ปู่เจ้าลาวจก

ภาพเขียนแสดง "ลาวจังกราช" ในวัดมิ่งเมือง

ปู่เจ้าลาวจก ลาวจง หรือ ลวจักราช เป็นต้นราชวงศ์ของพญามังราย (เป็นปฐมกษัตริย์ของราชวงศ์ลาว) ปรากฏอยู่ในตำนานหลายฉบับ เช่น ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ ตำนานเมืองพะเยา ตำนานเมืองเงินยางเชียงแสน พงศาวดารโยนก ฯลฯ

เนื้อหาตำนาน

ปู่เจ้าลาวจกเป็นผู้นำชาวลัวะ มีที่ตั้งถิ่นฐานเดิมอยู่ดอยตุง ดังความว่า "หัวหน้าชนเผ่าละว้าเรียกกันว่า ปู่เจ้าลาวจก หรือ ลาวจังกราช ผู้มีถิ่นกำเนิดอยู่แถวดอยตุง หรือ ดอยเกตุบรรพต ราว พ.ศ. 430" บรรดากษัตริย์ละว้าชาติพันธุ์มีการสืบราชวงศ์ต่อมาจนถึงพญามังราย กษัตริย์ลำดับที่ 25 ของลวจักรราช ต่อมาได้รวบรวมหัวเมืองต่าง ๆ เป็นอาณาจักรล้านนา

ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ ระบุว่า เมื่อพระเจ้าอนุรุทธแห่งพุกาม ประชุมกษัตริย์เมืองต่าง ๆ เพื่อตั้งศักราชใหม่ ปรากฏว่าพวกลุ่มน้ำกกหามีกษัตริย์ไม่ พระอินทร์จึงส่งลาวจงเทวบุตร ก่าย "เกินเงิน" (บันไดเงิน) แต่จอมเขายุคุนธร มาสู่บริเวณดอยตุงที่ต้นไม้หมากขะทัน พร้อมบริวารหนึ่งพันคน ลาวจงเทวบุตรมายืนบนแท่นเงินใต้ต้นหมากขะทัน (พุทรา) แล้วกลายเพศจากเทวดา โอปปาติกะเป็นมนุษย์เหนือแท่นเงินนั้น ชาวเมืองจึงยกให้เป็นปฐมกษัตริย์พระองค์แรก บ้างว่าเป็นหัวหน้าชนชาติไทที่อพยพมาจากแคว้นจก (ทางตอนใต้ของจีน) เดิมทีเรียกขานกันว่า "ปู่เจ้าลาวจก" คือเป็นผู้มีจอบมาก (จกหมายถึงจอบ) และได้ให้ประชาชนทั่วไปเช่าจอบเพื่อทำนา

ในตำนานที่เกี่ยวข้องกับดอยตุงระบุว่า ปู่เจ้าลาวจกมีศรัทธาในพระพุทธศาสนาถวายข้าวใส่บาตรให้แด่พระพุทธเจ้าเมื่อครั้งพระองค์เสด็จผ่านมายังบริเวณดอยดินแดงหรือดอยตุงแห่งนี้

ต่อมาปู่เจ้าลาวจกได้ส่งโอรสไปครองเมืองต่าง ๆ ทั้งเมืองเชียงของ เมืองยอง เมืองเชียงลาว และเมืองเงินยาง (หิรัญนครเงินยางหรือเชียงแสน ที่เป็นที่ประสูติของพญามังราย)

สถานที่อันเนื่องในตำนาน

ดอยสามเส้าหรือดอยสามยอด ประกอบด้วยดอยทา เป็นทางขึ้นลงซื้อขายแลกเปลี่ยนระหว่างกลุ่มลาวจกกับพวกชาวเมืองที่ราบดอยตุง ดอยย่าเถ้า ที่อยู่ภรรยาปู่เจ้าลาวจก ดอยดินแดงเป็นที่อยู่ปู่เจ้าลาวจก ภายหลังคือดอยตุง ภายหลังดอยสามเส้านี้ มีชื่อเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า "ดอยนางนอน"