کھڑا آدمی

اضغط هنا للاطلاع على كيفية قراءة التصنيف کھڑا آدمی Homo erectus دور: 1.9–0.07 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓ Early Pleistocene – Middle Pleistocene
اسمیاتی درجہ	پرجاتی
جماعت بندی
مملکت:	جانور
جماعت:	ممالیہ
طبقہ:	حیوانات رئیسہ
خاندان:	Hominid
جنس:	Homo
نوع:	H. erectus
سائنسی نام
Homo erectus  Eugène Dubois   ، ۱۸۹۳
مرادفات
‏* † Anthropopithecus erectus † Pithecanthropus erectus † پیکنگ دا انسان † Javanthropus soloensis † Meganthropus paleojavanicus † Telanthropus capensis † Homo georgicus † Homo ergaster؟‏

جنوبی مانس دے بعد کھڑے آدمی دا ظہور اک ہور انقالاب ا‏‏ے۔ کھٹڑے آدمی دا زمانہ پندرہ لکھ سال پہلے تو‏ں تن لکھ سال پہلے تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ اس رکاز گزشتہ سو سال تو‏ں دنیا دے مختلف وچ دریافت ہوئے رہے نيں۔ شروع دے چالیس سال تک تقریباً ہر دریافت نو‏‏ں وکھ نسل ثابت کيتا جاندا رہیا اے تے طرح طرح دے متفرق انہاں رکاز دے ناں رکھے جاندے رہ‏‏ے۔ انہاں وچ مقبول عام پتھے کن تھروپس، اٹلان تھروپس، سنان تھروپس سن ۔ لیکن زیادہ شواہد سامنے آجانے خیال کيتا جاندا اے کہ کہ سب اک ہی نوع کھڑے آدمی HOMOERECRUS دے اعضائ نيں۔

جنوبیی مانس دا بعد غالباً قابل آدمی دا رہیا ہوئے گا تے اس دے بعد کھڑے آدمی دا زمانہ آندا اے کھڑے آدمی دے بعد باشعور آدمی دا ظہور ہُندا ا‏‏ے۔ مگر انہاں سب دا کچھ نہ کچھ زمانی تجاوز وی ا‏‏ے۔ پرانی نسل تو‏ں نويں نسل جنم لیندی اے تے دونے کچھ عرصہ نال چلدی نيں تو‏ں آئکہ قدیم نسل آہستہ آہستہ ختم ہوجاندی اے ۔

چین وچ بسنے والے آدمی کوپیکنگ انسان PEKING MAN تے داکٹر دوابو د‏‏ی دریافت، ناں نہاد گم شدہ کڑی نو‏‏ں ۔۔۔ پتھے کن تھروپس ۔۔۔۔ جو درحقیقت کھڑا آدمی ہی سی جاوا انسان دا ناں دتا گیا۔ کھڑے آدمی دے رکاز دور دراز علاقےآں وچ کثرت تو‏ں ملے نيں۔ پیکنگ انسان تے جاوا انسان دے علاوہ الجزائر وچ ننزنی فائن دے مقام اُتے کھڑے آدمی د‏‏ی ہڈیاں ملی نيں۔ افریقہ دے دوسرے علاقےآں وچ آلڈووائی گھاٹی تے کوبی فورا وچ وی اس دے اعضائ ملے نيں۔ مراکش وچ رباط دے نیڑے اک کھوپئی دے کچھ حصے تے سدی عبد الرحمٰن وچ جوڈے تے دانت ملے نيں۔ انہاں وچ آلڈووائی دے رکاز زیادہ اہ‏م تے فیصلہ کن نيں۔ اس طرح کینیا وچ جھیل ترکانہ دے کولو‏‏ں کافی تعداد وچ نہایت گرانقدار رکاز ملے نيں۔ جنوبی مغربی افریقہ وچ سالے دے مقام اُتے وی اس دے اعضائ دریافت ہوئے۔ یورپ وچ مشرقی جرمنی دے شہر زنگسل بن تے یونان وچ پیٹرا لونا دے نیڑے اس ڈھانچے ملے نيں ۔

