Udruženi zločinački poduhvat

Zgrada Međunarodnog krivičnog suda u Haagu.

Udruženi zločinački poduhvat (en. Joint Criminal Enterprise) je vrsta akcesorne krivične odgovornosti utemeljena na sudjelovanju u "zajedničkom planu". U zemljama bivše Jugoslavije UZP je postao poznat zbog njegove upotrebe na Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju koji tu doktrinu koristi u optužbama političkih i vojnih elita za masovne ratne zločine počinjene tokom jugoslovenskih ratova 1991-1999.

Ova doktrina smatra članove grupe individualno odgovornima za zločine koji su počinjeni sukladno zajedničkom planu, bez obzira jesu li počinjeni od strane člana grupe ili ne. Član grupe krivično je odgovoran za zločine počinjene od strane drugih lica u okviru zajedničkog plana ili svrhe. Na primer, ako troje ljudi izvrši pljačku banke, tokom koje jedan od pljačkaša ubije čuvara, svaki od članova grupe može odgovarati za ubojstvo pod uvjetom da je ono bilo dio zajedničkog plana ili u barem predvidljivo.

Zajednički zločinački poduhvat nije sličan pravnoj doktrini komandne odgovornosti. Za razliku od komandne odgovornosti, za postojanje zločinačkog pothvata nije potrebno dokazati hijerarhijski odnos, znanje nadređenog niti propust u poduzimanju mjera za sprečavanje zločina. Zajednički zločinački pothvat najsličniji je američkoj doktrini "conspiracy".

Pojam

Bez određenog stepena saradnje i koordinacije aktivnosti je praktično nemoguće počiniti zverstva kao što su genocid ili zločini protiv čovečnosti.

Doktrina udruženog zločinačkog poduhvata se u međunarodnom pravu prvi put javlja u suđenjima ratnim zločincima nakon II svjetskog rata, gde se primenjivala pod različitim nazivima (npr. zajednički cilj), pa i bez nekog određenog naziva.

1999. žalbeno vijeće Tribunala je u predmetu Tadić dalo prvu eksplicinu definiciju udruženog zločinačkog poduhvata prema kojoj je za ovo krivično delo neophodno kumulativno postojanje sljedeća tri elementa:

• množina lica,
• postojanje zajedničkog plana, namjere ili cilja koje dovode do ili impliciraju činjenje zločina,
• učestvovanje u zajedničkom poduhvatu koji podrazumeva činjenje zločina.

Suđenja nakon II svjetskog rata

U postratnom periodu, sudovi koje su uspostavile britanske i američke snage u Nemačkoj, primenile su ovu doktrinu na suđenjima protiv nemačkih nacista (vidi: Nirnberški proces). Italijanski Vrhovni sud primenio je sličnu doktrinu na suđenjima italijanskim fašistima.

Predmeti "koncentracionih logora"

Bivši čuvari logora Belsen tovare leševe na kamion (travanj 1945)

Verovatno najpoznatiji predmeti ratnih zločina nakon II svjetskog rata jesu predmeti "Koncentracionog logora Dahau", po kojem je odlučivao američki sud i predmet "Belsen", po kojem je odlučivao britanski vojni sud (oba suda su zasedala u Nemačkoj). U ovim predmetima, optuženi su imali položaj u upravnoj hijerarhiji koncentracionih logora i na osnovu toga proglašeni krivim da su delovali u izvršenju zajedničkog plana da se ubiju ili maltretiraju zarobljenici.

Predmet "linčovanje u Esenu"

Predmet koji verovatno prikazuje najbližu vezu sa suvremenim pojmom zajedničkog zločinačkog poduhvata je slučaj "Linčovanja u Esenu", kada je skupina Nijemaca linčovala tri britanska ratna zarobljenika u Esen-Vestu 13. decembra 1944. Jedan od optuženih bio je i njemački kapetan, koji je tri britanska pilota stavio pod pratnju, koja je trebalo da ih odvede do jedinice Luftvafe radi saslušanja. Dok je pratnja sa zarobljenicima odlazila, kapetan im je naredio da se ne suprotstavljaju ako nemački civili budu zlostavljali zarobljenike. Naređenje je dato glasno sa stepenica kasarne tako da je gomila, koja se okupila, mogla jasno da čuje i razume njeno značenje.

