Haplorhini

Haplorhines; Temporal na saklaw: Paleocene-Holocene PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	Hamadryas baboon (Papio hamadryas)
Klasipikasyong pang-agham
Dominyo:	Eukaryota
Kaharian:	Animalia
Kalapian:	Chordata
Hati:	Mammalia
Orden:	Primates
Suborden:	Haplorhini; Pocock, 1918
Infraorders
	Simiiformes (monkeys & apes); Tarsiiformes (tarsiers); ; sister: Strepsirrhini
Kasingkahulugan
	Simia

Ang mga haplorhine na may tuyong ilong na mga primado ay mga kasapi ng kladong Haplorhini: ang prosimian na mga tarsier at ang mga anthropoid. Ang mga anthropod ang mga catarrhine (mga Lumang Daigdig na unggoy at mga ape kabilang ang mga tao) at ang mga platyrrhines (mga Bagong Daigdig na unggoy). Ang mga omomyid ay isang ektstinkt na pangkat ng mga prosimian na pinaniniwalaang mas malapit na nauugnay sa mga tarsier kesa sa anumang mga strepsirrhines at itinuturing na pinaka-primitibong mga haplorhine.

Klasipikasyon at ebolusyon

Ang mga pagtatantiyang molekular sa genome na mitokondrial ay nagmumungkahing ang Haplorhini at ang kapatid nitong kladong Strepsirrhini, ay naghiwalay noong 74 milyong taong ang nakakalipas ngunit walang koronang mga primadong fossil ang alam sa simula ng Eocene, 56 milyong taon ang nakakalipas.^[2] Ang parehong pagsisiyasat na molekular ay nagmungkahing ang impraorden na Tarsiiformes an ang tanging nabubuhay na pamilya ang tarsier (Tarsiidae) ay sumanga mula haplorhine mga 70 milyong taon ang nakakalipas.^[2] Ang fossil na Archicebus ay pareho sa pinakakamakailang ninuno sa panahong ito.

Ang ibang pangunahing klado sa loob ng Haplorhini, ang mga simian (o mga anthropoid) na nahahati sa dalawang parvorden: Platyrrhini ( ang New World monkeys) at Catarrhini (ang Old World monkey at mga bakulaw). Ang Bagong Daigdig na Unggoy ay humiwalay sa mga catarrhine noong mga 35 - 40 milyong taon ang nakakalipas^[3] at may pinagmulang Aprikano,^[4] samantalang ang mga bakulaw (Hominoidea) ay humiwalay mula sa Lumang Daigdig na Unggoy (Cercopithecoidea) noong mga 25 milyong taon ang nakakalipas.^[5]

Ang sumusunod ang talaan ng mga nabubuhay na pamilyang haplorhine at mga lugar nila sa Orden na Primates:^[6]^[7]

Orden Primates
- Suborden Strepsirrhini: lemurs, lorises, galagos etc.
- Suborden Haplorhini: tarsiers + monkeys and apes
  - Impraorden Tarsiiformes
    - Pamilya Tarsiidae: tarsiers
  - Impraorden Simiiformes: monkeys and apes
    - Parvorden Platyrrhini: New World monkeys
      - Pamilya Callitrichidae: marmosets, tamarins
      - Pamilya Cebidae: capuchins, squirrel monkeys
      - Pamilya Aotidae: night or owl monkeys (douroucoulis)
      - Pamilya Pitheciidae: titis, sakis, uakaris
      - Pamilya Atelidae: howler, spider, and woolly monkeys
    - Parvorden Catarrhini Old World anthropoids
      - Superpamilya Cercopithecoidea
        Pamilya Cercopithecidae: Old World monkeys
      - Superpamilya Hominoidea: Mga bakulaw
        Pamilya Hylobatidae: mga maliliit na bakulaw (gibbon)
        