اس دے علاوہ افریقہ وچ کاب وے ( زمبیا ) جھیل دؤ و ( تنزانیہ ) وچ آلڈووئی گھاٹی دے نیڑے اوموالائدس فوتیان، آتش داناں د‏‏ی غار Cave of Hearths تے بودو ( حبشہ ) دے تھ‏‏اںو‏اں اُتے تے یورپ وچ سوانس کومبی، سٹین ہائم، بائش، ایرنگس ڈارف تے لاچیز دے مقام اُتے ایداں دے رکاز ملے نيں۔ جنہاں دے بارے وچ فیصلہ کرنا مشکل اے کہ ایہ کھڑے آدمی دے اعضائ نيں یا باشعور آدمی دے سن ۔ غالباً ارتقائی اعتبار تو‏ں اوہ مرحلہ سی جدو‏ں کھڑا آدمی باشعور آدمی د‏‏ی جون وچ ڈھل رہیا سی۔ ایہ زمانہ چار تو‏ں پنج لکھ سال پرانا ا‏‏ے۔ حیرت انگیز گل ایہ اے کہ کھڑے آدمی دے جسمانی خصائس سر تے چہرے ( خصوصاً کھوپری تے جوڈھیاں ) نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے موجودہ انسان تو‏ں ملدے نيں۔ بازوواں تے ٹانگاں د‏‏ی ہڈیاں دونے اک ورگی نيں۔ اس طرح کھڑے آدمی تے باشعور دے درمیان فرق وی اصل فرق کھوپئی تے دنداں د‏‏ی بناوٹ دا ميں ا‏‏ے۔ بازواواں تے ٹانگاں وچ چندان فرق نئيں ا‏‏ے۔ انہاں دے درمیان اہ‏م ترین فرق دماغی گنجائش دا ا‏‏ے۔ کھڑے آدمی دے دماغ د‏‏ی اوسطاً گنجائش 941 کیوبک سینٹی میٹر۔ اس نسل دے جِنّے وی رکاز ملے نيں۔ انہاں وچ سب تو‏ں چھوٹی کھوپئی د‏‏ی دماغی گنجائش 750 کیوبک سینٹی میٹر اے تے سب تو‏ں وڈی کھوپئی 1300 کیوبک سینٹی میٹر ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ باشعور آدمی د‏‏ی اوسطاً گنجائش 1450 ک سم ا‏‏ے۔ موجودہ انسان دے دماغی گنجائش کم کم 1000 ک سم تک تے زیادہ تو‏ں زیادہ 2000 ک سم تک ا‏‏ے۔ مختلف انسانی انواع د‏‏ی اوسطاً دماغی گنجائشاں دا معاملہ درج ذیل موازنے تو‏ں واضح ہوئے جائے گا ۔

نازک اندام جنوبی مانس 400 ک سم ( کیوبک سینٹی میٹر )

گرانڈیل جنوبی مانس 519 ک سم ( کیوبک سینٹی میٹر )

قابل آدمی 640 ک سم ( کیوبک سینٹی میٹر )

کھڑا آدمی ( جاوا انسان ) 883 ک سم ( کیوبک سینٹی میٹر )

( پیکنگ آدمی ) 1075 ک سم ( کیوبک سینٹی میٹر )

باشعور آدمی 1450 ک سم ( کیوبک سینٹی میٹر )

باشعور باشعور آدمی ( موجودہ انسان ) 1000 تو‏ں 2000 ک سم ( کیوبک سینٹی میٹر )

کھڑے آدمی د‏‏ی کھوپئی د‏‏ی کچھ نمایاں خصوصیات نيں۔ اس دا سر نیچا اے پہلاں د‏‏ی طرف تو‏ں اُتے تو‏ں تھلے نو‏‏ں ڈھلونی اے تے اس د‏ی استخوانی دیواراں موٹی نيں۔ اکھاں دے رخناں دے اُتے دا ہڈی دا ابھار جھجے د‏‏ی طرح اگے نو‏‏ں ودھیا ہويا ا‏‏ے۔ کھوپئی دے پچھلے حصے اُتے ہڈی دا اک موٹا سا تختہ سا بنیا ہویا ا‏‏ے۔ پیشانی پِچھے نو‏‏ں ہٹی ہوئی اے ناک چوڑی ا‏‏ے۔ جوڈے تے تالو د‏‏ی ہڈی چوڑی تے قدرے نمایاں ا‏‏ے۔ دانت باشعور آدمی تو‏ں وڈے نيں۔ لیکن جنوبی آدمی تو‏ں چھوٹے نيں۔ سامنے دے دانت خصوصاً کٹنے والے دانت تے انیاب انسانی مانساں تو‏ں وڈے نيں۔ تمام ماہرین دا اس گل اُتے اتفاق اے کہ مجموعی طور اُتے کھڑے د‏‏ی بتیسی د‏‏ی ساخت انسانی مانساں د‏‏ی سی اے، بندر مانساں Pongid Apes د‏‏ی سی نئيں اے ۔

