Кулун тутар 1 күнэ
- ХНТ
 ХНТ (ЮНЭЙДС) — Дискриминацияны утарар күн[1]. Бу күн ЮНЭЙДС (ВИЧ/СПИД утары ХНТ программата) көҕүлээһининэн ыытыллар. Ол эрээри, бэлиэ күн аҥардас биир ыарыыга ылларбыт дьон тэҥ бырааптарыгар эрэ болҕомто тардыынан муҥурдаммат, хабар эйгэтэ киэҥ: дискриминация ханнык баҕарар көстүүлэрэ дьону тэҥэ суох гыналлар, дьон олоҕун айгыраталлар. Бэлиэ күн быйылгы тимэмэтэ: Дьахтары уонна кыыһы дискриминациялыыры төрдүттэн суох оҥоруу.
 Гражданскай көмүскэнии аан дойдутааҕы күнэ- Имбэлииттэри өлөрүүгэ болҕомто уурар күн
- Бэйэ этин-сиинин бааһырдыыга болҕомто ууруу күнэ
- Комплимент аан дойдутааҕы күнэ [2]
- Исландия
 Исландия — Пиибэ күнэ. 1989 сыллаахха бобуу суох буолбутун кэннэ бэлиэтэнэр
- Ираак
 Ираак (Курдистаан) — Мустафа Барзани күнэ
- Парагвай
 Парагвай — Дьоруойдар күннэрэ
- Босния уонна Герцеговина
 Босния уонна Герцеговина — Тутулуга суох буолуу күнэ (Югославияттан, 1992)
- Польша
 Польша — "Кырыыстаах саллааттары" ахтар күн
- Маршалл арыылара
 Маршалл арыылара — Ахтыы күнэ
- Соҕуруу Кэриэйэ
 Соҕуруу Кэриэйэ — Самилджоль. 1910-1945 сс. Япония баһылыырын утары хамсааһын сиэртибэлэрин ахтар күн. 1919 сыллаахха Сеулга бу күн улахан хаан тохтуулаах дьалхаан буолбута
- Румыния
 Румыния, Молдавия Молдавия — Марцишор, саас саҕаланыыта
- Микронезия
 Микронезия (Йап штаат) — Йап күнэ
Түбэлтэлэр
- 1562 — Васси диэн сиргэ (Франция) 63 гугеноту өлөрбүттэр, мантан сылтаан Францияҕа итэҕэл сэриилэрэ саҕаламмыттара.
- 1564 — Иван Фёдоров Арассыыйаҕа бастакы бэчээттэммит кинигэни таһаарбыт (хаһан тахсыбыта биллэринэн).
- 1565 — Эштасиу ди Са Рио-де-Жанейро куораты олохтообут.
- 1762 — Бүөтүр III ыраахтааҕы Дворяннар көҥүллэрин туһунан манифест таһаарбыт.
- 1810 — Александр I ыраахтааҕы Абхазия Арассыыйа Импиэрийэтигэр киирбитин туһунан манифест таһаарбыт.
- 1811 — Мамлюктар династияларын баһылыктарын Эгиипэт ыраахтааҕыта Мухаммед Али өлөттөрбүт.
- 1872 — аан дойдуга бастакы национальнай паарка олохтоммут — Йеллоустоун
- 1896 — Анри Беккерель атомнар радиациялаах үрэлиилэрин арыйбыт.
- 1921 — Петроградка көҥүлү кэҥэтии иһин дьалхаан буолбутун түмүгэр Кронштадтааҕы өрө туруу саҕаламмыт, мотуруостар уонна куорат олохтоохторо бассабыыктар утары саа-саадах туппуттар.
- 1941 — Аан дойду иккис сэриитэ: Болгария Тройственнай пакт диэн докумуоҥа илии баттаан Германия, Италия уонна Япония өттүлэригэр буоларын биллэрбит.
- 1945 — Аан дойдутааҕы харчы пуондата тэриллибит.
- 1953 — Иосиф Сталин инсуллаабыт уонна өйүн сүтэрит; түөрт хонон баран өлбүтэ.
