Afghanistan
Afghanistan (阿富汗斯坦)
u sulit nu Hulam: 阿富汗斯坦
u siwkay nu kanatal
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u Afghanistan sa i labu nu Asia, itiza i 33 00 N, 65 00 E.
u ahebal nu lala’ mapulung sa izaw ku 652,230 km2.
u ahebal nu lala'ay sa izaw ku 652,230 km2, u ahebal nu nanumay sa ti'kuk ku km2. hamin nu tademaw sa 33,332,025. kakalukan umah sa 58.10%, kilakilangan umah sa 2.10%, zumaay henay umah sa 39.80%.
tapang tusu nu kanatal (首都)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tapang tusu nu kanatal sa u Kabul(喀布爾).
kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]kakining nu kanatal demiad sa 19 bulad 8 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Ashraf Ghani Ahmadzai (Asilabu．Kani．Ayhamaydecayi 阿什拉夫·甘尼·艾哈邁德扎伊), 1949 a mihca 5 a bulad 19 a demiad nalecuhan. u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) nu Afghanistan (阿富汗) ayza, micakat a demiad sa i 2014 a mihca 9 bulad 29 demiad.
u hata (國旗)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u kulit nu hata nu Afghanistan sa, sisepat ku kulit, u lumeni'ay u sumanahay u landaway atu salengacay.
u sakatatung nu hata (國徽 )
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]ina Afghanistan (Afghan 阿富汗) sakay nu hataay a kulit sa masakimulu, hata nu kanatal sa u tatungus i teban ku nipakulit. sakatatungus i teban ya u salengacay, makay nu Muselinay a kiwkay (mosque (cincen-se 清真寺)) atu ya papapeluanay a nikasaupu kalahida, sakatatungus nu hata sa kalalitinan tu nikalekal nu cilal ya (Shahada) hananay, iti picumudan pilaluungan tu Islamay (I-se-lanay 伊斯蘭的) a kiwkayay sa, u Muselin hananay a sinziya sa mamin a muasip tu sapacuay a kamu, kasahida nu ayaw a palawat sa, kutusi sa u sakahenulan a nipalawat a pangiha' tu aasipan tu ya “Sahada (Sa-ha-ta 薩哈達)” hananay.
(u sulit nu Hulam: 阿富汗國徽呈圓形。國旗主體為位於正中的國徽。國徽正中由白色的清真寺壁龕與講壇組成，國徽的上部中央置有連著一個升起的太陽的薩哈達(Shahada，在皈依伊斯蘭教時，所有穆斯林都要誦讀誓言，其中的第一步，同時也是最重要的一步就是誦讀「薩哈達」)。)
Afghanistan, sipahanhan han tu Afghanistan hananay a kapulungan a kanatal, u kakitidaan sa i ti Asia satebanan, kalatimulanay a kanatal, u tideng sa mala nu Asiaay i kalatebanan nu kenis. ina Afghanistan a kakitidaan sa caay kalecad ku nipaulic a imin, u nitapal nu hekalay sa i nu timulan sakuduma, u nutipanay a Asia sakuduma (cung-tun).
(u sulit nu Hulam: 阿富汗，全稱阿富汗伊斯蘭共和國，是一個位於亞洲中南部的內陸國家，坐落在亞洲的心臟地區。阿富汗的位置有不同的定義，被認為處在南亞或西亞（中東）。)
u Afghanistan sa sidakecan tu yadahay a masadumaay nu lalangawan a kanatal, kasumamadan sa u kakitidaan nu eneng i nu walian atu nu tipanay kalalitin, i mahida sa i tini na u sakahenulan a kalalacalan a misiwbay a kitidaan, atu nu pahutingay a malimad a kenis. sinikadakecan tu sakahenulan a nadatunganay a sangangayaw nu kakitidaan, malalitin tu Asia atu Europe a kanatal ku sikabalad, u Afghanistan atu nu belaway a kanatal idaw ku nu sakay kiwkayay, nakamuanay, atu nu lalaay a masakiketay a kalecalecad.
(u sulit nu Hulam: 阿富汗是擁有多樣文化的國家，因地理上位於東方與西方的交界點，古時候這裡曾是很重要的貿易點和遊牧民族的遷居點。其擁有重要的地緣戰略位置，連接著亞歐大陸的各個主要國家，阿富汗與大部分毗鄰的國家有著宗教上、語言上、地理上相當程度的關聯。)
ina Afghanistan a kanatal atu nu makaamisay ya Turkmenistan, Uzbekistan, atu ya Tajikistan malalitin, nu walian sa malalitin atu nu China, nu timul atu nu Pakistan a malalitin, nutipan sa malalitin atu nu Iran.