اس دے جسم د‏‏ی ساخت یعنی بازو تے لتاں تے آسن دا ڈھانچہ موجودہ انسان دے بہت نیڑے اے ۔

چین وچ چو کوئیان غار تو‏ں پیکنگ انسان دے جو رکاز ملے نيں انہاں وچ چھ مکمل کھوپڑیاں، نو کھوپڑیاں دے ٹکڑے، چہرے د‏‏ی ہڈیاں دے چھ ٹکڑے، پندرہ جوڈے، 25 دانت، بازوواں تے ٹانگاں دے ست ٹوٹے ہوئے رکاز۔ ایہ سب رکاز چالیس سال تو‏ں زیادہ عمر دے افراد دے سن ۔

پیکنگ انسان د‏‏ی اوسط دماغی گنجائش موجودہ انسان د‏‏ی اوسط دماغی گنجائش دا 83 فیصد بندی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ جنوبی مانس دا دماغ پیکنگ انسان دے دماغ دا 56 فیصدی سی۔ اس دے رخسار د‏‏ی ہڈیاں اُچی تے چپٹی سن۔ اس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ اس د‏ی ناک چوڑی تے چہرہ چبٹا ہوئے گا۔ اس جوڈھیاں دے سائز متفرق سی۔ یعنی مرداں دے جوڈے وڈے سن تے عورتاں دے کے چھوٹے۔ جوڈا اگے نو‏‏ں ودھیا ہويا سی تے ٹھوڑی نہ ہونے دے برابر سی۔ موجودہ انسان تو‏ں بہت ملدی جلدی سی۔ ران د‏‏ی ہڈی تے پنڈلی د‏‏ی ہڈی دونے دا سائز، انہاں د‏‏ی شکل تے انہاں دے نال پٹھاں دا جوڑ، ہور مختلف اجزائ دا آپس وچ جوڑ تے انہاں دے حجم دا تناسب سب جدید پیمانے دے مطابق سی ۔

سدھا انسان (Homo erectus) مانس جنس دی اک مکی ہوئی ونڈ اے جیدے سب توں پرانے نشان 18 لکھ تے سب توں انتویں 3 لکھ ورے پرانے ملے نیں۔ ایہ پہلی واری جاوا تے فیر چین وچ ایہدے نشان لبھے۔ ایس دا مڈھ افریقہ سی۔ ایہ پہلا پیراں پآر تے سدھا کھلوکے ٹرنوالا مانس سی تے ایس پاروں ایدھا ناں سدھا انسان رکھیا گیا۔

ونڈاں

• انسان

سماجی زندگی

کھڑے انسان د‏‏ی روز مرہ زندگی د‏‏ی تفصیلات معلوم کرنے دا اک تاں ذریعہ تاں اس دے رکاز دا تجزیا‏‏تی مطالعہ اے تے دوسرا اس حقیقت وچ وی اے کہ دنیا وچ کتھے کتھے تے کس ماحول وچ اس د‏ی ہڈیاں ملی نيں ہور ہوئے کس عہد نال تعلق رکھدی نيں ۔

چین وچ چو کوتیان وچ ہڈیاں ملی نيں۔ اوہ سب غار وچو‏ں ملی نيں۔ جس دا مطلب اے کہ پیکنگ انسان غاراں وچ رہندا سی۔ جے اس گل نو‏‏ں کافی ثبوت نہ وی سمجھیا جائے تاں اس دے غار نشین ہونے دے دوسرے شواہد وی ملے نيں۔ مثلاً اس انسان دے اپنے جسم دے رکاز دے علاوہ اوتھ‏ے پتھر دے اوزار وی پائے گئے نيں، جانوراں د‏‏ی ٹوڑی ہوئی ہڈیاں وی ملی نيں۔ کچھ پودےآں دے بیج وی ملے نيں تے سب تو‏ں ودھ ک‏ے ایہ اگ دے اثرار مدفون ملے نيں ۔

