Wikizziunariu:Grammàtica
L'arfabetu
| A | B | C | D | E | F | G | H | I | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | Z |
| a | b | c | d | e | f | g | h | i | l | m | n | o | p | q | r | s | t | u | v | z |
Cunzunanti duppi
'N sicilianu ci sunnu assai paroli ca accumènzanu cu na cunzunanti duppia, ma chiddi ca si scrìvinu di sòlitu sunnu:
| cci | nni | cchiù | dda | ddi | ddu | ssa | ssi | ssu | ccà | ddòcu | ddà |
Artìculi
Ditirminativi:
| lu | la | li | (l') | cu l'elisioni di la l, addivèntanu: |
| u | a | i | (l') |
Nditirminativi:
| un | nu | na | (n') |
| un cavàddu | nu zìu/nu scàntu | na fìmmina | n’abbitùdini |
Unu (masculinu) e una (fimmininu), sunnu usati comu nùmmiri cardinali e no comu artìculi.
Pripusizzioni
| a | cu | 'n | di | fra, tra | pi | nna | nni | nta | ntra |
Sti pripusizzioni si ponnu usari puru cu l'artìculu ditirminativu:
| Pripusizzioni: | + artìculi: lu = | + artìculi: la = | + artìculi: li = | + artìculi: un = |
|---|---|---|---|---|
| a | ô | â | ê | ôn |
| cu | cû | câ | chî | cûn (o "c'un") |
| di | dû | dâ | dî | dûn (o "d'un") |
| pi | pû | pâ | pî | pûn (o "p'un") |
| nni | nnû | nnâ | nnî | nnûn (o "nn'un") |
| nna/nta | nnô/ntô | nnâ/ntâ | nnê/ntê | ntôn (o "nt'ôn") |
| ntra | ntrô | ntrâ | ntrê | ntrôn (o "ntr'ôn") |
Avverbi
Avverbi di locu:
| sùtta | sùpra | ccà | ddà | ùnni | ntùnnu | dìntra | avànti | vicìnu | vèrsu | allàtu |
Di tempu:
| dòppu | òra | aièri | òggi | dumàni | quànnu | mai | mèntri | nzìnu |
Di quantitati:
| abbastànza | pìcca | assài | mènu | cchiù | tàntu |
Di manera:
| còmu | bèni | accussì | nùtili | ammucciùni | diversamènti |
Autri avverbi: Di manera:
| siccòmu | dùnca | macàri | avànti | prìmisi | ammènzu | nvèci |
Cungiunzioni
| e | pùru | spàrti | pirò | màncu | ancòra | ànchi | ma | pirchì | sippùru | nvèci |
L'apòstrufu
L'apòstrufu è un signu gràficu ca s'usa quannu si ncòntranu dui vucali. Nta lu casu d'eliminazzioni naturali di na vucali ca si trova a lu principiu di na parola, nun è nicissariu d'usari l'apòstrufu, pirchì, secunnu G. Piccittu puru senza l'apòstrufu la parola si capisci beni e livannu l'apòstrufu, quannu si pò, s'elìminanu tutti sti signali ladi nta la lingua scritta. Pi la stissa raggiuni, sempri secunnu G. Piccittu, l'apòstrufu nun s'havi mai a usari mancu nta la cuntrazzioni di l'artìculu nditirminativu pirchì lu senzu è chiaru:
na nu
S'havi a usari l'apòstrufu cu la cuntrazzioni di la pripusizzioni sìmprici in, pi nun cunfunnìrila cu l'artìculu nditirminativu n, allura si srcivi 'n: 'n Sicilia, 'n Francia
Nta li paroli ca accumènzanu cu i, unni la parola perdi la i, comu dìssimu prima, l'apòstrufu nun s'usa p'ammustrari la pèrdita di la vucali:
Mpurtànti; Nnuccènti; Nzignànti; Ntàttu; Ntìsu; Mparàri.
Allura putemu diri ca l'artìculi
la, lu, li e li prunomi la, lu, li, pìgghianu l'apòstrufu comu puru l'aggittivi dimustrativi ddu, dda, ddi, stu, sta, sti, ssa, ssu, ssi. Li prunomi pirsunali ti, nni, vi, e lu riflissivu si e cci ponnu puru pigghiari l'apòstrufu. Si cci si ncontra cu la a, o, u l'apòstrufu nun lu pigghia.
Àutri frasi unni l'apòstrufu si pò usari sunnu:
C'avèm'a fàri = chi avèmu a fàri?
C'avèm'a dìri = chi avèmu a dìri? Asempi:
C'avèm'a fari si nun vòli vèniri?
C'avèm'a dìri si la màtri nun vòli?
Vìdiri puru
Verbi
Lu verbu è la parti principali di lu discursu. Lu verbu dici chiddu ca si fà, comu si fà, quantu si nni fà, comu si senti, chi penza e vìa e vìa di sècutu. Li verbi ponnu èssiri; rigulari, irrigulari, tranzitivi, ntranzitivi, riflissivi, difittivi, sirvili. Poi 'n sicilianu cci nn'è unu ca è ausiliari (aviri).
Wikizziunariu:Verbi irrigulari
Viditi puru: