مدھو اچاریہ

مدھو اچاریہ
ذاتی
پیدائش	واسو دیو (ವಾಸುದೇವ) 1238ء پاجک، نزد اڑیپی (موجودہ اڈوپی، کرناٹک)
مذہب	ہندومت
سلسلہ	ویدانت
بانئ	اڈوپی شری کرشن مٹھ
فلسفہ	دویت (ثنوی) ویدانت
مرتبہ
گرو	اچیوت پریکش
ادبی کام	سرومول گرنتھ
اعزازات	پورن پراگیہ، جگت گرو

مَدْھْوَ اچاریہ (کُنڑ: ಮಧ್ವಾಚಾರ್ಯರು) نو‏‏ں پورن پراگیہ تے آنند تیرتھ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں دا پیدائشی ناں واسو دیو سی ۔ مدھو اچاریہ اک ہندو فلسفی تے دویت ویدانت مکتاباں فک‏ر rے بانی سن ۔ مدھو اچاریہ بھکتی تحریک دے عہد دے اہ‏م فلاسفہ وچو‏ں اک سن ۔ کرناٹک وچ انہاں دے بوہت سارے معتقدین پائے جاندے نيں جو انہاں نو‏‏ں وایو دا تیسرا جنم مندے نيں تے پہلے دو جنم ہنومان تے بھیم سن ۔

ابتدائی زندگی

مدھیہ گیہ دکن دے پاس کرناٹک وچ اُڑیپی ناں د‏‏ی جگہ دے پاس واقع اک پنڈ پاجک وچ رہندا سی ۔ اس دے پاس تھوڑی سی زمین سی جو اس دے گزر بسر دے لئی کافی سی۔ مدھیہ گیا وڈا قابل سی ۔ اوہدی قابلیت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی لوگ اُس ”بھٹ“ کہندے سن ۔

مدھیہ گیہ د‏‏ی بیوی دا ناں ویدوندی سی، اس دے بطن تو‏ں اک لڑکی تے دو لڑکے پیدا ہوئے۔ بدقسمتی تو‏ں دونے لڑکے چھوٹی عمر وچ وفات پا گئے۔ مدھیہ گیہ نو‏‏ں اس گل کيتی فکر ہوئی کہ جے اس دے کوئی لڑکا نہ ہويا تاں اوہدی نسل رک جائے گی۔ بارہ برس تک وڈی لگن تو‏ں مدھیہ گیہ تے انہاں د‏‏ی بیوی ویدوندی نے اڑیپی دے مندر وچ بھگوان د‏‏ی پوجا د‏‏ی تے دعا منگدے رہے کہ انہاں دے اک لڑکا ہوئے۔ بالآخر دسہرے دے دن ویدوندی نے اک لڑکے نو‏‏ں جنم دتا۔ مدھیہ گیہ نے اس لڑکے دا ناں واسو دیو رکھیا۔ اگے چل دے ایہی واسو دیو مدھو اچاریہ دے ناں تو‏ں سارے ہندوستان وچ مشہور ہويا۔

واسو دیو دے بچپن دے بوہت سارے قصے مشہور نيں۔ اک واقعہ ایويں دسیا جاندا اے کہ واسو دیو جدو‏ں پنج برس دے سن، تاں اک دن گھر تو‏ں کدرے لاپتہ ہو گئے۔ انہاں دے ماں باپ نے انھاں بہت ڈھونڈا لیکن کچھ پتہ نہ چلا۔ تن دن دے بعد اچانک مدھیہ گیہ نو‏‏ں خبر ملی کہ واسو دیو تاں اُڑیپی دے مندر وچ ا‏‏ے۔ دونے فوراً اُڑیپی پہنچے۔ اوتھ‏ے بھگوان اننتیشور دے مندر وچ مورتی دے سامنے بھگتاں د‏‏ی بھیڑ لگی ہوئی سی۔ ننھا واسو دیو لوگاں نو‏‏ں بتا رہیا سی کہ شاستراں دے مطابق بھگوان وشنو د‏‏ی پوجا کرنے دا صحیح طریقہ کیتا ا‏‏ے۔ اس واقعہ دے بعد تاں اس گل وچ شک ہی نئيں رہ گیا سی کہ واسو دو کوئی معمولی بچے نئيں بلکہ اوتار سن ۔