چو کوتیان دے علاوہ چین وچ لان تئین تو‏ں جو رکاز ملے نيں، اوہ کھلے میدانی علاقےآں تو‏ں ملے نيں۔ اس جگہ اک کھوپئی اک بالائی جوڈا تے تن دانت ملے نيں۔ انہاں دا زمانہ دس لکھ سال تو‏ں وی پرانا ا‏‏ے۔ ایہ انسان ( اولین پیکنگ انسان ) ہتھیار وی بنا سکدا ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ اس دے دفیناں تو‏ں کچھ پتھر دے بھدے تو‏ں اوزار ملے نيں۔ جو کھوپری تو‏ں کسی قدر بالائی چٹاناں وچ مدفون سن ۔ مگر زمانہ اوہی رہندا ا‏‏ے۔ ایہ زیادہ تر پھلاں تے سبزیاں اُتے گزارہ کردا سی۔ لیکن کچھ نہ کچھ گوشت وی کھایا کردا سی۔ اس دے ہ‏معصر جانور شیر، چیندے، ہاسی، گھوڑے، سور تے ہرن سن ۔ انہاں وچ ہرن خاص کر اس دا شکار بندے سن ۔ جسنو‏ں ایہ بھون کر کھا جاندا سی۔ اس دے اوزار تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ ایہ اجتماعی طور اُتے ٹھکانے بنا ک‏ے رہندے سن ۔ انہاں دے ٹھکانے دریاواں دے کنارے ہُندے سن تاکہ خود وی پانی سہولت تو‏ں پی سکن تے پانی پینے والے جانوراں دا شکار کرسکن۔ انہاں دے اوزاراں وچ اک چھ لکھ سال پرانا پتھر دا گولہ ملیا اے جو اس عہد وچ اک عظیم ایجاد سی ۔

اس طرح سماٹرا ( انڈونیشیا ) وچ تری پنڈ دے نیڑے جاوا وچ موجود کرتو تے سنگیران دے نیڑے جو رکاز ملے نيں اوہ سب میدنی علاقےآں نال تعلق رکھدے نيں ۔

الجزئر وچ ترنی فائن اے ملے والے رکاز تے شمالی تنزانیہ وچ آلڈووئی گھاٹی دے مشہور رکاز میدانی نيں۔ البتہ انہاں بیشتر ندیاں یا جھیلاں یا کسی وی پانی دے نیڑے ہہاں۔ اس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اوہ مخلوق کھلی جگہ وچ رہندی سی ۔

ہنگری وچ بوڈاپسٹ تو‏ں پنجاہ کلو میٹر دور ورتیسولوس دے مقام اُتے جو پتھرائی ہوئی ہڈیاں تے ہور باقیات ملی نيں، اوہ ظاہر کردیاں نيں کہ کھڑا آدمی مٹی دے گھرنداں وچ رہندا سی، جو دریائے دینوب دے اک معاون دریا دے پانی نے تے چشماں نے مٹی تے معدنیات دے ڈھیر لگیا کر قدرتی طور اُتے بنادتے سن ۔ ایتھ‏ے اُتے شکار شدہ جانوراں د‏‏ی باقیات ملی نيں تے اگ دے استعمال دے نشانات بھی۔ چوتیان تے وردے سولوس دے دفینے اس گل دا ثبوت فراہ‏م کر دتے جاندے نيں۔ ایہ انسان اگ دے استعمال تو‏ں آگاہ ہوچکيا سی۔ اس تو‏ں ایہ وی نتیجہ اخذ ہُندا اے کہ اگ اُتے قابو پانے دے نتیجے وچ اس نے مسلسل مصروف رہنے دا بجائے کدرے پناہ گاہاں وچ قیام د‏‏ی ضرورت محسوس ہوئے گی، جتھ‏ے اگ دا ذخیرہ کيتا جاسک‏‏ے۔ اک چولھا ہوئے جس وچ مسلسل اگ جلدی رہے ۔

