Sicilijanski ratovi
| Sicilijanski ratovi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Zaraćene strane | |||||||||
| Kartagina | Grčki gradovi-države Velike Grčke, na čelu sa Sirakuzom | ||||||||
| Komandanti | |||||||||
| Hamilkar†, Hanibal Mago†, Himilko, Hamilkar |
Gelon, Dionizije I, Timoleon, Agatokle | ||||||||
Sicilijanski ili grčko-punski ratovi je naziv za oružane sukobe između Kartagine s jedne i starogrčkih kolonija Velike Grčke koji su se između 600. i 265. pne. vodili oko dominacije nad zapadnim Mediteranom, odnosno kontrole nad Sicilijom. Predstavljaju jedan od najdužih oružanih sukoba u antičkoj historiji, a završili su bez jasnog pobjednika, stvorivši preduvjete za punske ratove.
Sicilijanski ratovi svoj korijen imaju u feničanskoj i grčkoj kolonizaciji Zapadnog Mediterana u prvoj polovici 1. milenijuma pne., koja je uključivala i Siciliju. Prve feničke kolonije na Siciliji su osnovane oko 900. pne. te su se postupno razvile u gradove kao što su Motija, Panorm i Solunt. Grčke kolonije su se pojavile oko 750. pne. Između Feničana i Grka ispočetka nije bilo sukoba. Međutim, suparništvo između grčkih kolonija, zasnovano na podjeli Jonjane i Dorane, s vremenom je izazivalo sukobe kako između samih kolonija, tako i između kolonista i sicilskih domorodaca, koji su se, pogotovo pred agresivnim Doranima, povlačili u unutrašnjost.
Istovremeno se Kartagina, jedna od feničanskih kolonija, počela profilirati u ekonomsku, a kasnije političku i vojnu silu. Dok su feničanski gradovi na Levantu tradicionalno izbjegavali ratove i stvaranje vojski, preferirajući savezništvo s moćnijim državama u susjedstvo, Kartagina je u nedostatku velikih država na zapadnom Mediteranu sama stvarala vojnu silu. Taj se proces intenzivirao u 6. vijeku pne. za vrijeme dinastije Magonida, čiji su predstavnici Kartaginu pretvorili u predvodnika i hegemona svih feničanskih kolonija u sukobu s grčkim kolonijama.
Godine 580. pne. na Siciliji je zabilježen prvi veliki sukob između feničanskih i grčkih kolonija, pri čemu su Feničanima u borbi protiv grčkog Selinunta pomogli domaći Elimljani. Četrdeset godina kasnije je Kartagina poslala ekspediciju pod Malhom koja je uspjela sve feničanske kolonije staviti pod njenu kontrolu. Sljedeći veliki okršaj se zbio sedamdeset godina kasnije kada je prognani spartanski princ Doriej pokušao osvojiti elimljanski grad Segestu. Kartaginjani su ga porazili i uništili grad Herakleu Minou.
Doriej je uništen iako je za pomoć molio srodnike iz Grčke, ukljujučujući brata Leonidu. Kolonisti su tada shvatili da se u sukobima s Kartaginom mogu oslanjati samo na svoje snage, a tu su spoznaju, između ostalog, iskoristili i dorske vojskovođe koji su se početkom 5. vijeka pne. nametnuli kao tirani sicilijanskim gradovima. Među njima su se posebno istaknuli Kleander i Hipokrat iz Gele, te Gelon koji je osvojio Sirakuzu i od nje učinio prijestolnicu velike države. Kada je Gelon sklopio savez sa Teronom od Akgragasa stvoren je snažan dorski blok koji je dominirao istočnim i južnim dijelom otoka.
Oko godine 483. pne. jonski gradovi - Regij i Himera - su se obratili za pomoć Kartagini, čime su stvoreni preduvjeti za prvi sicilijanski rat.
Odlučivši pomoći Terilu da se vrati na vlast u Himeru, Kartaginjani su do 480. pne. pod Hamilkarom Magonidom okupili ogromnu vojsku, kojoj antički izvori pripusuju snagu od oko 300.000 ljudi. Starogrčki historičari su tvrdili kako su se Kartaginjani pokrenuli u savezu s perzijskim kraljem Kserksom koji je iste godine krenuo u svoj veliki pohod na Grčku; suvremeni historičari tvrde da za to nema dokaza.
