Radničke novine
Radničke novine su bile glasilo srpskog socijalističkog pokreta u Kraljevini Srbiji, a kasnije i komunističkog pokreta u Kraljevini Jugoslaviji.[1]
Započele su izlaženje 1897. kao samostalno radničko glasilo, da bi nakon osnivanja Srpske socijaldemokratske partije i Glavnog radničkog saveza (2. avgusta 1903) postale njihov glavni organ. Kasnije, postaju organ Komunističke partije Jugoslavije. Više puta su zabranjivane.[1]
Radničke novine su pokrenute aprila 1897. godine u Beogradu, ali su oktobra iste godine zabranjene od režima Obrenovića. Ponovo su pokrenute 1902. godine, a urednik im je bio Dimitrije Tucović. Od 1903. do 1919. izlaze kao glasilo srpske socijaldemokratske stranke i Glavnog radničkog saveza.[2] Predstavljale su najznačajnije levičarske opozicione novine u Kraljevini Srbiji. U njima su se prvi put na jugoslovenskom tlu pojavila dva odlomka poznatog Lenjinovog spisa Šta da se radi, krajem 1904. i početkom 1905. godine.[1]
Privremeno su obustavljene nakon okupacije Srbije u julu 1915. godine. Nakon ujedinjenja, od 1919. godine (od broja 97) Radničke novine postaju organ Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista), a od 1920. godine (od broja 154) organ Komunističke partije Jugoslavije. Nakon donošenja Obznane 29. decembra 1920. godine, kojom je zabranjen rad Komunističke partije Jugoslavije, Radničke novine postaju organ reformističke Socijalističke partije Jugoslavije. Izlaze sve do izbijanja Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, aprila 1941. godine.
Radničke novine su neumoljivo kritikovale velikosrpsku politiku srpske monarhističke elite:
Iluzija velike Srbije nas je koštala kao svetog Petra kajgana, ta nam je iluzija sprečavala da se privredno i kulturno razvijemo. Ona nam je prosvetu žrtvovala kasarni, ona je u našim masama izazivala šovinistički bes, ona nas je uljuškivala šupljim nadama koje su nas stale mnogo i premnogo.[3]
Radničke novine su još 1902. pisale protiv srpsko-hrvatskog nacionalnog šovinizma, a za narodni suživot:
Srpski i hrvatski seljak nemaju radi čega da se svađaju; oni su podjednako pritisnuti, bespravni i gladni, beda je njihova ista, pa su i neprijatelji njihovi isti. A njihovi pravi neprijatelji to su oni koji deklamuju o „Velikoj Srbiji“ i „Velikoj Hrvatskoj“, o Dušanu i Zvonimiru, a svoj rođeni narod dave i drže ga u bedi i neznanju.[4]
Radničke novine su također kritikovale rasprostranjenu pojavu rusofilije u Srba. U članku iz 1903. stoji da je verovanje u ljubav Rusije prema Srbiji ovladalo srpskom žurnalistikom, koja hvali rusku despotsku politiku, i u njoj vidi spas za Srbiju. Srpski su rusofili ne znaju za one osnovne pojmove o borbi koja se danas u društvu vodi. Za njih ne postoji borba interesa. Svi rusofili osnivaju svoju politiku na nekim simpatijama, na bratskoj ljubavi, na zajednici krvi i vere, a zaboravljaju da sve je to laž pred interesom koji služi kao rukovodno načelo. Ako iko, a ono je ruska politika najjasnije pokazala, baš prema Slovenima i braći svojoj, koliko joj je stalo samo do njenih interesa:
Mi upućujemo srpske rusofile na ponašanje ruske diplomacije prema Srbiji, a ono je isto i prema ostalim balkanskim državama. Izobilje je tamo priloga o osvajačkoj politici ruskoj. Jedan primer neka se pokaže da nije tako.
Radničke novine zaključuju da je austrofilstvo demon za Srbiju, ali je rusofilstvo i zlo i demon. A ruski carizam je demon za ljudsku civilizaciju. Srbiji ne treba ni rusofilstvo, ni austrofilstvo, već slobodan i samostalni rad i razvitak.[5] Radničke novine su već 1903. godine pisale protiv pojave antisemitizma u Srbiji:
Antisemitizam je nekulturni i reakcionarni, jednovremeno u službi nepodobnih elemenata za slobodnu utakmicu, tu alfu i omegu buržoaskog društva, koju ono propoveda prema slabijima, a htelo bi da je uskrati veštijima; i u službi političkih mračnjaka, koji bi hteli ukidanje sloboda i zavođenje drakonskih mera. Antisemitski pokret u Francuskoj bio je pokret za suspendovanje Republike i svih sloboda republikanskih; antisemitski pokreti u drugim zemljama takođe su inspirisani od najvećih mračnjaka i krvoloka.[6]
Radničke novine iz 1905. godine pišu o naličju borbe za Makedoniju, izveštavajući da su "elementi skupljeni s koca i konopca", odaslati u Makedoniju, postali strah i trepet za tamošnje stanovništvo, i da su sredstva kojima se oni služe "pokolji, silovanja, palež i istrebljenje":
Elementi skupljeni s koca i konopca i odaslati u Makedoniju, umesto da su postali prava zaštita, inače ljuto ucveljenog naroda, postali su za tamošnje stanovništvo strah i trepet. Grozote muhamedanskih dželata zaboravile su se pored grozota, kojih su tvorci makedonski „revolucionari". Najodvratnije ucenjivanje, ubijanje, masakriranje na zverski način mirnih i nevinih stanovnika Makedonije od strane „revolucionara" postala je obična pojava. ... Oni rade na konačnom istrebljenju bednog makedonskog stanovništva. Njima nije stalo do njegova oslobođenja, njima je stalo samo do osvojenja teritorije.[7]
Na suprot istrebljivanju, socijaldemokrati traže mir i slobodu Staroj Srbiji i Makedoniji.
