Republika e Altait
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Republika e Altait (Rusisht: Республика Алтай, Respúblika Altáy, Altaisht: Алтай Республика, Altay Republik) është një subjekt federal i Rusisë (republikë). Kryeqyteti i saj është Gorno-Altajsk. Sipërfaqja e republikës është 92.600 kilometra katrorë. Popullsia:. 206.168 (regjistrimi i 2010).
Republika Altai është një nga republikat etnike të Rusisë, kryesisht përfaqëson popullin vendas Altay, një grup etnik turkik që formon 35% të popullsisë së Republikës, ndërsa rusët etnikë formojnë një shumicë me 57%, dhe me popullsi pakicë të kazakëve, Azisë Qendrore të tjera etnitë, dhe gjermanët. Gjuhët zyrtare të Republikës Altai janë rusishtja, alteishtja dhe kazakishtja.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Nga viti 209 p.e.r deri në vitin 93 e.r territorin e Republikës së sotme të Altait e qeveriste Perandoria Xiongnu. Etniciteti i kësaj perandorie është i paqartë. Hipotezat e shkencëtarëve përfshijnë atë turke, mongole, jenisejane, tokariane, iraniane dhe uralike. Pjesa jugore e Republikës Altai u vu nën Hanatin Naiman. Territori i Republikës së sotme të Altait është sunduar nga shteti mongolik Xianbei (93-234), Hanati Rouran (330-555), Perandoria Mongole (1206-1368), Hordi i Artë (1240-1502), Hanati Dzungar (1634-1758 ) dhe Perandoria Qing (1757-1864).
Autonomia kombëtare për popullin Altai u krijua më 1 qershor 1922 si Oblasti Autonom Ojrot (Ойротская автономная область), pjesë e Krait Altai. Emri origjinal për këtë rajon ishte Bazla. Më 7 janar 1948 ajo u riemërua Oblasti Autonom i Gorno-Altaiskit (Горно-Алтайская автономная область). Në vitin 1991 ajo u riorganizua në Republikën Socialiste Sovjetike Autonome të Gorno-Altait. Në vitin 1992 ajo u riemërua si Republika e Altait.
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Republika Altai ndodhet në Malet Altai në qendër të Azisë në kryqëzimin e taigës siberiane, stepave të Kazakistanit dhe gjysmë-shkretëtirave të Mongolisë. Pyjet mbulojnë rreth 25% të territorit të republikës.
Lumenj dhe liqene
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Më shumë se 20,000 degë përhapen në të gjithë republikën malore, duke bërë për gjithsej më shumë se 60,000 kilometra rrugë ujore. Lumenjtë më të mëdhenj të republikës janë Katun dhe Biya, të dy burojnë nga malet dhe rrjedhin drejt veriut. Kryqëzimi i dy lumenjve përfundimisht formon lumin Ob, një nga lumenjtë më të gjatë në Siberi, i cili rrjedh në veri të Oqeanit Arktik.
Burimi i lumit Biya të zezë është Liqeni Teletskoje, liqeni më i madh i rajonit i vendosur në një zonë të izoluar, në jug të maleve. Lumi Katun me ngjyrë smeraldi e ka burimin në akullnajën Gebler, i cili ndodhet në pikën më të lartë të Republikës, malin Belukha. Lumi Katun, në veçanti, ka një rëndësi fetare për Altaianët vendas, si dhe për shumë rusë që jetojnë në këtë zonë, pasi Mali Belukha njihet në folklorin Altai të jetë porta hyrëse për mbretërinë mistike të Shambhala.[1]
Rrjeti hidrografik i Republikës përfshin gjithashtu afërsisht 7,000 liqene, duke shtuar një sipërfaqe gjithsej prej më shumë se 700 km2. Liqeni më i madh është Liqeni Teletskoje, i cili është 80 km i gjatë dhe 5 kilometra i gjerë, ka një sipërfaqe prej 230,8 kilometra katrorë dhe një thellësi maksimale prej 325 metrash. Liqenet malore të Altait përmbajnë rezerva të mëdha uji të ëmbël me një cilësi shumë të pastër si rezultat i distancës së tyre nga civilizimi.[2] Vetëm Liqeni Teletskoje përmban më shumë se 40 kilometra kub ujë shumë të pastër.
Magazinimi i mundshëm i ujërave nëntokësore vlerësohet në 22 milion m2 në ditë, ndërsa përdorimi aktual përbën rreth 44,000 m³ në ditë.