Kartaginjanska armada se iskrcala kod Ziza (Panorm, današnji Palermo) i krenula marširati prema Himeri, u kojoj se utvrdila Teronova vojska iz Akragasa. Nakon nekoliko kraćih okršaja, Himeri su u pomoć stigle sirakuške snage pod Gelonom te su u velikoj bitci uništile kartaginjansku vojsku.
Kartagina je ubrzo nakon toga pristala na mir; Sirakuza i Akragas, vjerojatno i same iscrpljene, su se zadovoljile simboličnom odštetom, ne inzistirajući na promjeni teritorije. Jonske kolonije - dotadašnji kartaginski saveznici - pristale su na dorsku hegemoniju. Odustajanjem od Kartagine od dalje ekspanzije, stvorili su se uvjeti za procvat grčke kulture i ekonomije na Siciliji, koji će trajati oko sedamdeset godina.
Dugotrajni mir i blagostanje grčkih polisa na Siciliji su s vremenom počele nagrizati kako stranačke borbe u samoj Sirakuzi, koje su dovele do slabljenja njene hegemonije, tako i međusobne razmirice koje se počinju nadovezivati na suparništvo Atene i Sparte, odnosno peloponeski rat u Grčkoj. Godine 413. pne. je Sirakuza uspješno suzbila atenski pokušaj da ovlada Sicilijom u sicilijanskoj ekspediciji, ali je pri tome bitno iscrpljena.
U međuvremenu se Kartagina teritorijalno proširila na unutrašnjost današnjeg Tunisa, odnosno obalu Libije, čime je stekla dodatne izvore prihode ali i ljudstva za vojne pohode. Kao i prije sedamdeset godina, povod za kartaginsku intervenciju je bio poziv u pomoć od strane jednog sicilijanskog polisa. Segesta, na čiji su formalni poziv Atenjani bili poslali svoju ekspediciju, našla se ugrožena od Selinunta, te zatražila pomoć od Kartagina.
Kartagina je 410. pne. na Siciliju poslala veliku vojsku na čelu s Hanibalom Magonom. Nakon bezuspješnog pokušaja da se spor između dviju polisa riješi mirnim putem, Kartaginjani su u bitci kod Selinunta 409. pne. porazili i osvojili Selinunt, a potom, usprkos sirakuške intervencije, u drugoj bitci kod Himere osvojili i uništili Himeru. Hanibal Magon se nakon toga trijumfalno vratio u Kartaginu.
Rat protiv Kartaginjana i njihovih saveznika je, pak, nastavio odmetnuti sirakuški vojskovođa Hermokrat, zbog čega je 406. pne. Hanibal Magon pokrenuo novu veliku ekspediciju, ovaj put protiv najjačih grčkih polisa. Iako je umro od kuge za vrijeme opsade Akragasa, njegov nasljednik Himilkon je uspio osvojiti ne samo Akragas, nego i Gelu. Izbijanje nove epidemije u kartaginskoj vojsci je najvjerojatnije spriječilo da padne Sirakuza, ali je njen tiranin Dionizije Stariji bio prisiljen na mirovni sporazum kojim su gotovo svi grčki polisi postali vazali Kartagine. U tom je trenutku kartaginska vlast nad Sicilijom bila na vrhuncu.
Nakon što je konsolidirao svoje snage, Dionizije je 398. pne. prekršio mirovni ugovor te opsjeo, osvojio i razorio kartaginsko uporište Motija na zapadu otoka. Himilkon je odmah pokrenuo protivofanzivu, osvojio Motiju, zauzeo Mesinu, te nakon pomorske bitka kod Katane|bitke kod Katane 397. pne. stavio Sirakuzu pod opsadu. Godine 396. pne. je epidemija u kartaginskim redovima dovela do privremenog prekida neprijateljstava. Dionizije 396. pne. pokreće novi pohod i pljačka feničanski grad Solunt, a tri godine kasnije se suočava s novim pohodom koga je ovaj put vodio Himilkonov nasljednik Magon. Magonovi pokušaji da ponovno zauzme Mesinu i prodre u centralnu Siciliju su neuspjeli, te je potpisan još jedan mirovni ugovor.