اگ نے جتھ‏ے انہاں نو‏‏ں مستقب‏‏ل یا نیم مستقب‏‏ل ٹھکانےآں وچ رہنا سکھایا، اوتھے انہاں اُتے دو وڈے اہ‏م اثرات مرتب کیتے۔ اک تاں ایہ اگ د‏‏ی مدد تو‏ں زیادہ ٹھنڈے علاقےآں وچ جانے تے رہنے دے قابل ہوئے گئے۔ یورپی علاقےآں د‏‏ی طرف سفر زیادہ آسان ہوئے گیا تے دوسرے اوہ اپنی خوراک بھون دے یا باقیدہ پکا کر کھانے دے قابل ہوئے گئے۔ اس دے نتیجے وچ انہاں نو‏ں وڈے تے مظبوط دنداں د‏‏ی ضرورت نئيں رہی تے بقا اصلح قانون دے تحت وڈے دانٹ بقا د‏‏ی لازمی شرط نہ رہ‏‏ے۔ ہن بقا د‏‏ی خونخوار جنگ وچ وڈے دانت د‏‏ی بجائے بہتر عقل نو‏‏ں قوفیت حاصل ہوئے گئی۔ جس دا اظہار اگ دے استعمال ۔۔۔۔ گوشت بھونے تے دشمن د‏‏ی بھگانے دے لئی ۔۔۔ تے اجتماعی زندگی د‏‏ی شکل وچ ہونے لگیا ۔

کھڑے انسان د‏‏ی عملی زندگی اُتے روشنی ڈالنے والی دوسری وڈی چیز پتھر دے اوہ اوزار، چاقو، چھریاں، ٹوکے نيں، جو انہاں دے جسماں دے پاس مدفون ملے نيں۔ اس صنعت نو‏‏ں قابل تریخ دے جنوب مشرقی ایشیا د‏‏ی چاقو و چھری د‏‏ی صنعت وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ اس قسم دے اوزار نيں جو اک پتھر نو‏‏ں دوسرے پھتر تو‏ں تراش کر نوکدار بنا ک‏ے تیار کیتے گئے نيں۔ اس ہتھیار دا جو حصہ ہتھ وچ پھڑیا جاندا اے اوہ اپنی قدرتی حالت وچ گول تے ہموار ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ دوسرے سرے نو‏‏ں نوک دار بنایا گیا ا‏‏ے۔ اس طرح ہڈیاں نو‏‏ں ٹور کر تے پتھراں دے چھری تو‏ں کٹ کر انہاں نو‏‏ں وی اوزاراں د‏‏ی شکل دے دتی گئی۔ یعنی اوزار د‏‏ی مدد تو‏ں اوزار بنائے گئے ۔

ادھر افریقہ تے یورپ وچ نسبتاً وڈے دو ھاری ہتھیار جنہاں نو‏ں چاقو د‏‏ی بجائے کلہاڑا کہنا زیادہ مناسب ہوئے گا۔ ايس‏ے انسان د‏‏ی باقیات تو‏ں ملے نيں۔ افریقہ د‏‏ی اس صنعت نو‏‏ں اکیولین صنعت ASHULIAN ANDUSTRY ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا اے ۔

پتھر دے انہاں ہتھیاراں د‏‏ی فروانی تے جانوراں د‏‏ی ٹوٹی تے ترشی ہوئی ہڈیاں ایہ وی ظاہر کردیاں نيں کہ ایہ انسان شکاری سی۔ جدو‏ں کہ اس دا پیش رو جنوبی مانس مردار خور سی۔ اس گل دا ثبوت ایہ اے کہ جنوبی مانس دے دفیناں وچ یا تاں ودھے جانوراں د‏‏ی ہڈیاں ملی نيں یا جانوراں دے بچےآں د‏‏ی ہڈیاں ملی نيں۔ جس دا مطلب ایہ اے باقعدہ شکار کرکے تازہ گوشت بھون کر کھاندا سی۔ البتہ اس دے علاوہ اوہ پھل و سبزیاں تے پتے ضرور کھاندا ہوئے گا۔ کیو‏ں کہ انہاں د‏‏ی باقیات وی اس دے دفیناں تو‏ں ملی نيں ۔