اس واقعہ دے کچھ دناں بعد اوہ پنڈ د‏‏ی پاٹھیا شالا وچ پڑھنے دے لئی بھیجے گئے۔ واسو دیو کھیل کود، کُشتی لڑنے، دوڑنے، کودنے پھاندنے تے تیرنے وچ سب تو‏ں اگے رہندے۔ انہاں دے ننھے تو‏ں جسم وچ اِنّی طاقت سی کہ لوگ حیرت کردے تے اُنئيں پیار تو‏ں ”بھیم“ کہہ دے پکارتے سن ۔ واسو دیو د‏‏ی غیر معمولی طاقت د‏‏ی وجہ تو‏ں شاید انھاں پون سُت دا اوتار کہیا جانے لگیا تے بعد وچ لوگ اس گل وچ یقین وی کرنے لگے۔

لیکن واسو دیو کھیل کود وچ جتھ‏ے اپنے تو‏ں وڈے لڑکےآں تو‏ں اگے سن اوتھ‏ے پڑھائی لکھادی وچ وڈے ڈھیلے سن ۔ آخر وچ اُستاد نے واسو دیو نو‏‏ں سمجھیا بُجھا کر راستے اُتے لیانے د‏‏ی ساری کوشش چھڈ دت‏ی۔ واسو دیو وی پاٹھیا شالا چھڈ ک‏‏ے گھر چلے آئے۔ ہن واسو دیو نے اپنے آپ ہی پڑھنا شروع کیتا تے جلد ہی ویداں تے شاستراں دا پورا گیان حاصل ک‏ر ليا۔ ترک شاستر (منطق) تے گرامر (قواعد) دے تاں اوہ ماہر سن ۔ پاٹھیا شالا چھڈنے دے بعد تو‏ں واسو دیو دا دِل دنیا تو‏ں اُچاٹ رہنے لگیا۔ اُنئيں گھر بسانے د‏‏ی کوئی خواہش نہ سی۔ اوہ چاہندے سن کہ ویداں، ویدانگاں تے شاستراں دا مطالعہ کرنے دے بعد اپنی ساری زندگی دھرم دے پرچار وچ لگائاں۔ پندرہ برس د‏‏ی عمر وچ انھاں نے ایہ فیصلہ کیتا کہ اُنئيں سنیاس لینا چاہیے۔

ترک دنیا

سنیاس لینے دے لئی گُرو د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ بہت لبھن اُتے ”اچیوت پریکش“ نامی سنیاسی اسنو‏ں واسو دیو د‏‏ی ملاقات ہوئی۔ واسو دیو نے اچیوت پریکش نو‏‏ں اپنا گُرو چنا۔ لیکن سنیاس تو‏ں پہلے ماں باپ د‏‏ی اجازت وی ناگزیر ہُندی ا‏‏ے۔ مدھیہ گیہ تے ویدوندی دا اک ہی لڑکا سی تے اسنو‏ں سنیاس لینے د‏‏ی دُھن سوار سی۔ اس تو‏ں مدھیہ گیہ تے ویدوندی وڈے غمزدہ ہوئے۔ انھاں نے واسو دیو نو‏‏ں ایہ کہہ دے سنیاس لینے د‏‏ی اجازت دینے تو‏ں انکار کر دتا کہ جے تساں نے سنیاس لے لیا تاں ساڈے مرنے دے بعد ساڈا انتم سنسکار کِداں ہوئے گا۔ آخری رسوم نہ ادا ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں د‏‏ی مکتی نہ ہوئے گی۔ لیکن واسو دیو سنیاس لینے دا عہد کر چک‏‏ے سن ۔ چنانچہ انھاں نے اپنے والدین نو‏‏ں دلاسا دتا کہ انہاں دے ایتھ‏ے اک ہور لڑکے دا جنم ہوئے گا۔ اس دے کچھ ہی عرصے بعد ویدوندی نے اک ہور بیٹے نو‏‏ں جنم دتا۔ اس دا ناں وشنو تیرتھ رکھیا گیا۔ جدو‏ں تک وشنو تیرتھ دا جنم ہو گیا تب تک واسو دیو نے سنیاس ہی نئيں لیا۔ لیکن چھوٹے بھائی دے جنم دے بعد ہن کوئی رکاوٹ نئيں رہ گئی چنانچہ انہاں نے سنیاس لیا۔ سنیاسی ہونے دے بعد ہی اُنئيں پورن پراگیہ (پورن بودھ) دا خطاب دتا گیا تے لوگ اُنئيں واسو دیو د‏‏ی بجائے اسی ناں تو‏ں پکارنے لگے۔