- 1966 — Сэбиэскэй "Венера-3" хараабыл Чолбоҥҥо сууллубут, атын планетаҕа түспүт бастакы хараабыл буолбут.
- 1967 — Мэҥэ Хаҥаласка Герой Попов аатынан совхоз тэриллибит.
- 2004 — Михаил Фрадков Арассыыйа премьер-миниистирэ буолбут.
- 2008 — Читинскай уобалас уонна Агинскай-Бурятскай автономнай уокурук холбоһоннор Забайкальскай кыраай үөскээбит.
- 2011 — Арассыыйаҕа «Полиция туһунан» сокуон олоххо киирбит.
Төрөөбүттэр
- 1932 — Дьокуускайга Роза Шелехова — Саха Сирин советскай уонна гражданскай сэрии кэминээҕи устуоруйатын чинчийбит учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата.
- 1934 — Үөһээ Бүлүү Ороһутугар Николай Тобуруокап — лингвист учуонай, литэрэтиирэ кириитигэ, филология билимин дуоктара. Өксөкүлээх Өлөксөй, Б. Ойуунускай, Эрилик Эристиин, Амма Аччыгыйа, Суорун Омоллоон, Кындыл Уйбаан, Сэмэн Руфов о. д. а. саха суруйааччыларын, бэйиэттэрин айымньыларын сиһилии чинчийбитэ.
- 1934 — Иннокентий Томскай (19.09.2001 өлб.) — саха биллиилээх учуонайа, экономика билимнэрин дуоктара.
- 1935 — Ньурба Таркаайытыгар Нүһүлгэн (Ксенофонт Уткин) — философия билимин дуоктара, профессор, бэйиэт уонна литэрэтиирэ кириитигэ.
- 1946 — Таас Үрэх бөһүөлэгэр (билигин Мииринэй оройуона) Виталий Басыгысов — 2008 с. Ил Түмэн бэрэстээтэлэ.
Өлбүттэр
- 1981 — Таллан Бүрэ (Ефрем Сивцев, 25.01.1909 төр.) — Нам улууһун Хатыҥ Арыы нэһилиэгиттэн төрүттээх саха биллиилээх суруйааччыта. Бэйиэт туһунан Сэмэн Данилов маннык эппиттээх: "Кини өрүү тыл ойуулуур, оһуордуур кэриҥин, кыаҕын кэҥэтэр иһин охсуһар".
Телеграм-ханаалбытыгар суруттаххына биһиги да үөрүөхпүт, бэйэҥ да астыныаҥ ;)
Билэҕин дуо…
 Теҥри (таҥара) диэн тыл былыргы түүр бичигинэн
- 1926 с. алтынньытыгар Э.К.Пекарскай тылдьытыгар бүтэһик тыллары суруйбут. Ол туһунан Саха Сирин правительствотын Председателигэр М.К. Аммосовка телегамма охсубут. Правительство политкаторжаннар Ленинградтааҕы обществоларын кытта Тылдьыт ааптарын чиэстээһини тэрийбиттэр.
- Бүлүү өрүс бассейныгар 15664 уу салаата сүүрүгүрдэн киирэр. Онтон улахан салаалара: Марха, Чуона, Улахан Вава, Ахтаранда, Улахан Ботуобуйа, Түҥ, Түүкээн онтон да атыттар. Өрүс бассейныгар 67266 күөл баар, онтон улаханнара Нидьили (119 кв. км), Сүгдьээр (80 кв.км), Богуда (22,6 кв. км), дириҥнэрэ - Муоһааны (110 м).
- Француз чинчийээччитэ Кароль Ферре былыргы сахаларга олохторун-дьаһахтарын сүрүннүүр сүрүн өйдөбүлүнэн ат-сылгы буолар дии саныыр. Кини аттаахтар цивилизациялара диэн өйдөбүлү киллэрбит.
- Былыргы түүр бичигэ балтараа тыһыынча сыл устата (15 үйэ) туттуллубут. X-с үйэҕэ симэлийэн, атын суругунан уларытыллан барбыт.