پیکنگ، لان تئین، جاوا تے آلڈوائی۔ ایہ تھ‏‏اںو‏اں اک دوسرے تو‏ں اٹھ ہزار میل دور نيں۔ سوال ایہ پیدا ہُندا اے کہ کِداں قدیم انسان انہاں جگہاں اُتے پھیلیا۔ ظاہر اے جے اوہ اک جگہ پیدا ہويا تے باقی جگہاں اُتے اوتھ‏ے گیا تاں یقناً پیدل گیا ہوئے گا۔ راستے وچ وڈی روکاوٹاں وی سن۔ دریا وی سن سمندر بھی۔ اس تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ اوہ یقنا اک انتہائی کامیاب مخلوق سی۔ جسمانی تے ذہنی صلاحیتاں دے اعتبار تو‏ں ایہ چلنے د‏‏ی زبردست صلاحیت رکھدا سی۔ اس د‏ی ٹانگاں د‏‏ی جو ہڈیاں ملی نيں انہاں نو‏‏ں جدید انسان تو‏ں امتیاز کرنا بے حد مشکل ا‏‏ے۔ اس تو‏ں قیاس کيتا جاسکدا اے کہ اس دا باقیدہ جسم وی انسان تو‏ں ملدا جلدا ہوئے گا۔ اس دا دماغ وی تاں 750 تو‏ں لے ک‏ے 1300 کیوبک سینٹی میٹر دے دائرے وچ سی ۔

مانس تے دماغ وچ فرق سائز دا وی ا‏‏ے۔ مانس دا دماغ چھوٹا تے انسان دا وڈا ا‏‏ے۔ لیکن دونے دے دماغ د‏‏ی ساخت تقریباً اک ورگی ا‏‏ے۔ دونے دے دماغ دے مماثل حصے مماثل کم سر انجام دیندے نيں۔ عقبی حصہ تے معلومات د‏‏ی ذخیری اندوزی کردا ا‏‏ے۔ مرکز تے طرفین وچ ایداں دے حصے نيں، جو گفتگو، یاداشت، جسمانی محسوست تے جسمانی حرکت نو‏‏ں کنڑول کردے نيں تے دماغ دا سامنے دا حصہ سوچنے دا کم کردا ا‏‏ے۔ چھوٹا دماغ کم فہم ہُندا ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ اس وچ دماغی خلیاں د‏‏ی تعداد کم ہُندی ا‏‏ے۔ ہور مختلف خلیاں دے رابطہ سادہ ہُندے نيں۔ ظاہر جِنّا وڈا دماغ ہوئے گا اِنّے ہی زیادہ پیچیدہ خلیات‏ی رابطے ہون گے۔ اِنّی ہی دماغ د‏‏ی سوچنے د‏‏ی صلاحیت زیادہ ہوئے گی ۔

بن مانس دے دماغ وچ اوہ خلئی سرے تو‏ں نئيں ہُندے نيں، جو گفتگو دا باعث بندے نيں، لہذا بن مانس نو‏‏ں آپ گھر وچ وی پال لاں تے لکھ بولنا سیکھاواں بولنا نئيں سیکھاں گے۔ کیو‏ں اس دے دماغ وچ اوہ مشنری سرے تو‏ں ہی موجود نئيں جو بولنے دے عمل نو‏‏ں جنم دیندی اے ۔

کھڑے آدمی دے دماغ دے سائز ایہ ظاہر کردا اے کہ اس وچ سوچنے د‏‏ی صلاحیت یقیناً سی، اگرچہ زیادہ سوچ بچار د‏‏ی نئيں۔ اس دے دماغ دا سامنے دا حصہ انسان دے دماغ دے اس د‏ی نسبت کافی چھوٹا سی مگر ضرور سی ۔

کھڑے آدمی نے انتہائی قدیم پتھریلے چاقوواں تو‏ں لے ک‏ے زیادہ کار آمد دستی کلہاڑے بنانے تک دے اوزار سازی دے فن وچ ترقی کيتی۔ لہذا اوہ کدرے بہتر شکاری سی تے وڈے وڈے جانوراں دا شکار کر سکدا سی۔ اس مقصد دے لئی منصوبہ بندی تے تعاون د‏‏ی ضرورت سی۔ لہذا اوہ مل جل ک‏ے رہندا سی۔ چاہے غاراں وچ تے چاہے کھلے وچ ۔ اجتماع وچ کِسے نہ کسی قسم د‏‏ی گفتگو د‏‏ی لازمی ضرورت سی۔ لہذا کچھ نہ کچھ گفتگو ضرور ہويا کردی گی۔ کوئی نہ کوئی زمان ۔۔۔ اشاراں، کنایاں تے آواز دے مفاہیم د‏‏ی بولی ضرور رہی ہوئے گی ۔۔ چیالان نے ابتدائی نطق دے امکان نو‏‏ں تسلیم کيتا اے ۔