        Pamilya Hominidae: mga malalaking bakulaw at mga tao

Mga sanggunian

↑ Pocock, R. I. (1918-03-05). "On the External Characters of the Lemurs and of Tarsius". Proceedings of the Zoological Society of London (sa wikang Ingles). 88 (1–2): 19–53. doi:10.1111/j.1096-3642.1918.tb02076.x. ISSN 0370-2774.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ ^2.0 ^2.1 Pozzi, Luca; Hdgson, Jason A.; Burrell, Andrew S.; Sterner, Kirstin N.; Raaum, Ryan L.; Disotell, Todd R. (28 Pebrero 2014). "Primate phylogenetic relationships and divergence dates inferred from complete mitochondrial genomes". Molecular Phylogenetics and Evolution. 75: 165–183. doi:10.1016/j.ympev.2014.02.023. PMC 4059600. PMID 24583291.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Schrago, C. G. (2003-06-27). "Timing the Origin of New World Monkeys". Molecular Biology and Evolution. 20 (10): 1620–1625. doi:10.1093/molbev/msg172. ISSN 0737-4038. PMID 12832653.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Bond, Mariano; Tejedor, Marcelo F.; Campbell, Kenneth E.; Chornogubsky, Laura; Novo, Nelson; Goin, Francisco (Abril 2015). "Eocene primates of South America and the African origins of New World monkeys". Nature (sa wikang Ingles). 520 (7548): 538–541. Bibcode:2015Natur.520..538B. doi:10.1038/nature14120. ISSN 1476-4687. PMID 25652825. S2CID 4456556.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Palmer, Chris (2013-05-15). "Fossils indicate common ancestor for two primate groups". Nature (sa wikang Ingles): nature.2013.12997. doi:10.1038/nature.2013.12997. ISSN 0028-0836. S2CID 87688481.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Groves, C.P. (2005). Wilson, D.E.; Reeder, D.M. (mga pat.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (ika-3rd (na) edisyon). Baltimore: Johns Hopkins University Press. pp. 127–184. ISBN 0-801-88221-4. OCLC 62265494. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Rylands AB, Mittermeier RA (2009). "The Diversity of the New World Primates (Platyrrhini)". Sa Garber PA, Estrada A, Bicca-Marques JC, Heymann EW, Strier KB (mga pat.). South American Primates: Comparative Perspectives in the Study of Behavior, Ecology, and Conservation. Springer. ISBN 978-0-387-78704-6.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[1] Pocock, R. I. (1918-03-05). "On the External Characters of the Lemurs and of Tarsius". Proceedings of the Zoological Society of London (sa wikang Ingles). 88 (1–2): 19–53. doi:10.1111/j.1096-3642.1918.tb02076.x. ISSN 0370-2774.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[Pozzi2014-2] 2.0 ^2.1 Pozzi, Luca; Hdgson, Jason A.; Burrell, Andrew S.; Sterner, Kirstin N.; Raaum, Ryan L.; Disotell, Todd R. (28 Pebrero 2014). "Primate phylogenetic relationships and divergence dates inferred from complete mitochondrial genomes". Molecular Phylogenetics and Evolution. 75: 165–183. doi:10.1016/j.ympev.2014.02.023. PMC 4059600. PMID 24583291.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[3] Schrago, C. G. (2003-06-27). "Timing the Origin of New World Monkeys". Molecular Biology and Evolution. 20 (10): 1620–1625. doi:10.1093/molbev/msg172. ISSN 0737-4038. PMID 12832653.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[:0-4] Bond, Mariano; Tejedor, Marcelo F.; Campbell, Kenneth E.; Chornogubsky, Laura; Novo, Nelson; Goin, Francisco (Abril 2015). "Eocene primates of South America and the African origins of New World monkeys". Nature (sa wikang Ingles). 520 (7548): 538–541. Bibcode:2015Natur.520..538B. doi:10.1038/nature14120. ISSN 1476-4687. PMID 25652825. S2CID 4456556.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[5] Palmer, Chris (2013-05-15). "Fossils indicate common ancestor for two primate groups". Nature (sa wikang Ingles): nature.2013.12997. doi:10.1038/nature.2013.12997. ISSN 0028-0836. S2CID 87688481.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[msw3-6] Groves, C.P. (2005). Wilson, D.E.; Reeder, D.M. (mga pat.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (ika-3rd (na) edisyon). Baltimore: Johns Hopkins University Press. pp. 127–184. ISBN 0-801-88221-4. OCLC 62265494. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)

[SAP-7] Rylands AB, Mittermeier RA (2009). "The Diversity of the New World Primates (Platyrrhini)". Sa Garber PA, Estrada A, Bicca-Marques JC, Heymann EW, Strier KB (mga pat.). South American Primates: Comparative Perspectives in the Study of Behavior, Ecology, and Conservation. Springer. ISBN 978-0-387-78704-6.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]