Dok su zarobljenici sprovođeni jednom od glavnih ulica gomila oko njih je rasla, te je počela da ih udara i gađa kamenjem. Naposljetku, kada su došli do mosta, vazduhoploci su bačeni preko ograde; jedan od pilota je poginuo od pada; drugu dvojicu su usmrtili hici sa mosta i gomila koja ih je dotukla. Petorica od sedam optuženih: njemački kapetan, vojnik koji je bio u pratnji zarobljenika i tri civila "proglašena su krivim (za ubistvo) jer je svaki od njih na jedan ili drugi način učestvovao u maltretiranju koje je na kraju dovelo do smrti žrtava, mada nije tačno dokazano da je ijedan od optuženih pojedinačno pucao ili zadavao udarce koji su prouzrokovali smrt."

Udruženi zločinački poduhvat u bivšoj Jugoslaviji

Optužbe srpskim vođama

Tužilaštvo smatra da je zajednički zločinački poduhvat srpske političke elite bio na delu između 1. avgusta 1991. i kraja decembra 1995. godine. U optužbama srpskim vođama za zajednički zločinački poduhvat, pominje se genocid i stvaranje Velike Srbije. Cilj udruženog zločinačkog poduhvata u BiH bio je, prema navodima optužnice protiv Jovana Ostojića, da se “povežu dijelovi BiH koji su naseljeni srpskim stanovništvom” i stvori zasebna država iz koje bi većina nesrpskog stanovništva bila iseljena. Udruženi zločinački poduhvat podrazumeva i sistematske napade na hrvatsko, bošnjačko i drugo nesrpsko civilno stanovništvo u Istočnoj i Zapadnoj Slavoniji, Bosni i Hercegovini i Vojvodini, sa ciljem trajnog uklanjanja nesrpskog stanovništva sa većeg dijela Bosne i Hercegovine, trećine teritorije Hrvatske, kao i iz djelova Vojvodine.

Prema navodima tužilaštva, u zajednički zločinački poduhvat su bili uključeni:

Teritorije pod kontrolom srpskih snaga u Jugoslovenskim ratovima.

• Slobodan Milošević,
• Vojislav Šešelj
• Veljko Kadijević,
• Blagoje Adžić,
• Ratko Mladić,
• Radmilo Bogdanović,
• Jovica Stanišić,
• Franko Simatović "Frenki",
• Radovan Stojičić, "Badža",
• Milan Martić,
• Goran Hadžić,
• Milan Babić,
• Radovan Karadžić,
• Momčilo Krajišnik,
• Biljana Plavšić,
• Željko Ražnatović, "Arkan",

i druge političke figure iz Srbije, Crne Gore, kao i vođe Srba iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske.

Saučesništvo u zajedničkom zločinačkom poduhvatu uključuje i „srpske snage“, pod kojima se podrazumeva Jugoslovenska narodna armija (JNA), kasnije Vojska Jugoslavije (VJ), novoformirana srpska teritorijalna odbrana BiH i Hrvatske, Vojska Republike Srpske Krajine, Vojska Republike Srpske, teritorijalna odbrana Srbije i Crne Gore, policija Srbije i Republike Srpske, uključujući i državnu bezbednost, specijalne policijske snage Krajine, poznate kao „Martićevci“, kao i sve srpske paravojne formacije i dobrovoljačke jedinice.

Optužbe hrvatskim vođama

Sa hrvatske strane je optužena nekolicina generala i ratnih vođa za učešće u udruženom zločinačkom pothvatu sa ciljem da etnički očiste dijelove Bosne i Hercegovine, koju je trebalo priključiti "Velikoj Hrvatskoj". Haško tužiteljstvo takođe smatra da je udruženi zločinački pothvat hrvatskog vođstva bio na delu za vrijeme akcije "Oluja".

Među optuženima su:

• Slobodan Praljak
• Ante Gotovina
• Ivan Čermak
• Mladen Markač

Sudija je napomenuo i da su neki preminuli hrvatski lideri takođe bili uključeni u zločinački pothvat:

Tačno je da gospodin Tuđman nije optužen, pošto je mrtav, ali da je živ, bio bi ovdje na optuženičkoj klupi. General Bobetko, da je živ, bio bi na optuženičkoj klupi. To treba imati u vidu kada se govori o udruženom zločinačkom poduhvatu.

– Sudija Jean-Claude Antonetti

Povezano

• Komandna odgovornost
• Srbija u jugoslovenskim ratovima
• Uloga srpskih medija u jugoslovenskim ratovima

Vanjske veze

• Jasmina Pjanić, Udruženi zločinački poduhvat
• Optužnica protiv Miloševića (uključuje udruženi zločinački poduhvat)
• Transkripti presretnutih razgovora Karadžića i Miloševića