(u sulit nu Hulam: 阿富汗的北部和土庫曼斯坦、烏茲別克斯坦以及塔吉克斯坦接壤，東部與中華人民共和國接壤，南部與巴基斯坦接壤，西部與伊朗接壤。)
Afghanistan i ti Pushtu (Puse-tu 普什圖) hananay a kamuan sa, u imin u naenengan tu nu Afghanistan a tademaw sananay. ina Pashtuns (Puse-tunay a tademaw 普什圖人) sa u Afghanistan a tademaw han a pangangan, u sayadahay ayda nu kanatalay a binacadan, cunusan tu nikatenes a mamalais, kanahatu kinapinaan a sipaculian nu Afghanistan tu nipidebung nu kasaicelang nu tau, nika sikaidaw nu limaay tu tulu a dadan sakacaay ka caluway nu cacaliwayan nu aca.
(u sulit nu Hulam: 「阿富汗斯坦」在普什圖語的意思就是阿富汗人的地方。普什圖人又稱阿富汗人，亦是現時國內最多人口的族群。作為內陸國，加上長年戰事，雖然阿富汗多次抵禦強權入侵，但也換來了領土中的五分之三交通不便的代價。)
u malukay a sakikawaw sanu kalisiway a sakahenulan a tektek, nika u tanengay a kaluken a umah sa cayay kataneng tu tulu tu tusa, nipalumaan tu siledekay pihacengan. sikaidaw nu tademaw sa makaala tu 3616 nu mang, nasikalpacaw kyu maetel ku sakalisiway caay kadayum ka sakasilacul a patulis, pakayni i kitakit a nipisausi sa u sakainayay a nipipalekal tu sasilacul a kanatal sa.
(u sulit nu Hulam: 農業是另一主要的經濟支柱，但可耕地還不足農用地的2/3，毒品種植十分嚴重。人口為3616萬，因為戰亂導致的經濟困難延續，是世界上最低度開發國家。)
nikaidaw nu kamu (語源 )
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Afghan a ulicay nikalekalan sikayda sa nanu kasumamaday a kamu, u imin sa u bakiay sananay mala u nu hungtyay a nipikuwan. ina Afghanistan atu nu Afghanistan a binacadan sakay ngangan sa malecad ku nikabalaki, iti cacay a bataan nu seci sa, sakay nu kakitidaanay a ulic, ya Kitakitay a kitidaan a mucebangan idaw ku nikahini nu nipangangan. i likisi sa u Afghan (Afghān, ya Sa-san nu hungtiay a nipangangan sa u walianay a niyadu’ a binacadan sa), u nipatudu’an u Puse-tu a tademaw sananay.
(u sulit nu Hulam: 阿富汗一詞源於蒙古語，意為叔叔的汗國。阿富汗斯坦和阿富汗民族這名稱一樣古老，在十世紀的地理書世界境域志紀錄了這一稱呼。歷史上，阿富汗（Afghān，薩珊王朝時所稱的東方部落民族Abgân）就是指普什圖人。)
sakay nu sacunus tu ulic sa ya “stan” hananay sa, u kamu nu Afghanistan sa u lala’ sananay, Afghanistan a kamu sa nipatudu’an u lala’ sa. i ti Kuelte-setan atu ya Uzbekistan tu sakasitungus, ina kalatebanay a i Ya-cuo a kanatal nipangangan nisahecian sa malecad tu ku nipangangan, si “stan” ku nipaulic.
(u sulit nu Hulam: 語綴詞「斯坦」是波斯語中的土地。因此，阿富汗斯坦就是指「阿富汗人的土地」。在庫爾德斯坦和烏茲別克斯坦等代表的中亞國家的名稱中也使用了「stan」一詞。)
u sasiwkay tu hata (國旗說明)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u hata nu Afghanistan sa nipakulitan tu kulit ya lumeni'ay, sumanahay, langdaway, tulu ku kasacamul nu nisanga'an, u lumeni’ay sa tungusay nikaydaan tu macaliwayay, sumanahay sa tungusay tu naidangan, langdaway sa tungusay tu sakuayaw naidihan, kutusi sa ina tuluay a kulit sa u angil nu satatungus nu Islamic (I-se-lanay 伊斯蘭的) a singku nu kiwkayay a kulit.
(u sulit nu Hulam: 阿富汗國旗由黑、紅、綠三色旗組成，黑色象徵過去，紅色象徵鮮血，綠色象徵未來，同時這3色也是典型的伊斯蘭宗教顏色。)
makasasa nu tatung sa u ngangan nu “Afghanistan” atu sasausian a sulit “1298”, tungusay sa u mamiliyas tu ya United kingdom, kunida sa i sakay nu Islamic (I-se-lan 伊斯蘭) a kuyumi (celahcan 1919 a mihcaan). i hekal niya tatung sa saliyuten nu kasibalu nu habay.
