Ali-paša Janjinski
naslikao Luj Dupre (1821)
Ali-paša Janjinski, poznat i kao Ali-paša Tepelenski (alb. Ali Pashë Tepelena) , (1740—24. januar 1822.) je paša koji je vladao u, nikada zvanično priznatom, Janjinskom pašaluku koji je obuhvatao Trikalski pašaluk i grad Janjinu u Osmanskom carstvu.
Rođen je u selu Bečište u blizini Tepelena u Osmanskom carstvu, danas na teritoriji Albanije. Smatra se da je po nacionalnoj pripadnosti bio Albanac, mada postoje kontroverze po ovom pitanju jer se poreklo njegove porodice vezuje za Anadoliju i Turke. Njegov otac Vali je bio beg koji je, dok je Ali bio još uvek dečak, izgubio svoj politički status a zatim 1758. je bio ubijen. Posle pogibije svog muža, Alijeva majka Hanka formira bandu odmetnika kojoj Ali ubrzo postaje vođa. U opisima njegovog fizičkog izgleda navedeno je da je bio plavokos i plavook, relativno niskog rasta. Sa svojim odmetnicima je pomagao paši sa ostrva Eubeja da uguši ustanak u Skadru. Ali se 1768. godine oženio ćerkom paše koji je upravljao Delvinskim sandžakom i postao njegov saveznik. Ali se zatim stavlja pod komandu Rumelijskog paše i zbog zasluga u ratu sa Austrijom dodeljen mu je na upravljanje Trikalski pašaluk 1787. godine. Preuzeo je kontrolu nad Janjinom 1788. godine koja je naredne 33 godine bila sedište teritorije kojom je upravljao, a koju je kasnije proširio na veći deo Albanije, zapadnu Grčku i Peloponez.
Ali-paša je vladao na polunezavistan način u odnosu na centralnu vlast Osmanskog carstva. Na pragmatičan način je sklapao savez sa svakim ko bi mu omogućio prevlast na teritoriji kojom je vladao. Slopio je savez sa Napoleonom I Bonapartom koji je prekršio time što je sklopio savez sa Ujedinjenim Kraljevstvom 1807. godine kada je posle potpisivanja Tilzitskog mira Napoleon izrazio nameru da rasformira Osmansko carstvo. Ovaj savez je sklopljen uz odobrenje Porte.
Lord Bajron je 1809. godine posetio Ali-pašin dvor u Janjini. Očigledno je da je imao pomešana osećanja u vezi Ali-pašine vladavine. Sa jedne strane je bio impresioniran bogatsvom Janjine ali sa druge strane je bio užasnut Alijevom okrutnošću.
Dok je Ali-paša vladao Epirom stanovnici čitavih naselja su bili islamizovani i prevođeni iz hrišćanstva u islamsku veru. Zbog toga postoje slučajevi da pojedinci i dalje imaju hrišćanska imena ili je u određenim slučajevima ženama u islamizovanim porodicama dozvoljeno da zadrže hrišćansku veru. U onim delovima Epira u kojima su Grci bili u većini, stanovnici su zadržali uz svoj maternji jezik i hrišćansku religiju.[1]
Ali-paša je bio ozloglašen u čitavom regionu zbog svoje okrutnosti koja je opisana u narodnim pesmama i folkloru.
Gardić (alb. Gardhiq) je selo koje je nekada postojalo u blizini Đirokastra. Hormova je naselje između Đirokastra i Tepelena koje i danas postoji. Postoje navodi o tome da je grupa stanovnika ova dva sela zatočila Alijevu majku i sestru i svake noći organizovali njihovo silovanje. Četrdeset godina posle ovog događaja je Ali-paša ubio 739 muških potomaka pomenute grupe stanovnika ova dva sela.
U napadu na Moskopolje 1788. godine vojska pod komandom Ali-paše je potpuno uništila ovo prestonicu cincara u kojoj je živelo oko 60.000 stanovnika. Moskopolje je tokom 18. veka više puta bilo na meti napada albanskih odmetnika kesedžija, ali je najveće presudno uništenje naselja i proterivanje stanovnika sprovedeno tek napadom Ali-paše 1788. godine.
