Petro Zheji
Petro Zheji (Gjirokastër, 16 tetor 1929 - Tiranë, 14 Mars 2015)[1] ka qenë ndër plejadën e përkthyesve më punëtorë shqiptarë përgjatë regjimit komunist, mes Dhimitër Paskos, Jusuf Vrionit, Klio Evangjelit dhe Vedat Kokonës.[2] Ka qenë vëllai i vogël i pedagogut, studjuesit dhe njeriut të letrave Gjergj Zheji. Sipas Elsie-t përveçse përkthyes i admiruar i Aragonit, Asturiasit, Servantesit, Gonçarovit dhe Shashës, ai ka lënë dorëshkrim romanesh me temë të burgosur në spitalet psikiatrike në Shqipëri, një autobiografie dhe një monografie në gjuhën shqipe.[3]
Për kontributet e tij u nderua nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë me titullin "Nderi i Kombit" si dhe njëra nga bibliotekat e lagjeve të Tiranës mban emrin e tij.
Pas rënies së regjimit komunist, Zheji u mor me hulumtime vetjake duke kultivuar teori alternative gjuhësore që iu botuan, i ndikuar nga shkrimtarë New Age si Fritjof Capra, duke u përzier me fizikën kuantike për të provuar se si shqipja është «gjuha mesianike»,[4] përmes spekulimeve pseudogjuhësore që sankskritishtja i ka rrënjët në gjuhën shqipe dhe Vedat janë në shqip,[5] si dhe përmes "algoritmeve simbolike" si mjet magjik për të ndryshuar të menduarin mitologjik të shkencave humane.[6]
Biografi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]U lind në Gjirokastër, i biri Spiro Ballos (Zheji i Zagorisë, 1903 - Tiranë, 1989) dhe i Theodorës së Niko Petridhit, gjirokastritë. Familja pati dy djem dhe tri vajza: Gjergji, Petro, Vera, Amalia dhe Liljana.[7] I ati pasi punoi në një hotel-restorant, bëri kërkesë dhe iu pranua që të ndiqte shkollimin ushtarak në Modena në vitet e monarkisë, u gradua më vonë si major me shërbim dhe jetesë në Tiranë. Në një bibliografi që pasqyron një libër që ka qenë i të atit të Petros, jepet grada dhe banesa, Ajutanti i Kumandës fuqisë Armate Tiranë. Ndë rrugë të Durrësit.[8] I ati u internua njëherë u burgos në Bari dhe më pas u internua në Gazzoldo degli Ippoliti. Nuk e përfilli thirrjen për t'iu bashkuar LNÇ, arsye për të cilën e burgosën te burgu i Selvisë shkurtimisht,[9] ia sekuestruan shtëpinë dhe e larguan nga Tirana drejt Zhejit, fshtatit të prejardhjes. Ndërsa i ati i tij, Kolo Ballo kishte qenë Kryetar i Këshillit Popullor të fshatit Zhej, si dhe anëtar i Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar të krahinës së Zagorisë.[7]
Petrua studjoi për Matematikë-Fizikë në nivel dy vjeçar në Tiranë, mirëpo u diferencua për të bërë shërbimin e detyrueshëm ushtarak në Ersekë ku dhe u jepte mësim kuadrove matematikë dhe rusisht.[10] si dhe dha mësim në gjimnazin "Qemal Stafa",[11] dhe dikur më vonë në atë e Gjirokastrës. Punoi po ashtu si përkthyes me normë dhe redaktor pranë shtëpive botuese "8 nëntori" dhe "Naim Frashëri" në kryeqytet. U martua me aktoren gjakovare Besa Imami, martesë nga e cila më 1961 u lind djali i vetëm, Arturi.[10] Njoftohet se Petro ndiqte meshë nga Atë Kozma Qirjo, dhe se të birin e pagëzoi po te Kozmai.[12] Pas 15 vjetësh martesë, Petro dhe Besa u ndanë.[10][13] Në nëntor 1990 emigroi në Romë me të birin dhe më pas u zhvendos drejt ShBA-së, ku u vendos në Detroit.[1] Me kthimin e tij vendoset në Tiranë, ku duke iu çmuar kontributi i tij në lëmijtë e përkthimit, iu dha një shtesë pensionit shtetëror.[10]
Kur ndërroi jetë u nderua nga kryeministri, kryetari i parlamentit si dhe kryetari i bashkisë Tiranë.[6]
Përkthime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Botuesi i përkthimit të tij Jeta e Galileit e Brehtit, Mehmet Gëzhilli ka kumtuar se Zheji mund të ketë "13 mijë faqe përkthim të botuara". Përkthimi i tij i parë i botuar daton më 1958 dhe ka qenë vëllimi i parë i romanit Bruski të Fedor Panferov - përkthyer së bashku me të vëllanë, Gjergjin.[14] Titujt të tjerë të shquar qenë Vuajtjet e djaloshit Verter i Gëtes, Sojliu mendjemprehtë - Don Kishoti i Mançës i Servantesit, Nipi i Ramonit i Dideroit, Vilet e zemërimit i Stajnbekut, Njeriu i padukshëm i Uellsit; si dhe shumë e shumë tituj tjerë nga letërsia gjermane, spanjole, australiane, estoneze, rumune, ruse, kineze, nordike. Duke u radhitur me emrat e tjerë elitarë të përkthimit si Dhimitër Pasko, Klio Evangjeli, Jusuf Vrioni, Vedat Kokona, Gjon Shllaku, Pashk Gjeçi, etj.[10]
