Митохондрия

Митохондрия (был.-гириэк. μίτος — сап уонна χόνδρος — туорах, кыырпах) — икки мембраналаах сфера көрүҥнээх эбэтэр 1 макрометр кэтиттээх эллипсоиднай органоид. Элбэх эукариотическай клеткаларга көрүҥнээх, сорох

• 

автотрофтарга (фотосинтезтыыр үүнээйи) уонна гетеротрофтарга даҕаны (тэллэйдэр, кыыллар). Клетка энергия станцията; сүрүн үлэтэ- орган холбооһуннарын аһытар уонна энергия арахсыбыт босхоломмутун туһанар генерацияҕа уот кыаҕа, АТФ синтез уонна термогенез. Ити үс процесс электрон хамсааһыныгар табыллар электро-транспорт белок субуу иһинээҕи мембранаҕа. Элбэх ахсааннаах митохондриялар клетка иһигэр бэйэ бэйэлэриттэн уратылар: холобур, соҕотох клеткалардаах күөх уу үүнээйилэр (эвглена, хлорелла, политомелла) уонна трипаносома биир улахан эрэ митохондриялаахтар, онтон ооциит уонна амеба Chaos chaos 300 000 уонна 500 000 митохондриялаахтар диэххэ сөп; оһоҕос анаэробнай энтамебка уонна атын паразит судургу кыра организмнарга митохондрия суох. Идэтэллибит тыынар тыыннаах клеткаларыгар сүүһүнэн оннооҕор тыыһынчанан митохондрия баар (мэйии, сүрэх, былчыҥ).

митохондрия төрүтэ

Симбиогенез теориятынан, митохондриялары наһаа салаҥ клеткалар (прокариоттар) бактериялары иҥнэрэн таһаарбыттар. Клеткалар сатаан кислороду энергия оҥорорго туттубат буоланнар сатаан үчүгэйдик сайдыбат этилэр; онтон бактериялар (прогеноттар) оннук сатыыр этилэр. Сайдан-сайдан прогеноттар бэйэлэрин геннарын уже эукариоттар ядроларыгар биэрбиттэр. Ол иһин билиҥҥи митохондриялар сатаан туспа олорботтор. Ол да буолар кинилэр геномнара кодируйдуур бэйэтин белок оҥорор систематын.

Митохондрия клеткаҕа

Аан бастаан митохондрияны мышечнай клеткаҕа булбуттара 1850 сылга. Клеткаҕа митохондриялар ахсааннара араас араас буолар f(сүүстэртэн тыыһынчаларга диэри). Кинилэр кислородка наадыйар клеткаларга быдан элбэхтэр. Үүнээйилэр уонна кыыллар клеткаларыгар биир кэмҥэ үс митохондрия арааһа баар эдэр протомитохондрия, сиппит митохондрия уонна урукку постмитохондрия, улам төннөн липофусциновай гранула буолар.

митохондрия структурата

Тас мембрана

• 
  митохондрия схемата

Тас мембраната 7нанометр халыҥнаах. Сүрүн пуунсуйата- митохондрияны цитоплазматтан араарара. Тас мембрана липидтартан турар. Порин- каналообразующий белок оҥорор. Тас мембранаҕа хайаҕас оҥорор 2-3 нм диаметрдаах, ити хайа5аһынан кыракый молекулалар уонна ионнар. Улахан молекулалар тас мембрана иһигэр.

Митохондрия уонна наследственность

Митохондрия ДНК-та ийэ эрэ өттүттэн барар. Хас биирдии митохондрияҕа хас да учаастак нуклеотид баар ДНК-ҕа, туох баар митохондриялары кытары тэҥ, ити күүскэ көмөлөһөр сатаан ДНК-ны оҥорбот митохондрияларга. Мутация митохондриальнай ДНК-аҕа наследственнай ыарыы бөҕөтүн ыҥырар.

Үөрэтии историята

Митохондрия XIX үйэ ортотугар арыйбыттара. XX үйэ бүтэригэр митохондрия сигнальнай молекула ыытан клетка өлүүтүн холбуур.

Литература

• М. Б. Беркинблит, С. М. Глаголев, В. А. Фуралев. Общая биология. — М.: МИРОС, 1999.
• Д. Тейлор, Н. Грин, У. Стаут. Биология. — М.: МИР, 2006.
• Э. Уиллет. Генетика без тайн. — М.: ЭКСМО, 2008.
• Д. Г. Дерябин. Функциональная морфология клетки. — М.: КДУ, 2005.
• Белякович А.Г. Изучение митохондрий и бактерий с помощью соли тетразолия п-НТФ. — Пущино: ОНТИ НЦБИ АН СССР, 1990.
• Н. Л. Векшин. Флуоресцентная спектроскопия биополимеров. Пущино, Фотон, 2009.