Sudska rehabilitacija
Za ostale upotrebe, v. Rehabilitacija.Sudska rehabilitacija je pravni postupak popravljanja štete nanesene neopravdano osuđenoj ili neosnovano uhićenoj osobi [1] . Na području Balkana ovaj postupak je u javnosti najpoznatiji kroz uspješne ili neuspješne sudske postupke rehabilitacije "žrtava" bivših režima u kojima su navodne žrtve proglašene nevinima ili u kojima im je potvrđena ranije donesena kazna.
Profesor Pravnog fakulteta u Beogradu Jovica Trkulja smatra da je u savladavanju autoritarne prošlosti jedan od važnih koraka rehabilitacija političkih osuđenika i kažnjenika, koji je često težak jer su u prošlosti mnogi ljudi bili osuđivani "mimo važećih pravnih normi ili na osnovu neprimjerenih i necivilizacijskih propisa".[2] S druge strane, mnogi smatraju sudsku rehabilitaciju vidom historijskog revizionizma.
U Srbiji je rešeno već preko stotinu zahteva za rehabilitaciju, ali samo oni kontroverzni privlače pozornost javnosti.
Početkom 21 veka u Hrvatskoj je došlo do završetka nekoliko sudskih procesa u kojima su potomci ustaša osuđenih na smrt i streljanih zatražili sudsku rehabilitaciju svojih predaka. U prvoj od tih presuda ustaški satnik Tias Mortigjija osuđen na smrt 1947 godine zbog uloge koju je ima kao glavni urednik ustaških novina u pozivima njegovih novina na ubojstva Jevreja i pripadnika drugih naroda tadašnje takozvane NDH je kontroverznom presudom Županijskog suda u Zagrebu proglašen nevinim to jest sudski rehabilitiran, pošto po mišljenju suda:"U svojim tekstovima Mortigjija nije osobno izlagao pozitivne totalitarističke elemente, a ni u kojem slučaju nije odobravao zlopotrebe i zastrašivanja". Ta sudska odluka ili zavisno od komentara farsa je bila donesena i bez državnog odvjetnika to jest suprotne strane pošto se odbio pojaviti kada je sudsko vijeće proučavalo tekstove koje Mortigjije pisao,a ne njegove sveukupni urednički rad [3]
Nakon ove kontroverzne sudske procedure i presude kasniji pokušaji sudske rehabilitacije ustaša u Hrvatskoj redovito propadali tako da je karlovački sud 2009. godine potvrdio smrtnu kaznu pripadniku ustaškog pokreta Ivanu Peraku iz Zrina [4], a onaj u Zagrebu je potvrdio 2011 godine presudu zapovedniku zrakoplovstva tzv. NDH Vladimiru Krenu [5]. U određenim slučajevima u Hrvatskoj nije niti pokrenuta sudska rehabilitacija nego su Alojzije Stepinac i još neki rehabilitirani političkom voljom to jest deklaracijom sabora bez otvaranja ikakvog sudskog postupka [2].
Do prve poznatije sudske rehabilitacije u Srbiji dolazi nakon Drugog svetskog rata kada 1953. godine Vrhovni sud Srbije poništava presudu srpskog vojnog suda iz 1917. godine po kojoj je Dragutin Dimitrijević Apis, sudionik i organizator ubojstva srpskog kralja Aleksandra Obrenovića 1903. godine i potom austro-ugarskog prestolonaslednika Franje Ferdinanda 1914. godine [6] posthumno proglašen nedužnim zbog nedostatka dokaza za pokušaj ubojstva srpskog regenta Aleksandra 1917. zbog kojeg je osuđen na smrtnu kaznu i pogubljen. Historičari općenito smatraju da je ova revizija istinita i pravedna to jest da je Apis bio nedužan za zločin zbog kojeg mu se sudilo,a da je pogubljen iz sigurnosnih razloga u doba stvaranje Jugoslavije u cilju skrivanja veze Srbije s početkom izbijanja Prvog svetskog rata.
U Srbiji je Zakonu o rehabilitaciji donet aprila 2006, ali nije bio praćen donošenjem pratećih zakona, ili otvaranjem dosijea. Iste godine, zahtev za rehabilitaciju Draže Mihailovića 2006. godine podneo njegov unuk Vojislav Mihailović, bivši potpredsednik Narodne skupštine Srbije i kopredsednik Demokratskog srpskog pokreta obnove.[7] Zahtevom je zatraženo poništenje presude od 15. jula 1946. godine kojom je Mihailović osuđen na smrt, uz prethodno oduzeta građanska prava. Viši sud u Beogradu je 2010. odbio svedočenje nekadašnjeg partizanskog borca Rista Vukovića u postupku za rehabilitaciju četničkog komandanta, kao i da mu dodeli status stranke u postupku koja bi mogla da izvodi dokaze.[8] Na odluku suda se još uvek čeka.
2009. godine Okružni sud u Nišu rehabilitovao je nekadašnjeg premijera Kraljevine Jugoslavije Dragišu Cvetkovića, koji je 25. marta 1941. potpisao pristup kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu. Okružni sud u Nišu je poništio odluku Državne komisije Federativne Narodne Republike Jugoslavije od 15. septembra 1945. kojom je Dragiša Cvetković proglašen državnim neprijateljem i ratnim zločincem, kao i sve posledice koje su nakon te odluke proistekle.[9]
Okružni sud u Šapcu je 2009. godine doneo presudu o rehabilitaciji dvojice kvislinških žandara, Bogdana Lončara i Milenka Brakovića, ubijenih tokom pokušaja da spreče dizanje ustanka u Srbiji 1941. godine.[10]
U Srbiji su, između ostalih, rehabilitovani pisac Borislav Pekić, član CK KPJ Andrija Hebrang i pozorišna glumica Žanka Stokić.[2]
- Montirani proces
- Solunski proces
- Historijski revizionizam
- Proces rehabilitacije Dragoljuba Mihailovića
- ↑ „Vodič kroz kazneni postupak str.6”. Arhivirano iz originala na datum 2012-04-17. Pristupljeno 2011-09-08.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Rehabilitacija u Srbiji
- ↑ Senzacionalna presuda: Rehabilitiran jedan od četrdeset strijeljanih novinara iz doba NDH[mrtav link]
- ↑ Nakon 63 godine: sudac potvrdio presudu Ozne o strijeljanju ustaše
- ↑ Sud odbio rehabilitaciju šefa ustaškog zrakoplovstva i zločinca Vladimira Krena
- ↑ Dedijer, Vladimir. The Road to Sarajevo, Simon and Schuster. New York, 1966, str. 398
- ↑ Ispravljanje istorije
- ↑ Rehabilitacija Draže: Sud odbio svedočenje partizana
- ↑ Rehabilitovan Dragiša Cvetković
- ↑ „Нови пуцањ устаничке пушке”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-20. Pristupljeno 2012-08-22.
- Rehabilitacija u Srbiji (vreme.com)