Partizansko groblje u Mostaru
Partizansko groblje u Mostaru je izgrađeno 1965. godine u spomen poginulim Mostarcima u Narodnooslobodilačkoj borbi (NOB), od 1941. do 1945. godine. Projektovao ga je arhitekta Bogdan Bogdanović. [1]
Ideja za izgradnju spomen-groblja potekla je početkom 1960-ih godina, a glavi inicijator gradnje bio je tadašnji visoki državni i partijski funkcioner Džemal Bijedić, koji je rođen u Mostaru. Gradnja groblja počela je oktobra 1960. godine, a ono je svečano otvoreno 25. septembra 1965. godine na dvadesetu godišnjicu oslobođenja Mostara. Otvaranju groblja prisustvovao je i predsednik SFRJ Josip Broz Tito. [2] [3].
Groblje se nalazi u zapadnom delu Mostara, na uzvišici koju karakterišu široke zelene površine i odatle se pruža lep pogled na gotovo čitav grad. Sam spomenik se rasprostire na 5.000 metara kvadratnih i na šest nepravilnih terasa. Pored arhitekte Bogdana Bogdanovića, [4]na izgradnji spomen-groblja učestvovao je i građevinski inženjer Ahmet Ribica, koji je rukovodio bušenjem i uređenjem brda na kom je smešteno groblje. Tokom vremena, spomen-groblje je postalo jedan od simbola Mostara.
Na groblju se nalazi 810 nadgrobnih ploča, koje imaju jako simbolično značenje, kao i ceo spomenik. Oblici nadgrobnih ploča kojima su obeleženi pali borci podsećaju na posečeno stablo - simbol prekinute mladosti. Za gradnju spomenika upotrebljene su kamene ploče koje su skinute sa starih i devastiranih kamenih kuća.
Na groblju je ukupno sahranjeno oko 500 posmrtnih ostataka partizanskih boraca iz Mostara i okoline. Među sahranjenima na groblju, nalaze se i narodni heroji:
- Mladen Balorda
- Karlo Batko
- Ljubo Brešan
- Leo Bruk
- Adem Buć
- Jusuf Čevro
- Mustafa Ćemalović
- Rifat Frenjo
- Mithad Haćam
- Safet Mujić
- Šefik Obad
- Ahmet Pintul
- Hasan Zahirović
U periodu od 1992. do 1995. godine, groblje je bilo oštećeno usled ratnih dejstava u Bosni i Hercegovini. Posle završetka rata, groblje je nastavilo da propada usled zanemrivanja i vandalizma.[5] Prve inicijative za obnovu groblja javile su se 2003. godine. A ono je uređeno i ponovo otvoreno za javnost 9. maja 2005. godine, povodom šesdesete godišnjice pobede nad fašizmom. Godine 2006. groblje je proglašeno nacionalnim spomenikom BiH.[6]
Na kompleksu spomen-groblja u januaru 2022. osvanuli su uvredljivi grafiti, fašistički simboli i poruke. Tada su na ulazu u centralni kompleks groblja, na crvenoj podlozi iscrtani simboli kukastog krsta te ustaškog simbola, slova "U" s pridodanim krstom.
Partizansko spomen-groblje u Mostaru posljednji put je oskrnavljeno 14.juna 2022. god. kada je uništeno 700 (skoro sve) nadgrobnih ploča poginulih boraca narodnooslobodilačke borbe.[7]
Spomenik u Mostaru ušao je u izbor od 11 najugroženijih objekata kulturne baštine u Europi. Popis su objavili Europa Nostra – europski glas civilnog društva posvećenog kulturnoj i prirodnoj baštini i Institut Europske investicijske banke.[8] Uži izbor sastavilo je međunarodno Savjetodavno vijeće sastavljeno od stručnjaka iz područja istorije, arheologije, arhitekture, konzervacije, analize projekata i financija. Odabir je napravljen na osnovu:
- važnosti baštine,
- kulturne vrijednosti
- ozbiljne opasnosti s kojom se objekti suočavaju.
- nivoa uključenosti lokalnih zajednica i predanosti javnih i privatnih učesnika u očuvanju ovih lokacija
- potencijal lokacija da djeluju kao katalizator održivog razvoja i kao sredstvo afirmacije mira i dijaloga unutar svojih mjesta i šireg područja.
Kandidituru su podnijeli:
- IDEAA Mostar
- gradonačelnik Mostara
- Galerije DESSA
- Evropa Nostra Srbija.
Predlagači se zalažu za:
- primjerenu pravnu zaštitu Partizanskog spomen groblja
- evropsko i međunarodno prepoznavanje njegove posebne istorijske i umjetničke vrijednosti
- razvoj održive obnove
- plan održavanja i upravljanja ovim posebnim memorijalnim područjem
- izdvajanje potrebnih sredstava – iz lokalnih, nacionalnih i evropskih izvora[9]
U obrazloženju stoji:
Izvorni dizajn Partizanskog spomen-groblja u Mostaru ne koristi političke ili vjerske simbole, ali koristi univerzalne simbole koji podsjećaju na pretkolumbovske ostatke i na slične elemente prisutne u srednjem vijeku u Bosni i Hercegovini. Kao takav, izvanredan je primjer visokokvalitetne komemorativne kulture ukorijenjene u antifašističkim idealima unutar SFRJ.
- ↑ „Donald Nyebil: Partisan Memorial Cemetery in Mostar (Partizansko Groblje u Mostaru)”. Spomenik Database. Pristupljeno 12. 9. 2017.
- ↑ Bosna i Hercegovina - partizanski spomenici
- ↑ Obilježena 50-godišnjica otvaranja partizanskog groblja
- ↑ „Andrew Lawler: Memorijalni radovi Bogdana Bogdanovića”. Academia.edu. Pristupljeno 12. 9. 2017.
- ↑ Partizansko spomen-groblje u rukama vandala
- ↑ „Partizansko groblje u Mostaru”. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika. Arhivirano iz originala na datum 2022-10-17. Pristupljeno 12. 9. 2017.
- ↑ Oskrnavljeno Partizansko groblje u Mostaru, najveća šteta dosad
- ↑ EUROPA NOSTRA - Evropski glas civilnog društva posvećen kulturnoj baštini - 7 najugoženih baština(en)
- ↑ „Partizansko spomen-groblje u Mostaru među 11 najugroženijih objekata kulturne baštine u Europi - 25.01.2023”. Arhivirano iz originala na datum 2023-01-26. Pristupljeno 2023-01-27.