Përkthyesja amerikane e veprës Rrno vetëm për me tregue, Kathleen Schank, e ka falënderuar për ndihmën që i ka dhënë për prurjen në anglisht të dëshmisë së Atë Zef Pllumit.[15] Përpjekje kjo që Zheji e kishte ndërmarrë qysh në të gjallë të fratit.[16]
Vepra
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kumtohet se Zheji ishte autor i disa romaneve gjithë simbolizëm, njëri prej të cilëve me temë të burgosurit në spitalet psikiatrike në Shqipëri, një autobiografi dhe i një monografie mbi gjuhën shqipe.[1] Njoftohet nga punimet e tij mbi shqipen janë botuar Shqipja dhe Sanskritishtja (në dy vëll.; 1996, rib. i rishikuar 2005, 2011), Libri i Aforizmave (2012) dhe Roli mesianik i shqipes (2015). Spekulimet gjuhësore të Zhejit kanë frymëzuar edhe të tjerë që të provojnë shqiptarësinë e gjuhëve të tjera dhe sido që janë qëndrime në periferinë e akademizmit, luajnë rol në një sërë teorish konspirative.[6]
Shumë rrallë të refuzuara nga politika, mediat dhe elita akademike shqiptare,[6] së fundmi gjuhëtari dhe shkrimtari Ardian Vehbiu i cilëson teoritë e Zhejit "jashtë diskursit linguistik", të pambështetura tek asnjë gjuhëtar tjetër, qoftë albanolog, komparativist apo indoeuropeist; por sipas tij teoritë kanë lidhje me misticizmin, simbolizmin mistik dhe filozofi alternative.[17]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b c Elsie, Robert (1997) [1995]. Histori e letërsisë shqiptare [History of Albanian Literature] (PDF). Përkthyer nga Myftiu, Abdurrahim. Pejë: Dukagjini. fq. 287.
- ^ "Ndërron jetë në moshën 85 vjeçare studiuesi Petro Zheji". cna.al. 15 mars 2015.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) - ^ Elsie, Robert (1994). Një fund dhe një fillim - Vëzhgime mbi letërsinë dhe kulturën shqiptare bashkëkohore. Globus R. fq. 8.
- ^ Endresen, Cecile (2018). "A Fantastic People and Its Enemies: An Analysis of an Emerging Albanian Mythology". Handbook Of Conspiracy Theory And Contemporary Religion (në anglisht). Brill. fq. 334. ISBN 9789004382022.
- ^ Andresen, Cecilie (2021). ""Mystical and Mythical Thinking": Myth-Making as a Compensatory Mechanism". Remitting, Restoring and Building Contemporary Albania (në anglisht). Palgrave Macmillan. fq. 219.
- ^ a b c d Endresen, Cecilie (2020). "Yoga, Meditation, and Guru Movements in Albania". Handbook of Hinduism in Europe (në anglisht). Brill. fq. 799. ISBN 9789004432284.
- ^ a b Kapetani, Kiço (11 shkurt 2020). "Petro Zheji, përkthyesi i pashoq". gazetadita.al.
- ^ Vozga, Ramazan (2010). Libri shqip 1555-1912 në fondet e Bibliotekës Kombëtare (PDF). Tiranë: Biblioteka Kombëtare. fq. 318. ISBN 978-99927-731-7-8.
Togger Spiro Zheji, Ajutanti i Kumandës fuqisë Armate Tiranë. Ndë rrugë të Durrësit. Shtëpija e tij mbë krahë të shtëpisë Kristo Luarasit.
- ^ Qafëzezi, Robert (12 mars 2013). "Persekutimi i Petro Zhejit në Tiranën e diktaturës". voal-online.ch.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) - ^ a b c d e Çipi, Luan. "Si e njoha unë Petro Zhejin?". fjalaelire.com.
- ^ Këlliçi, Skifter (2022) [2012]. ""Don Kishoti" i Petro Zhejit, pasurim i mëtejshëm i gjuhës shqipe". botasot.info.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) - ^ Llukani, Andrea (2020). Mitropolia e Korçës (PDF). Tiranë. fq. 37.
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) - ^ Imami, Besa (3 gusht 2008). Intervistuar nga Arlinda Canaj. "Si po e pres 80 vjetorin tim të lindjes". Panorama (2099): 18–19. Arkivuar nga origjinali më 13 dhjetor 2016. Marrë më 10 shtator 2023.
{{cite journal}}: Mirëmbajtja CS1: BOT: Gjendja e adresës origjinale është e panjohur (lidhja) - ^ Demo, Elsa (24 nëntor 2008). "Galilei i Petro Zhejit". Shekulli. Arkivuar nga origjinali më 17 gusht 2023. Marrë më 17 gusht 2023.
- ^ Schank, Kathleen (24 gusht 2008). Intervistuar nga Elsa Demo. "Ç'na mëson miku ynë, at Zefi". Shekulli (2387): 11.
- ^ Demo, Elsa (27 shtator 2007). "Kurrgjë më shumë se liria: [intervista e fundit e At Zef Pllumit]". Shekulli (2061): 14–15.
- ^ Vehbiu, Ardian (17 gusht 2023). "Ta flasësh mirë dijen". Peizazhe të fjalës.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)