Drevni iranski narodi – Wikipedija/Википедија

Drevni iranski narodi koji su se naselili u Veliki Iran u 2. milenijumu pne. prvi put se pojavljuju u asirskim zapisima u 9. vijeku pne.. Za vrijeme Klasičnog perioda su dominirali Skitijom i Perzijom.

Porijeklo

Glavni članak: Indo-iranci

Iranski jezici tvore podgranu indo-iranske pod-porodice, koja se smatra granom indoevropskih jezika. Nakon što su se razgranali od Proto-Indo-Iranac, Proto-Iranci su se odvojili od Indo-Arijaca u ranom 2. milenijumu pne. Proto-Iranci su povezani s Baktrijsko-margijskim arheološkim kompleksom, kulturom brončanog doba u Centralnoj Aziji. Za oblast između sjevernog Afganistana i Aralskog mora se pretpostavlja da je bila obvlast gdje su nastali proto-Iranci, nakon razdvajanja od Indo-iranskih plemena.^[1]

Do 1. milenijuma pne. Medijci, Perzijanci, Baktrijanci i Parti su nastanjivali današnju Iransku visoravan, dok su ostali narodi kao Skiti, Sarmati,Kimerijci i Alani nastanjivali stepe sjeverno od Crnog more. Plemwena Saka i Skita su ostali uglavnom na jugu te se proširili na zapadu prema Balkanu i na istok prema Xinjiangu.

Podjela proto-Iranaca na "istočnu" i "zapadnu" grupu se može zamijetiti u formi avestijskog i staroperzijsko, dva najstarija iranska jezika.

H. Bailey, "ARYA: Philology of ethnic epithet of Iranian people", in Encyclopaedia Iranica, v, pp. 681–683, Online-Edition, Link Arhivirano 2008-12-16 na Wayback Machine-u
A. Shapur Shahbazi, "Iraj: the eponymous hero of the Iranians in their traditional history" in Encyclopaedia Iranica, Online-Edition, Link Arhivirano 2007-03-11 na Wayback Machine-u
R. Curzon, "The Iranian Peoples of the Caucasus", ISBN 0-7007-0649-6
Jahanshah Derakhshani, "Die Arier in den nahöstlichen Quellen des 3. und 2. Jahrtausends v. Chr.", 2nd edition, 1999, ISBN 964-90368-6-5
Richard Frye, "Persia", Zurich, 1963

Neiranske arh. kulture	Kašafrudska kultura (o. 800.000. pne.) • Crvenokeramička kultura (o. 6000. pne.) • Sivokeramička kultura (o. 5200. pne.) • Zajanderudska kultura (o. 4000. pne.) • Kursko‑araksanska kultura (3400. – 2000. pne.) • Džiroftska kultura (3200. – 2100. pne.) • Moganska kultura (o. 1000. pne.)
Pra(indo)iranske arh. kulture	Poltavkanska kultura (2700. – 2100. pne.) • Abaševska kultura (2500. – 1900. pne.) • Srubna kultura (2000. – 1100. pne.) • Sintaštska kultura (2100. – 1800. pne.) • Andronovska kultura (2200. – 1000. pne.) • Baktrijsko‑margijanski arheološki kompleks (2300. – 1700. pne.) • Jaška kultura (1500. – 1100. pne.)

Prediranske civilizacije	Proto‑Elam (3200. – 2700. pne.) • Elam (2700. – 539. pne.) • Gutija (2400. – 2000. pne.) • Lulubija (2400. – 650. pne.) • Mitanija (1600. – 1200. pne.) • Kasitija (1600. – 1150. pne.) • Maneja (850. – 609. pne.) • Urartu (860. – 590. pne.)
Drevne iranske monarhije	Medijska Monarhija (728. – 550. pne.) • Ahemenidska Monarhija (550. – 330. pne.) • Seleukidska Monarhija (312. – 247. pne.) • Partska Monarhija (247. pne. – 224.) • Sasanidska Monarhija (224. – 651.)
Marginalne monarhije	Atropatena (323. pne. – 200.) • Grčko‑baktrijska Monarhija (256. – 125. pne.) • Indo‑partska Monarhija (12. pne. – 100.) • Kušanska Monarhija (30. – 375.) • Hefthaliti (408. – 670.)

Doba arapskih kalifata	Rašidunski Kalifat (651. – 661.) • Omejadski Kalifat (661. – 750.) • Abasidski Kalifat (750. – 821.)
Iranske islamske monarhije	Tahiridska Monarhija (821. – 873.) • Safaridska Monarhija (861. – 1003.) • Samanidska Monarhija (819. – 999.) • Bujidska Monarhija (934. – 1055.) • Gaznavidska Monarhija (963. – 1187.) • Guridska Monarhija (1148. – 1215.) • Seldžučka Monarhija (1037. – 1194.) • Horezmijska Monarhija (1077. – 1231.)
Lokalne iranske dinastije	Dabujidi (642. – 760.) • Bavandidi (665. – 1349.) • Zajdidi (864. – 928.) • Sadžidi (890. – 929.) • Zijaridi (928. – 1043.) • Salaridi (941. – 1062.)
Iransko-mongolske monarhije	Ilhanidska Monarhija (1256. – 1335.) • Timuridska Monarhija (1370. – 1507.)
Iranske i turkijske dinastije	Kartidi (1231. – 1389.) • Muzafaridi (1314. – 1393.) • Čupanidi (1337. – 1357.) • Džalajeridi (1339. – 1432.) • Kara-Kojunlu (1375. – 1468.) • Ak-Kojunlu (1378. – 1501.)

Rani novi vijek	Safavidska Monarhija (1501. – 1736.) • Hotakijska Monarhija (1709. – 1738.) • Afšaridska Monarhija (1736. – 1796.)
Kasni novi vijek	Zandijska Monarhija (1750. – 1794.) • Kadžarska Monarhija (1785. – 1925.) • Iranska ustavna revolucija (1905. – 1911.)

Doba monarhije	Pahlavijska dinastija (1925. – 1979.) • Iranska revolucija (1978. – 1979.)
Doba republike	Iranska privremena vlada (1979.) • Islamska Republika Iran (1978. – danas)

Kronološko-geografsko rasprostiranje Irana

Historija po temama	Diplomacija • Ekonomija • Grbovi • Književnost • Novac • Odlikovanja • Pečati • Potresi • Pravo • Sport • Vojska • Zastave
Srodni članci	Arheologija • Historiografija • Kronologija • Kartografija • Iranski narodi (drevni) • Iranski kulturni kontinent • Terminologija Irana i Perzije • Popis historijskih prijestolnica • Popis vladara