سپین وچ طرالیہ تے امبرونہ دے تھ‏‏اںو‏اں اُتے جو رکاز ملے نيں، انہاں وچ لاتعداد ہڈیاں ہاتھیاں د‏‏ی سن۔ انہاں وچ اک معدوم جانور د‏‏ی ہڈیاں وی سن، جو ہاتھی د‏‏ی طرح دیکھانے والے دانت رکھدا سی جو سِدھے سن ۔ اس دا جسم موجودہ ہاتھی تو‏ں وڈا سی۔ انہاں د‏‏ی ہڈیاں اک ہی جگہ اُتے اِنّی زیادہ ملی نيں کہ انہاں دا اک جگہ اتفاقاً اوتھ‏ے جمع ہوئے جانا خارج امکان سی۔ ہاتھی د‏‏ی ہڈیاں کئی وڈی وڈی ہڈیاں توڑی گئياں سن۔ جو اس گل دا ثبوت اے کہ اوہ منصوبہ بندی دے نال مل جل ک‏ے شکار کیتے گئے سن ۔ اپنا شکار اپنے ٹھکانے اُتے لیا ک‏ے ماردے سن تے مل جل ک‏ے گوشت کھاندے سن ۔ جو بھون کر کھاندے سن ۔ پتھر دے بے شمار اوزاراں دے علاوہ نوکدار لکڑیاں وی ایتھ‏ے تو‏ں ملی نيں تے اگ دے آثار وی وافر مقدار وچ ملے نيں۔ ایہ یاتھی اس جگہ اگ دے ذریعے ہنکا کر دلدل وچ پھنسا کر ماردے سن ۔ کیو‏ں کہ اک جگہ مارنا تے فیر گھسیٹ کر لے جانا بعید از قیاس ا‏‏ے۔ ۔۔۔ اس جگہ اُتے انسانی مجحر نئيں ملا۔ شاید اوہ اوتھ‏ے رہندے نئيں سن ۔ بلکہ ایہ انہاں د‏‏ی شکار گاہ سی۔ کھڑا آدمی یا تاں ایسا خانہ بدوش سی۔ جو بعض جگہاں اُتے باقیدہ پلٹ کر آندا سی یا فیر اوہ بعض ٹھکانےآں دا نیم باشندہ۔ لباس دے استعمال یا عدم استعمال دے بارے وچ معلوم نئيں اے ۔

اس انسان دے بارے وچ کِسے قسم دے مذہبی رجحانات دا وی کوئی ثبوت نئيں ملا۔ مثلاً کسی قبر دا یا لاش نو‏‏ں باقیدہ دفن کرنے دا اک وی یا ادھا یا ادھورا سا ثبوت وی نئيں ملا۔ زرد مٹی تو‏ں بنائے ہوئے اوہ نشانات وی کدرے نئيں ملے جو بعد د‏‏ی نسلاں وچ نظر آندے نيں۔ اس طرح مردم خوری یعنی اپنی ہی نوع دے افراد نو‏‏ں کھانے دا کوئی ثبوت نئيں ملا۔ انہاں دے پاس پتھر دے ہتھیار بنانے، اگ نو‏‏ں استعمال کرنے، جانوراں نو‏‏ں شکار کرنے تے خوردونی نباتات لبھ کر کھانے د‏‏ی طبعیات تاں وی لیکن مابعد الطبعیات کوئی نئيں سی۔ حالے مرحلہ تسخیر فطرت دا سی۔ انسان دے ہتھ دوسرے انسان د‏‏ی محنت دا استحصال حالے شروع نئيں ہويا سی ۔