Malet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Aspekti më i spikatur gjeografik i Republikës së Altait është terreni i saj malor. Republika është e vendosur brenda pjesës ruse të sistemit të Maleve Altai, i cili mbulon një pjesë të madhe të Republikës dhe vazhdon në shtete fqinj Kazakistan, Mongoli dhe Kinë. Rajoni vazhdon të përjetojë një aktivitet sizmik të dukshëm periodik, i cili bëhet i dukshëm përmes kreshtave karakteristike të larta dhe të thyer të maleve, të ndara nga luginat e lumenjve të ngushtë dhe të thellë. Maja më e lartë e Republikës, Mali Beluha (4,506 m), është pika më e lartë në Siberi.
Burime natyrore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Trupa të ndryshëm të ujit janë ndër burimet më të rëndësishme natyrore të Republikës. Burimet minerale dhe të nxehta janë destinacione të njohura për turistët dhe vendasit, të kërkuar për efektet e tyre terapeutike. Për më tepër, akullnajat Altai përmbajnë një sasi të madhe të ujit të freskët. Vëllimi i përgjithshëm i akullit për akullnajat e regjistruara Altai arrin në një total prej 57 km³, 52 km³ prej të cilave është ujë. Stoku i përgjithshëm i ujit të akullnajave tejkalon rrjedhën mesatare vjetore të të gjithë lumenjve Altai, të cilat janë të barabarta me 43 km³ në vit. Akullnajat më të mëdha janë Bolshoy Taldurinsky (35 km2), Mensu (21 km2), Sofiysky (17 km2) dhe Bolshoy Maashey (16 km2).
Burimet minerale në rajon përfshijnë kryesisht ari, argjendi, xeherorët e hekurit dhe litiumi, përveç sasive të tjera më të vogla të mineraleve. Qyteti i madh i Barnaul në Krai Altai fqinje u themelua si një qendër përpunimi për mineralet nga rajoni Altai, megjithëse industria e nxjerrjes së mineraleve sot është shumë më e vogël se në të kaluarën.
Klima
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Republika ka një klimë të butë kontinentale me verë relativisht të shkurtër dhe të butë (qershor – gusht); dhe dimra të gjatë, të ftohtë dhe shpesh mjaft të ftohtë (nëntor – mars).
Në përgjithësi, klima e republikës në zonat juglindore, siç janë (Rrethet Ulaganski dhe Kosh-Agaçsky), është më e ashpër se klima e zonave veriore më pak të ngritura.
Ndarjet administrative
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Ndarjet administrative të Republikës Altai
Republika Altai është e ndarë administrativisht në dhjetë rrethe dhe okrug urban Gorno-Altaysk. Rrethet ndahen më tej në nëntëdhjetë e dy vendbanime rurale.
Ekonomia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Republika Altai është një rajon shumë bujqësor. Sidoqoftë, ai ka disa industri të cilat përfshijnë ushqime, metalurgji me ngjyra, kimikate, miniera ari, këpucë, qumështore dhe druri. Turizmi gjithashtu ka filluar të japë gjurmët e tij në ekonomi dhe një numër i madh hotelesh dhe vendpushimesh të reja që ushqehen drejt "Rusët e Ri" kanë filluar të shfaqen.
Transporti
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Republika Altai është një nga ndarjet e pakta politike ruse pa akses hekurudhor. Rruga kryesore e asfaltuar është Trakti Çujski, i cili përfshin republikën nga kryeqyteti Gorno-Altaisk në veri deri në kufirin mongol në jug. Rruga kryesore e asfaltuar e republikës kalon nëpër malet e thyer Altai. Një sistem taksish dhe autobusësh transporton njerëzit midis vendbanimeve. Brenda vendbanimeve, njerëzit zakonisht ecin ose ngasin kuaj.
Helikopterët përdoren për transport urgjent, për të furnizuar posta të largëta qeveritare dhe nga turistë të pasur. Në vitin 2012, kapaciteti i pistës në Aeroportin Gorno-Altajsk pranë kryeqytetit të republikës, u dyfishua. Në qershor të po këtij viti, S7 Airlines filloi fluturimet direkte nga Moska. Para kësaj, pasagjerët fluturonin nëpër Barnaul në Krai Altai ose Novosibirsk.
Referimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Travel to the Altai". altaiassistanceproject.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më nëntor 21, 2008. Marrë më gusht 10, 2016.
This Page Is Under Construction – Coming Soon!
- ^ "Archived copy" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2007-01-01. Marrë më 2006-12-28.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)