Paštunski jezik
| paštunski | |
|---|---|
| پښتو paʂto | |
| Države |  Avganistan, Pakistan (neke provincije) |
| Broj govornika | oko 38 do 42 miliona[1] |
| Jezična porodica | indoevropski
|
| Pismo | arapsko pismo (paštunski alfabet) |
| Službeni status | |
| Službeni | Avganistan |
| Regulator | Akademija nauka Avganistana |
| Jezični kodovi | |
| ISO 639-1 | ps |
| ISO 639-2 | pus |
| ISO 639-3 | pus |
Paštunski (puštunski, patanski, paštu, puštu, pašto; پښتو [paʂto]), poznat i kao avganski,[2][3] je iranski jezik koji se govori u Avganistanu i zapadnom Pakistanu[4]. Paštunski jezik pripada grupi istočnoiranskih jezika[5]. Ovaj jezik govori oko 38 do 42 miliona ljudi u svetu[1]. Paštunski jezik je zvanični i nacionalni jezik Avganistana.
Kao posledica planinskog terena na kome žive Paštuni, jezik ima mnoge akcente ili dijalekte. Dva glavna dijalekta su meki ili južni dijalekat i tvrdi ili severni dijalekat. Glavne razlike između dijalekata su varijacije u izgovoru sledećih 5 suglasnika:
| jugozapadni | [ʂ] | [ʐ] | [ts] | [dz] | [ʒ] |
|---|---|---|---|---|---|
| jugoistočni | [ʃ] | [ʒ] | [ts] | [dz] | [ʒ] |
| centralni | [ç] | [g]/[ʝ] | [ts] | [z] | [ʒ] |
| severoistočni | [x] | [ɡ] | [s] | [z] | [dʒ] |
Razlike između južnih i severnih dijalekata su uglavnom fonološke.
Paštunski jezik govori oko 27 miliona ljudi u Pakistanu (zapadne provincije Hajber-Pahtunva i Beludžistan) gde ga govori oko 20 % stanovništva[6] i još 11 miliona ljudi u Avganistanu, što čini oko 35% stanovništva Avganistana[7]. Pored Pakistana i Avganistana, značajan broj govornika ovog jezika postoji i u Iranu.
Paštunski je nacionalni i zvanični jezik Avganistana. Ovaj jezik koristi avganistanska administracija, obrazovne institucije, televizija i verske institucije.
Slova paštunskog alfabeta su:[8][9]
ا ب پ ت ټ ث ج ځ چ څ ح خ د ډ ذ ر ړ ز ژ ږ س ش ښ ص ض ط ظ ع غ ف ق ک ګ ل م ن ڼ ه و ى ئ ي ې ۍ
Sledeća slova su karakteristična samo za paštunski jezik:
ټ، ځ، څ، ډ، ړ، ږ، ښ، ګ، ڼ، ې ،ۍ
| Prednji | Srednji | Zadnji | |
|---|---|---|---|
| Zatvoreni | i | u | |
| Srednji | e | ə | o |
| Otvoreni | a | ɑ |
Pored ovih samoglasnika, postoje i diftonzi: /ai/, /əi/, /ae/, /ɑw/, /aw/.
| Labijalni | Dentalni | Alveolarni | Retrofleksivni | Postalveolarno | Nepčani | Velarni | Uvularni | Glotalni | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosni | m | n | ɳ | ||||||
| Plozivni | p b | t d | ʈ ɖ | k g | (q) | ʔ | |||
| Frikativni | (f) v | (θ) (ð) | s z | ʂ ʐ | ʃ ʒ | x ɣ | h | ||
| Afrikativni | ts dz | tʃ dʒ | |||||||
| Aproksimantni | l | j | w | ||||||
| Vevni | r | ɺ̡ |
/f/, /θ/, /ð/, /q/ se javljaju samo u stranim rečima.
Najveći broj reči potiče iz samog paštunskog jezika. Pozajmljenice su najčešće uzimane iz arapskog i persijskog jezika.
- ↑ 1,0 1,1 Ethnologue reports Ethnic population: 49,529,000 possibly total Pashto in all countries. "Ethnologue report for Pakistan", but most estimates are lower.
- ↑ The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition. Houghton Mifflin Company, 2004. 03 Jan. 2008. <Dictionary.com http://dictionary.reference.com/browse/afghani>.
- ↑ "afghan." WordNet 3.0. Princeton University. 03 Jan. 2008. <Word Net http://wordnet.princeton.edu/perl/webwn?s=Afghani&sub=Search+WordNet&o2=&o0=1&o7=&o5=&o1=1&o6=&o4=&o3=&h=00[mrtav link]>
- ↑ UCLA Language Materials Project: Language Profile Arhivirano 2009-01-03 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 23. 4. 2013.
- ↑ Pashto language, in Encyclopaedia Iranica, Online Edition, 2008
- ↑ Government of Pakistan: Population by Mother Tongue Arhivirano 2006-02-17 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 23. 4. 2013.
- ↑ CIA World Factbook Arhivirano 2020-05-18 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 23. 4. 2013.
- ↑ Pashto Alphabet Table Arhivirano 2012-01-18 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 23. 4. 2013.
- ↑ Pashto Alphabet Table, Pristupljeno 23. 4. 2013.