Početkom marta 1909. godine, tadašnji prestolonaslednik Đorđe Karađorđević je prebio na smrt svog poslužitelja Stevana Kolakovića. Režimska štampa je pokušala da zataška zločin nazivajući ga „tajanstveno ubistvo", ali su Dimitrije Tucović i srpski socijaldemokrati preko Radničkih novina započeli upornu kampanju, zahtevajući da se zločin kazni.[8] Ovaj događaj je izazvao veliku buru, pa je Đorđe 27. marta 1909. godine bio primoran da se odrekne prestola u korist mlađeg brata Aleksandra. U Srbiji se govorilo da „Radničke novine" izazvaše pad prestolonaslednikov.[9]
Radničke novine su otvoreno kritikovale huškačku ulogu "Politike" i drugih buržoaskih medija u balkanskim ratovima 1912-1913. godine:
"Politika" je organ naših šovinista i provokatora.[10]
Čitajući buržoasku štampu, koja kao u jedan glas i po naročitom uputstvu piše o Arnautima, kao narodu neradnom i pljačkaškom, čovek se mora prosto zgranuti od čuda kad lično dođe u dodir sa tim svetom i prođe mesta u kojima oni žive i uveri se da je sve to laž, a obrnuto da je istina. [...] Arnauti u ovom delu Kosova su radan i pošten narod. Da je ovo istina dokaz su desetine ogromno bogatih Srba trgovaca, koji su i za vreme turske uprave držali celu pijacu Ferizovića u svojim rukama.[10]
Radničke novine su posebno osuđivale ulogu četnika ili komita u balkanskim ratovima:
Da o ovome pišemo nagnalo nas je staro zlo, stara rana: komitluk. Celokupno javno mnjenje i mnogi komandanti regularne vojske osudili su ustanovu komitskih četa. Sa mnogim pokvarenim i zločinačkim tipovima koji su bežali ispod komande regularnih trupa da bi mogli slobodno žariti i paliti, komitske čete su nanele mnogo zla stanovništvu novih krajeva, a grdne sramote srpskome narodu. U te čete se uvukla masa najsumnjivijih tipova. Oni prisvajaju sebi vlast da seju smrt nemilice i nad nevinima. Pitanje ne samo o svojini, već o parčetu leba, nasušnoj potrebi neke sirote porodice za njih ne postoji.[11]
Po završetku balkanskih ratova, Radničke novine su konstatovale:
Srbija je prestala biti čisto nacionalna država. Ona je poput drugih na koje je vikala sve do sada postala zavojevač i ugnjetač.[12]
Uoči prvog svetskog rata 1914. godine, kada je izvršen atentat na Franca Ferdinanda u Sarajevu, socijaldemokrati su smatrali da nas je u rat gurnulo "bezumlje neodgovornih šovinista u mundiru i civilu":
Eto u kakav ambis nas je gurnulo bezumlje neodgovornih šovinista u mundiru i civilu, ako je istina ono što austrijska vlada tvrdi: ako je istina da su oni ovde u Beogradu skovali atentat na Franca Ferdinanda! Nisu ta gospoda iz takozvane Narodne Odbrane i oko Narodne Odbrane, iz Crne Ruke i oko Ruke izvršili samo atentat na Franca Ferdinanda: izvršili su oni jedan mnogo crnji i strasniji atentat, atentat na srpski narod, koji sad ima da ispašta za njihovo bezumlje![13]
Radničke novine su protestovale protiv ponašanja komita prema sopstvenom stanovništvu nakon povlačenja srpske vojske iz Beograda u toku I svetskog rata:
I stara pesma iz prošlih ratova ponovila se i ovog rata. Beograd na primer, morao je da se brani od njihovog besa posle izlaska naše vojske iz varoši. Krajnje je vreme ne samo da se ukinu komitske čete, već je sramota i greh što su one i ovog rata postojale.[14]
Nakon stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Radničke novine su obnovljene, kao organ novonastale Komunističke partije Jugoslavije, u koju se SSDS utopila. Njihov prvi posleratni urednik bio je Filip Filipović.[15]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Milan Vesović, Revolucionarna štampa u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (str. 17), Narodna knjiga, Beograd, 1979.
- ↑ Srpska socijaldemokratska partija (knjiga prva), Nolit, Beograd, 1966.
- ↑ Peščanik 367. emisija
- ↑ Naša osveta
- ↑ Rusofilija je zlo i demon za Srbiju
- ↑ O jevrejskom zboru
- ↑ Pokolji, silovanja, palež, istrebljenje
- ↑ Kralj je ubica!
- ↑ Početak kraja monarhije
- ↑ 10,0 10,1 Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine
- ↑ "Stara rana", Radničke novine, 29. decembar 1914.
- ↑ Radničke novine, 15. januar 1914.
- ↑ "Rezultati šovinističke politike", Radničke novine, 14. jul 1914.
- ↑ Radničke novine, 29. decembar 1914.
- ↑ Milan Vesović, Revolucionarna štampa u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (str. 41), Beograd, 1979.
- Srpska socijaldemokratska partija (knjiga prva), Nolit, Beograd, 1966.
- Milan Vesović, Revolucionarna štampa u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, Narodna knjiga, Beograd, 1979.
- Odabrani tekstovi iz Radničkih novina (na E-novinama)