Marš
 Ovo je glavno značenje pojma Marš. Za druga značenja, v. Marš (razvrstavanje). |
Marš (marševanje, marširanje) je u vojnoj terminologiji način kretanja jedinica kopnene vojske pješke (peške) ili dodatnim transportnim i borbenim vozilima. Cilj marša je da jedinica stigne na neko mjesto u određenom vremenu, sposobna za izvršenje zadatka.
U ratnoj mornarici marš je vrsta organizovanog kretanja morem s jednog na drugi položaj. Preduzimaju se mjere da se očuva borbeni poredak i gotovost za vršenje borbenih dejstava.
Marševski cilj (rejon, mjesto) je područje na koje vojna jedinica treba da stigne, a određuje ga komandant ili komanda.
Marš se izvodi sa i bez prevoznih sredstava, uz razne vrste obezbjeđenja i slično. Ovisno o vrsti jedinica, marš se izvodi u jednoj ili više kolona, ili u marševskom poretku (prethodnica, glavnina, zaštitnica). Jedinice od puka i brigade naviše dobijaju marševsku zonu, a niže marševski pravac. Oba počinju na početku, a imaju kraj na kraju marša. Zona obično ima više komunikacijskih pravaca, a pravac samo jednu.
Klasifikacija zavisi od raznih uslova.
Prema cilju i pravcu kretanja k protivniku:
Prema naprezanju jedinica:
Prema dobu dana:
Postoje i druge podjele, a jedinica može istovremeno da vrši i kombinacije pomenutih marševa.
Brzina marša je pješice najviše oko 4–5 km/h, a noću i po lošem vremenu se smanjuje. S motornim vozilima marševska brzina je 10–30 km/h.
U starom vijeku je već pridavan velik značaj marševima, od kojih su neki bili izuzetno dugi. Egipatska vojska u pohodu na Siriju 1503. p. n. e. prelazi 250 kilometara za 9 dana. Dnevni m. Grka i Rimljana iznosi oko 30 kilometara. U Spartanaca marševski poredak je oblika četverougla s komorom i lakom pješadijom u sredini.
Epoha stajaćih armija, od 17. vijeka, uvodi mnoga pravila u sistemu organizacije marševa. Vojna literatura ih detaljno obrađuje, a m. imaju prethodnicu, zaštitnicu i bočno osiguranje.
U Napoleonovim ratovima m. se široko primjenjuju. Pred bitku kod Jene 1806. Napoleon m. u 3 kolone, s odstojanjem po 4 sata marša, i prethodnicom od 2 konjičke i 2 pješadijske brigade. Brzina marševanja pješadije iznosi 3-3.5, artiljerije 3, i konjice 4.5–5 km/h.
Prema Ratnoj službi srpske vojske iz 1911. detaljno se obrađuje formiranje marševskih kolona. Za svaki m. se predviđaju dva osnovna elementa: grafikon m. i zapovest. Jedinice kreću sa marševskog zbornog mesta ili polazne tačke. Ako su na širem području određuje se i posredna polazna tačka. Poslije 50 minuta pokreta daje se odmor od 10 minuta, a poslije 2/3 do 3/4 prijeđenog puta odmor od 1 do 4 sata. Slične odredbe postoje i u pravilima drugih vojski.
Poslije Prvog svjetskog rata počinje se u literaturi poklanjati pažnja i protivavionskom i protivtenkovskom obezbjeđenju marša, i uzimaju se u obzir nova motorna sredstva transporta, kao u njemačkoj Ratnoj službi iz 1936 (Truppenfuhrung). Predviđaju se noćni marševi kao osnovni oblik marša.
U ovom periodu zapažen je Dugi marš (Veliki marš) kineske Crvene armije, gdje oko 130000 boraca prelazi 12500 kilometara za dvije godine. Ovaj se marš naročito izučava u sklopu strategije gerilskog rata.
Prema Ratnoj službi sovjetske Crvene Armije iz 1943. (Polevoi ustav Krasnoi Armii) se predviđa upućivanje prednjih odreda prije glavnine, i posebno opsežne mjere borbenog obezbjeđenja. Pri odbijanju napada oklopnih jedinica protivnika tokom marša, tenkovi i protivoklopna oruđa moraju što brže da zauzmu položaj ispred pješadije, ia inženjerci zaprečuju prolaz protivniku. Norme brzine su bile: pješadija 4–5 km/h, motorizovane jedinice 20–30 km/h. Dnevni marš (8 sat pokreta) je oko 30 km, i 100–150 km respektivno. Usiljeni marš (10-12 sati kretanja) je od 45 do 150–200 km.
Tokom Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji, partizani izvode stalne marševe, neopterećeni teškom opremom i s lakom komorom. Brigade i odredi prelaze i 50 km za jednu noć. Pri višednevnim m. prosječna brzina je bila 30–40 km danju ili 20–30 km noću. Zbog tajnosti pravac kretanja znaju samo viši komandanti. Kolona je bila obično po jedan, s komandantom na čelu i političkim komesarom na kraju kolone. Razmak među četama i bataljonima je 50–100 m, ranjenici i bolesnici su nošeni ili voženi pri kraju kolone. Za obezbjeđenje su često korištene prethodnice i pobočnice. Hrana je davana pred polazak na m., a rijetko u toku m. Veza je održavana kuririma i prenošenjem vijesti od jednog do drugog.
U toku rata mnoge brigade prevaljuju i 20000 kilometara. Izdvajaju se Igmanski marš, Pohod u Bosansku Krajinu, Pohodi na Štajersku, marš prema aerodromu Rajlovac, Februarski pohod, i drugi.
Poslije Drugog svjetskog rata dolazi do naglog razvoja tehnike i borbenih sredstava, pa dolazi do promjena u izvođenju i u razmatranju marševa. Glavni oblik marševanja je marš na vozilima. Brzine kretanja su slične kao i u Drugom svjetskom ratu, za kretanje pješke ili na vozilima (motorizovano). Pri marševanju pješke zastanci od 7-15 minuta treba dati svakih 50-60 minuta, odmore poslije polovine puta, a predanke trajanja 24-48 časova poslije više dana marša. Prethodnice, pobočnice i zaštitnice se predviđaju. Za uspjeh m. potrebno je izviđanje i osiguranje, PV odbrana, PT odbrana, maskiranje, pozadinsko obezbjeđenje, regulacija saobraćaja i drugo.
- Vojna enciklopedija, Beograd, 1973., knjiga peta, strane 305-310.