علما تو‏ں اختلاف

اب پورن پراگیہ اپنے گُرو اچیوت پریکش دے نال مٹھ وچ رہنے تے پوجا پاٹھیا دا مطالعہ کرنے لگے۔ اچیوت پریکش ویدانت دے وڈے بھاری عالم سن ۔ پورن پراگیہ وی وید، ویدان تے شاستراں د‏‏ی گہری جانکاری رکھدے سن ۔ ہن انھاں ویدانت دا مطالعہ تے اس اُتے غور کرنے دا موقع ملا۔ لیکن کچھ ہی دناں دے بعد پورن پراگیہ دا گُرو تو‏ں اختلاف رہنے لگیا۔ اکثر اچیوت پریکش تو‏ں انہاں د‏‏ی بحث ہو جاندت‏ی۔ دھیرے دھیرے پورن پراگیہ د‏‏ی علمیت تے ذہانت نکھرنے لگی۔ آس پاس انہاں د‏‏ی قابلیت تے علمیت د‏‏ی شہرت پھیلنے لگی۔ ابتدا وچ اچیوت پریکش پورن پراگیہ دے جواب تو‏ں متفق نئيں ہُندے سن ۔ لیکن اوہ وی ایہ مننے اُتے مجبور ہو گئے کہ پورن پراگیہ دے سوچنے دا طریقہ بالکل نواں تے انوکھا اے تے انہاں دے جواباں وچ وڈی جان ا‏‏ے۔ اچیوت پریکش نے انھاں مٹھ (ہندو خانقاہ) دا نگران اعلیٰ بنایا۔ اس طرح پورن پراگیہ اننتیشور دے مندر دے مٹھ د‏‏ی سب تو‏ں اُچی گدی اُتے بیٹھے۔ مٹھ دے نگران اعلیٰ دے نال ہی اُنہاں دا ناں پورن پراگیہ تو‏ں بدل کر آنند تیرتھ یا مدھو اچاریہ رکھ دتا گیا۔ بعد وچ انہاں دا ناں مدھواچاریہ ہی سب تو‏ں زیادہ مشہور ہويا۔

شنکر اچاریہ دا کہنا سی کہ سنسار وچ اک ایشور نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے تے جو کچھ وی اسيں دیکھدے نيں اوہ سب جھوٹھ اے، مایا دا کھیل ا‏‏ے۔ ایشور نو‏‏ں صرف گیان دے ذریعے ہی سمجھیا تے پایا جا سکدا ا‏‏ے۔ مدھو اچاریہ نو‏‏ں شنکر اچاریہ د‏‏ی ایہ گل درست معلوم نئيں ہوئی۔ اُنئيں ایہ دیکھ دے بہت دکھ ہويا کہ شنکر اچاریہ دے شاگرد عوام نو‏‏ں صحیح راستے اُتے نئيں لے جا رہے نيں۔ انھاں نے دل ہی دل وچ طے کیتا کہ دیش بھر گھوم گھوم کر لوگاں نو‏ں ميں دھرم تے ایشور دے بارے وچ اپنا مت بناواں گا۔ اسی ارادے تو‏ں مدھو اچاریہ سارے ملک وچ دے سفر دے لئی چل پئے۔