(u sulit nu Hulam: 位於國徽下部的是國名「阿富汗」與數字「1298」，代表阿富汗脫離英國，獨立於伊斯蘭曆1298年（西元1919年）。國徽外圍由兩把麥穗環繞。)
nipatidengan kalakantanay a likisi (建國簡史/歷史概況)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u Afghanistan a hungtiay a kanatal sa na i 1747 a mihcaan nipatideng, na u saicelangay i mahida, i nu dikudan nu 19 seci sa, u icelang nu kanatal kalasiyasiyanan, kyu masa nu UK (英國) atu ya nu hungtiay Elarus, macacabis a midademec. 1919 a mihcaan mapaales ku nisatubangan tu UK (英國) a nipikuwan kunida sa malakanatal.
(u sulit nu Hulam: 阿富汗王國建立於1747年，曾一度強盛，19世紀後，國力日衰，成為英國和沙俄的角逐場。1919年擺脫英國殖民統治獲得獨立。)
i 1979 a mihcaan ya Soviet Union (Su-lien 蘇聯) sa midebung tu Afghanistan, nika misaicelang ku Afghanistan a micukah (反抗) a paculi, kyu i 1989 a mihcaan nayay ku laheci mutatiku tu hitay muliyas taluma’, ya nipiedapan niya Soviet Union (Su-lien 蘇聯) nu kiw-san-tu (共產黨) a masakaputay sa i 1992 a mihcaan kalupisakan masasiwatid. nu dikudan sa u paciliay a hitay caay kalecad ku nidatengan atu balucu’, macacubelis mangangayaw, nikahidaan sa ya nikalingatu kaidawan niya Pacise-tan ya Taliban (Ta-li-pan 塔利班) (nu kamisamaay, Taliban) u nikapasaicelangan nu kiwkayay a nidateng atu caay katalaw tu sikapatay nu sangayaw nu hitay ku aidaan, kyu i 1996 a mihcaan mahamin tu ku maylabuay nu micacukahay a masakaputay makuwan.
(u sulit nu Hulam: 1979年蘇聯入侵阿富汗，但遭阿富汗反抗軍不屈不撓的反抗，遂於1989年自阿富汗撤軍，蘇聯扶植的共產政權於1992年正式崩潰。之後反抗軍各派系內訌並混戰，直到起源於巴基斯坦的塔利班(神學士，Taliban)以強烈之宗教意識與不畏死的戰士為後盾，於1996年統一阿富汗大部分地區。)
i 2001 a mihcaan sa nihakaan tu Amuhuwan mingayaw sakatalawan a kawaw sa, ya Amuhuwan miucul tu hitay taydaen i Afghanistan, belinen kiya Taliban (Ta-li-pan 塔利班) hananay a masakaputay, i 2004 a mihcaan ya (Hamid Karzai) misingkiw tu kasayawan a cung-tung nu Afghanistan, cinida ku malacung-tung, u binawlan ku misiwasiway.
(u sulit nu Hulam: 2001年發生美國911恐怖攻擊事件，美國進軍阿富汗，推翻塔利班政權，2004年卡札伊(Hamid Karzai)當選首任阿富汗民選總統。)
i 2005 a mihcaan sabaw tusa nu kanatalay a giing a tatengilan miteka tu malalubang, kanahatu idaw tu ku hulicay a cenhu, nika ya u liwan niya Taliban (Ta-li-pan 塔利班) hananay a masakaputay misamawmaw henay i nu walian atu nutipan, u nikangahulan nu labu atu kiyadahay nu siledek a bunday, patalaw tu Afghan sakasilacul atu sapalekalaw sananay a mipulu’.
(u sulit nu Hulam: 2005年12月國會開始運作，儘管已成立憲政政府，塔利班勢力在阿富汗東部及西部仍活躍，腐敗與毒品氾濫等問題威脅阿富汗穩定與發展。)
i 2010 a mihcaan cacay a bulad, ya nu ayawan Afghanay a cung-tung ci (Rabbani) micuduh tu cen-huay atu ya mihantayay ya Taliban (Ta-li-pan 塔利班) misakapah a matatengil, nika ci Rabbani (La-pa-ni 拉巴尼) hananay sa sipacuk nu sunuk sananay a mipatay, ina sasungaayan a kawaw sa pihacengan a maetel kalasinpayan.
(u sulit nu Hulam: 2010年10月，阿富汗前總統拉巴尼(Rabbani)推動阿富汗政府與塔利班等反政府武裝和談，但拉巴尼於2011年遇刺身亡，阿富汗和解進程嚴重受挫。)