- Аатырбыт "Земля Санникова" диэн кинигэ уонна киинэ геройун сиэнин дьиэтэ Дьокуускайга хойукка дылы турбут үһү. Билигин Кружалоҕа саҥаттан тутуллубут "Атыыһыт Санников дьиэтэ" диэн баар.
- Аттила 452 сыллаахха Италияҕа кимэн киирэн римляннары кыайбыта, ол гынан баран Рим папатын Леону кытта кэпсэтии кэнниттэн дойдутугар төннүбүтэ. Бу түгэн история биир улуу кистэлэңинэн ааҕыллар.
- Исландияҕа саха атыгар майгынныыр аттар бааллар.
- Бу Италияттан төрүттээх ас аата устурууна диэн тылтан тахсыбыт эбит.
- Сорох саха тылларын атын омук тылыгар сатаан тылбаастыыр кыах суох.
Соторутааҥы ыстатыйалар
Ааҕыҥ, көннөрүҥ
Бу күннэрдээҕи уларыйыылар — ким тугу суруйбутун көрүөххэ сөп.
Бу саҥа ыстатыйалар, онон өссө чочулла илик буолуохтарын сөп. Алҕастаах буоллахтарына харса суох көннөрүҥ.
|
|
Бүгүҥҥү ойуу
Смилодон бас уҥуоҕа, Сан-Паулу университетын зоологическай музей коллекциятыттан.
Үчүгэй (сэргэммит) ыстатыйа
 Былааҕа
Исландия — Европа уонна Хотугу Америка икки ардыларыгар сытар арыы дойду. Республика. Киһитин ахсаана — 307 261.
Муора арыыта. Соҕуруу өттүттэн Атлантическай океанынан суураллар, арҕаа уонна хоту — Гренландскай муоранан, илин - Норвежскай муоранан. Сирин иэнэ 103125 км2. Арыы үгүс өттө хайалар. Дэхси сир а5ыйах. Муора биэрэгэр фьордар бааллар. Исландия гейзердарынан, геотермальнай ууларынан уонна вулканнарынан аатырар.
(өссө…)
Бастыҥ ыстатыйа
Яков Федорович Санников (1844—1908) — өбүгэлэрин үгэстэрин тутуһан нуучча уонна омук полярниктарыгар сүҥкэн улахан үтүөнү-өҥөнү оҥорбут саха атыыһыта. Кини суон сураҕа Муустаах байҕал кытыытынан эрэ буолбакка, бүтүн Россия үрдүнэн биллибит. Булуҥҥа былыр «халлааҥҥа таҥара, биһиэхэ Яков Санников» дииллэр эбит. 1886 сыллаахха доктор Бунге экспедициятыгар көмөлөспүт. 1894 сыллаахха барон Толль Ф.Нансеҥҥа депо тутарыгар көмөлөспүт. Ол өҥөлөрүн иһин икки кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыт (онтон биирин Швеция ыраахтааҕыта Оскар биэрбит).
(өссө…)
Көмүөл күүһэ
Бүгүн бу ыстатыйалары тупсарабыт, тылбаастыыбыт:
Ыстатыйаны уларытыы киинэ курдук көстүүтэ: Көмө:1-кы уруок
Ыҥырыы
Хаһыаттарга, сурунаалларга, атын да сирдэргэ Бикипиэдьийэни ахтыбыт буоллахтарына биһиги үөрэбит. Тоҕото өйдөнөр — ол аата үлэбит си-дьүгээр хаалбатын, дьоҥҥо туһалааҕын бэлиэтэ. Ити бастакытынан. Иккиһинэн — төһөнөн элбэх киһи билэр да, оччонон элбэх киһи кыттар. Онон күннүккүтүгэр (блогкутугар) кэмиттэн кэмигэр ахтар буолуҥ, элбэх дьоҥҥо туһаайан суруйар дуу этэр дуу буоллаххытына эмиэ бикипиэдьийэни кыбытар буолуҥ. Манна оннук ахтыллыбыт түгэннэр испииһэктэрэ баар.
|
.