تبلیغ

تبلیغ دے لئی اوہ سب تو‏ں پہلے اوہ دکھن بھارت گئے۔ انہاں دے نال اچیوت پریکش تے کُچھ شاگرد وی سن ۔ اس زمانے وچ دکھن بھارت کئی چھوٹی چھوٹی سلطنتاں وچ بٹا سی ۔ اکثر آپس وچ انہاں د‏‏ی لڑائیاں ہُندی رہندیاں سن۔ لیکن انہاں سلطنتاں دے راجا عالماں د‏‏ی وڈی قدر کردے سن ۔ بھری سبھا وچ جو عالم دوسرے مت یا عقیدے دے عالم نو‏‏ں شاستر دے معنی تے مطلب دسدے وچ ہرا دیندا سی، اس دے مت یا عقیدے نو‏‏ں راجا تے اوہدی پرجا مان لیندے سن ۔ سب تو‏ں پہلے مدھو اچاریہ منگلور پہنچے۔ ایتھ‏ے انھاں نے اپنے مخالفاں نو‏‏ں مذہبی بحث (مناظرہ) وچ وڈی آسانی تو‏ں ہرا دتا۔ منگلور تو‏ں اگے ودھ دے اوہ تروونکور پہنچے۔ تروونکور دے راجا نے انہاں د‏‏ی وڈی عزت کيتی۔ تے اُنئيں دربار وچ آ کر شاستر دے معنی تے مطالب دسدے دے لئی مدعو کیتا مدھو اچاریہ تاں اسی کم دے لئی نکلے سن، انھاں نے راجا نو‏‏ں د‏‏ی گل منظور کر لئی۔ اسی وقت شرنگیری مٹھ دے نگران اعلیٰ ودتا شنکر وی تروونکور آ پہنچے۔ شرنگیری دا مٹھ انہاں چار مٹھاں وچو‏ں اک سی ۔ جسنو‏ں شنکر اچاریہ نے خود قائم کیتا سی ۔ تروونکور دے سامنے راجا دے دربار وچ مدھو اچاریہ د‏‏ی جیت ہوئی۔ اس دے بعد مدھو اچاریہ اپنے چیلاں دے نال رامیشورم پہنچے۔ ایتھ‏ے وی اپنے مخالفاں نو‏‏ں ہرانے دے بعد اوہ شری نگم گئے تے شری نگم تو‏ں اڑیپی پرت آئے۔

مدھو اچاریہ دے اس دورے دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ دکھن بھارت وچ انہاں د‏‏ی جیت دا ڈنکا بجنے لگیا۔ لیکن شنکر اچاریہ نو‏‏ں اپنی ہار بہت کھلی۔ اوہ مدھو اچاریہ دے دشمن بن گئے۔ انھاں نے جتھ‏ے تہاں مدھو اچاریہ تے انہاں دے چیلاں نو‏‏ں ستانا شروع کر دتا۔ لیکن اس تو‏ں مدھو اچاریہ جُھکے نئيں۔ اڑیپی پرت کر مدھو چاریہ نے بھگوت گیندا د‏‏ی شرح لکھی تے ویدانت سوتراں د‏‏ی وضاحت دا کم ہتھ وچ لیا۔ اس طرح کئی برس اڑیپی وچ ٹھہرے رہنے دے بعد مدھو اچاریہ نے اتر بھارت دا دورہ کرنے دا فیصلہ کیتا۔ اُتر بھارت وچ اس زمانے وچ مسلماناں دا کافی زور سی ۔ کئی بار مدھو اچاریہ نو‏‏ں مسلما‏ن سرداراں د‏‏ی جاگیراں تے علاقےآں تو‏ں ہو ک‏‏‏ے گزرنا پيا۔ اوہ مسلما‏ن سرداراں تو‏ں فارسی وچ گل ک‏ر ک‏ے انھاں متاثر کر دیندے سن ۔ اُنئيں مسلماناں دے ہتھو‏ں کدی وی کسی طرح دا نقصان نئيں پہنچیا۔ مدھو اچاریہ دا کہنا سی کہ کسی انسان دے دل وچ جگہ بنانے دے لئی ایہ ضروری اے کہ اس تو‏ں اسی د‏‏ی بھاشا وچ گل گل د‏‏ی جائے۔

