2045-2322. PMC 5216412 $2. PMID 28059138. 
  5. ^ Shukurov, Anvar; Sarson, Graeme R.; Gangal, Kavita (7 Mayıs 2014). "The Near-Eastern Roots of the Neolithic in South Asia". PLOS ONE (İngilizce). 9 (5): Appendix S1. Bibcode:2014PLoSO...995714G. doi:10.1371/journal.pone.0095714. ISSN 1932-6203. PMC 4012948 $2. PMID 24806472. 
  6. ^ Shukurov, Anvar; Sarson, Graeme R.; Gangal, Kavita (7 Mayıs 2014). "The Near-Eastern Roots of the Neolithic in South Asia". PLOS ONE (İngilizce). 9 (5): e95714. Bibcode:2014PLoSO...995714G. doi:10.1371/journal.pone.0095714. ISSN 1932-6203. PMC 4012948 $2. PMID 24806472. 
  7. ^ Gates, Charles (2003). "Near Eastern, Egyptian, and Aegean Cities", Ancient Cities: The Archaeology of Urban Life in the Ancient Near East and Egypt, Greece and Rome. Routledge. s. 18. ISBN 978-0-415-01895-1. Batı Şeria'daki Ürdün Nehri Vadisi'nde bulunan ve y. 9000 MÖ'den günümüze kadar yerleşim görmüş olan Eriha, Yakın Doğu'daki en eski kalıcı yerleşimlere dair önemli kanıtlar sunmaktadır. 
  8. ^ Mithen, Steven. After the ice : a global human history, 20,000-5,000 BC (1.1yıl=2006 bas.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 59. ISBN 978-0-674-01999-7. 
  9. ^ com/eb/article-9043547/Jericho "Jericho", Encyclopædia Britannica
  10. ^ Liran, Roy; Barkai, Ran (Mart 2011). "Casting a shadow on Neolithic Jericho". Antiquitey Journal, Cilt 85, Sayı 327. 18 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Mithen, Steven. After the ice : a global human history, 20,000-5,000 BC (1.1yıl=2006 bas.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 60. ISBN 978-0-674-01999-7. 
  12. ^ Diamond, J.; Bellwood, P. (2003). "Çiftçiler ve Dilleri: The First Expansions". Science. 300 (5619): 597-603. Bibcode:2003Sci...300..597D. CiteSeerX 10.1.1.1013.4523 $2. doi:10.1126/science.1078208. PMID 12714734. 
  13. ^ Kuijt, I.; Finlayson, B. (Jun 2009). "Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 106 (27): 10966-10970. Bibcode:2009PNAS..10610966K. doi:10.1073/pnas.0812764106. ISSN 0027-8424. PMC 2700141 $2. PMID 19549877. 
  14. ^ Daneille Stordeur. "Archived copy". CNRS. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2011. 
  15. ^ Curry, Andrew (November 2008). "Göbekli Tepe: Dünyanın İlk Tapınağı mı?". Smithsonian Institution. 24 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.  Directrice de la mission permanente El Kowm-Mureybet (Syrie) du Ministère des Affaires Étrangères - Recherches sur le Levant central/sud : Premiers résultats.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Çanak_Çömlek_Öncesi_Neolitik_A&oldid=32570173" sayfasından alınmıştır