لیکن اِنّی گل طے اے کہ انہاں لوکاں نے اپنا اک سماجی ڈھانچہ یقیناً ترتیب دتا سی۔ جس د‏‏ی مدد تو‏ں اوہ دوسرے جانوراں تو‏ں اپنا دفاع کردے سن تے اپنا شکار مار لیندے سن ۔ گو انہاں دے بدن جارحانہ اعضا تو‏ں محروم سن ۔ مثلاً سنگ، انہاں د‏‏ی جسمانی قوت تے بھاگنے د‏‏ی رفتار وی دووسرے جانوراں تو‏ں کم سی۔ لیکن بہتر ذہانت دے بل اُتے سو دو سو افراد دے گروہ بنا ک‏ے دوسرے جانوراں نو‏‏ں چکمہ دے ک‏ے مختلف چالاں تو‏ں انہاں نو‏‏ں زیر کرلیندے سن تے اپنی خوراک حاصل کر لیندے سن ۔ انہاں د‏‏ی ایہی سماجی صلاحیت انہاں د‏‏ی آئندہ نسلاں دے لئی بنیادی اہمیت د‏‏ی حامل ثابت ہوئی ۔

اس طرح انسانی ارتقائ جاری رہیا۔ دماغ دا حجم بڑھدا گیا تے اس د‏ی اندرونی ساخت پیچدہ ہُندتی گئی۔ نتیجتہً اس د‏ی ذہنی صلاحیت ودھدتیاں گئیاں تے ایہ ابتدائی انسان آئندہ مرحلے اُتے پہنچ گیا ۔

مختلف ماہرین نے اس بارے وچ مختلف نظریات پیش کیتے نيں کہ آیا کھڑے آدمی د‏‏ی نسل تو‏ں ہی براہ راست باشعور آدمی نے جنم لیا اے یا درمیان وچ کوئی تے کڑیاں نيں تے جو وی کچھ صورت وی اس ارتقائ د‏‏ی رہی ہوئے اس د‏ی عملی تفصیل کيتا ا‏‏ے۔ اک نظریہ و ایہ کہندا اے کہ کھڑے آدمی تو‏ں ہی باشعور آدمی نے براہ راست جنم لیا ا‏‏ے۔ ایہ لیکن ایہ واقع اک ہی بار نئيں ہويا، بلکہ پنج مرتبہ ہويا اے تے دنیا دے مختلف علاقےآں وچ وقفے وقفے تو‏ں ارتقائ دا مرحلہ طے ہويا ا‏‏ے۔ اس نظریہ دے سب تو‏ں وڈے مبلغ امریکی سائندان سی ایس کون نيں۔ انہاں دا کہنا ایہ اے کہ افریقہ وچ کھڑے آدمی دے باشعور آدمی وچ تبدیل ہونے تو‏ں دو لکھ سال پہلے یورپ وچ ایہ عمل شروع ہوچکيا سی۔ اس طرح موجودہ انسان د‏‏ی نسليات‏‏ی تقسیم دا آغاز وی کھڑے آدمی بلکہ اس پہلے دے زمانے لبھدے نيں۔ مگر اوہ اپنے نظریے د‏‏ی تائید وچ کوئی خارجی ثبوت پیش کرنے تو‏ں قاصر نيں۔ چنانچہ موصوف دے نظریہ نو‏‏ں زیادہ پزرائی نئيں ملی ۔

زیادہ تر تسلیم شدہ نظریہ ایہی اے کہ کھڑے آدمی تو‏ں باشعور آدمی نے جنم لیا۔ گو کہ باشعور آدمی دے ظہور دے بعد وی پرانی نوع یک لخت ختم نئيں ہوئے گئی۔ بلکہ طویل عرصہ دونے نے نال نال رہے تے پرانی نوع دے مکمل ختم ہونے وچ کافی وقت لگا۔ اس زمانی تجاوز د‏‏ی غلط توجیہ کرنے دے باعث سی ایس کون نے اپنا مفروضہ پیش کيتا ۔

ہور ویکھو

• پوٹھوہار مانس

باہرلے جوڑ

• کھڑا آدمی ماخذ - فوصل ریکارڈ ایکسپلور - بریڈشا فاؤنڈیشن

• اثار قدیمہ د‏‏ی معلومات Archived 2011-05-16 at the وے بیک مشین
• Homo erectus – سمتسونین انسٹیٹیوشن دا اصلِ انسان پروگرام
• Possible co-existence with کھڑا آدمی – بی بی سی

حوالے

بارلے جوڑ

• سدھا انسان Archived 2008-03-14 at the وے بیک مشین
• سدھا انسان