Mir se održao do 383. pne. kada je Dionizije ponovno pokrenuo neprijateljstva. Ovaj put su Kartaginjanima u pomoć došli grčki polisi iz južne Italije, prisilivši Dionizija da ratuje na dva fronta. Usprkos toga 378. pne. je uspio natjerati Kartaginjane da mole za mir. Njegov zahtjev da Kartaginjani potpuno napuste Siciliju, a u bitci kod Kronijuma 376. pne. ratna sreća se ponovno okrenula i sirakuška vojska je poražena. Dionizije je ovaj put prisiljen na mirovni sporazum kojim priznaje kartaginsku vlast nad zapadom otoka te mora platiti 1000 talanata ratne odštete.
Dionizije je posljednji put pokrenuo pohod na Kartaginjane 368. pne. i opsjeo Lilibej. Njegova smrt sljedeće godine je prekinula rat, a novi tiranin Dion sklopio mirovni ugovor kojim su kao granica kartaginskih posjeda utvrđene rijeke Halkijada i Himera.
Kartaginjani su mir prekršili 345. pne. iskoristivši građanski rat u Sirakuzi. Intervencija na čelu s komandantom po imenu Magon nije uspjela, te je on izvršio samoubistvo. Godine 343. pne. je u Sirakuzi vlast preuzeo korintski vojskovođa Timoleon te 341. pne. Kartaginjanima nanio poraz u bitci na Krimisu. Kartaginjani su prisiljeni na mirovni ugovor koji je potvrdio status quo.
Agastokle, sirakuški tiran, je 315. p. n. e. osvojio grad Mesenu, današnju Mesinu. On je 311. p. n. e. napao poslednji kartaginski posed, kojim je prekršio uslove važećeg mira, i opseo Akragas. Hamilkar, unuk Hanona Moreplovca, je uspješno predvodio kartaginski protivnapad. Do. 310. p. n. e. on je kontrolisao skoro cijelu Siciliju i opseo samu Sirakuzu.
U očajanju, Agastokle je u tajnosti poveo ekpediciju od 14.000 ljudi na afričko kopno, nadajući se da će se spasiti vodeći kontranapad na samu Kartaginu. U ovome je imao uspjeha; Kartagina je bila prinuđena da povuče Hamilkara i većinu njegove vojske sa Sicilije da se suoče sa novom i neočekivanom pretnjom. Dve armije su se sukobile u bici izvan Kartagine. Kartaginska vojska, pod Hamilkarom i Hanonon, je poražena. Agastokle i njegova vojska su opseli Kartaginu, ali su ih njene neprobojne zidine odbile. Umjesto toga, Grci su se zadovoljili okupacijom sjevernog Tunisa sve dok nisu poraženi dvije godine kasnije 307. p. n. e. Sam Agastokle je pobjegao nazad na Siciliju i izborio mirovni sporazum sa Kartaginjanima, kojim je Sirakuza ostala centar grčke moći na Siciliji, mada je izgubila mnogo od svoje moći i strateški važan grad Mesenu.
Nakon što je Agastokle zatražio mir, Kartagina je uživala u kratkotrajnom, neosporenom periodu kontrole nad Sicilijom, koja se okončala Pirovim ratom. Sicilijanska Pirova ekspedicija, koja je bila druga faza Pirovog rata (280. pne.-265. pne.), se može smatrati poslednjim dijelom grčko-punskih ratova, mada se uglavnom na posmatra tako. Pir Veliki je došao na Siciliju da spase otok od Kartiginjana. Osvojio je Palermo, Eriks i Jajtijas, ali opsada Lilibеja nije uspjela, pa se vratio u Italiju. Rim, usprkos svojoj blizini Sicilije, nije bio umješan u Sicilijanske ratove tokom 5. i 4. vijeka p. n. e. zbog svoje zauzetosti borbom za oslobođenje od Etruraca i osvajanjem Apeninskog poluotoka tokom 4. vijeka. Međutim, kasnije rimsko miješanje u stvari na Siciliji je okončalo neriješene sukobe na otoku.