Ali-paša je sa svojim vojnicima i plaćenicima ugušio ustanak u nezavisnom gradiću Suli. Ovaj grad je imao 11 sela u to vreme i oko 13.000 stanovnika koji su svi (uključujući i žene i decu) aktivno učestvovali u odbrani grada. Stanovnici Sulija su uspevali da se odupru napadima Ali-pašinih vojnika i plaćenika tokom petnaest godina i zbog svog herojskog otpora su postali jedan od najslavnijih primera Grčke borbe za nezavisnost. Da bi izbegli zarobljavanje i odvođenje u roblje, žene i deca su, tokom prodora Ali-pašinih odreda u Suli, skokovima sa stena u reku Aheront vršili masovno samoubistvo.[1]
Pre nego što je Ali-paša osvojio Janjinu kao i na samom početku čitav Epir je bio prevashodno naseljen hrišćanima u čijem vlasništvu je bilo zemljište koje su obrađivali. Ali-paša je njihovo zemljište oteo, zbog čega su oni prisiljeni na iseljavanje, primenjujući jedan od tri načina: silu, podmićivanje i nominalno obeštećenje. Posle Ali-pašine smrti oteto zemljište je pripalo pašaluku i nikada nije vraćeno svojim prijašnjim vlasnicima. [1]
Nakon što je Kampoformijskim mirom grad Preveza dodjeljen Francuskoj. Ali-paša se vratio u Epir 1798. na teritorij Osmanskog carstva i napao Prevezu. Grad su branile i francuske trupe i lokalni Grci. Kada je osvojio grad, Ali-paša je organizovao masakr lokalnog grčkog stanovništva u znak odmazde zbog podrške Francuskoj vojsci u odbrani grada.
Jednog od boraca za nezavisnost Grčke, klefta Kacantonisa zarobili su Ali-pašini vojnici i mučili ga tako što su mu javno na gradskom trgu lomili kosti čekićem.
Nasumično odabrane mlade Grkinje iz Janjine su bez dokaza optužene i osuđene za preljubu, vezane u vreće i udavljene u jezeru Pamvotida, poznatom i kao Janjinsko jezero.
.JPG)
Ali-paša je 1820. godine naredio da se ubije njegov politički protivnik u Istambulu. Sultan Mahmud II, koji je želeo da učvrsti moć Porte, je iskoristio ovaj čin da naredi svrgavanje Ali-paše. Ali je odbio da izvrši nalog Porte i povuče se sa funkcije, pa je sultan poslao vojsku da ga prisili na povlačenje sa položaja. Da bi se odbranio, Ali sklapa savez sa Grcima, kleftima i Suliotima kao i sa vođom stanovnika mesta Suli, Markosom Bocarisom. Vojska Ali-paše, koja se zajedno sa oko 20.000 grčkih dobrovoljaca dve godine borila protiv vojske Osmanskog carstva, je praktično učestvovala u otvorenoj pobuni protiv Osmanskog carstva sa izraženim elementom borbe za nezavisnost Grčke.
Agenti Osmanskog carstva su uspeli da 1822. godine ubiju Ali-pašu dok je boravio u manastiru Svetog Pantelejmona na obali jezera Pamvotida. Ubijen je tako što je upucan mecima kroz pod prostorije u kojoj je boravio. Rupe koje su napravili meci koji su ubili Ali-pašu su danas popularna turistička atrakcija u manastiru. Ubijenom Ali-paši je odrubljena glava i odneta sultanu u Istambul.
Sahranjen je sa svim počastima u mauzoleju pored jedne od dve glavne džamije u Janjini. U manastiru Svetog Pantelejmona postoji muzej posvećen Ali-paši u kojem su izloženi lični predmeti koje je koristio.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 [1] Arhivirano 2009-09-11 na Wayback Machine-u „Albanci“ - Fani Dženet Blant, objavljeno na internet sajtu o Albanskoj istoriji
[2] Aleksandar Dima, „Čuveni zločini“ (komplet od osam tomova)