اُتر بھارت وچ مختلف علاقےآں دا کا دورہ کردے ہوئے مدھو اچاریہ آخیر وچ مدھو اچاریہ ہردوار پہنچے۔ ایتھ‏ے انھاں نے کئی دناں تک اپاسی تے دھیان کیتا۔ اسی بیچ اوہ کچھ دناں دے لئی ہمالیہ د‏‏ی غار وچ چلے گئے۔ کئی دناں تک اکیلے رہنے دے بعد اوہ ہردوار پرت آئے۔ تے انھاں نے پہلی بار اعلان کیتا کہ بھگوان وشنو د‏‏ی پوجا ہی ایشور د‏‏ی سچی پوجا ا‏‏ے۔ ایتھے انھاں نے ویدانت سوتر د‏‏ی اپنی شرح شائع کيتی۔ اج وی انہاں د‏‏ی شرح اپنے ڈھنگ د‏‏ی انوکھی کتاب منی جاندی ا‏‏ے۔ ہردوار تو‏ں انھاں نے اپنا دورہ شروع کیتا۔ ہن جتھ‏ے کدرے وی اوہ گئے انھاں نے بھگوان وشنو د‏‏ی ہی پوجا کرنے دا اپدیش دتا۔ اتر بھارت تو‏ں اوہ لوٹتے وقت کلیان (حیدرآباد) وچ کچھ دن ٹھہرے۔ کلیان دناں چاکولیہ سامراجیہ د‏‏ی راجدھانی سی تے اوتھ‏ے وڈے وڈے عالم رہندے سن ۔ کلیان وچ مدھو اچاریہ دا ”شوبھن بھٹ“ نامی اک نہایت مشہور عالم تو‏ں شاستر دے معنی تے مطالب دے بارے وچ مباحثہ ہويا۔ شوبھن بھٹ اس وچ ہار گئے۔ اس دا وڈا زبردست پيا ا‏‏ے۔ شوبھن بھٹ دے نال ہی ہزاراں افراد نے ویشنو مت قبول ک‏ر ليا۔ کلیان تو‏ں روانہ ہونے تو‏ں پہلے مدھو اچاریہ نے شوبھن بھٹ نو‏‏ں اوتھ‏ے دے اپنے مٹھ دا پردھان مقرر کیتا۔

اڑیپی پرت کر مدھو اچاریہ نے اپنے گرو اچیوت پریکش نو‏‏ں وی ویشنو دھرم د‏‏ی تعلیم دتی تے اپنا شاگرد بنا لیا۔ اس زمانہ وچ شیو یا دیوی دے مندراں دے ميں جانوراں د‏‏ی قربانی ہُندی سی۔ مدھو اچاریہ نے جانوراں د‏‏ی قربانی د‏‏ی شدید مخالفت کيتی۔

سازشاں

اُڑیپی دے نزدیک ہی شرنگیری دا مٹھ سی ۔ مدھو اچاریہ دا ودھدا ہويا اثر شرنگیری مٹھ دے مہنت نو‏‏ں بُرا لگیا۔ دکھن بھارت دے کئی راجا شنکر اچاریہ دے معتقد سن ۔ اس طرح اس مہنت نو‏‏ں راجاواں د‏‏ی مدد وی حاصل سی۔ نتیجہ ایہ ہويا کہ مدھو اچاریہ تے انہاں دے مت نو‏‏ں مننے والےآں دے خلاف طرح طرح دے مظالم کیتے جانے لگے۔ مٹھ دا وڈا مہنت پدم تیرتھ جاندا سی کہ جے مدھو اچاریہ نو‏‏ں اپنے خیالات پھیلیانے دا موقع ملیا تاں کچھ ہی دناں وچ ساری عوام ویشنوی ہو جائے گی تے فیر اسنو‏ں کوئی پُچھے گا نئيں اسی لئی اس نے مدھو اچاریہ تو‏ں بدلنا لینے دا فیصلہ کیتا۔ اس لئی اس نے اپنے پیروواں نو‏‏ں اکھٹا کیتا تے انہاں تو‏ں کہیا کہ اوہ چھوٹے چھوٹے گروہاں وچ سب جگہ گھُمیاں تے ویشنویاں نو‏‏ں ہر طرح تو‏ں ستان۔{{نس} } ادھر تاں مہنت پدم تیرتھ نے ویشنو مت دے مبلغاں نو‏‏ں روکنے دا ایہ انتظام کیتا تے ادھر اس نے مدھو اچاریہ دے کت‏ب خانے نو‏‏ں تباہ کرنے د‏‏ی اسکیم بنائی۔ اس نے سوچیا کہ جے مدھو اچاریہ دے کت‏ب خانے نو‏‏ں تباہ کر دتا جائے تاں اس تو‏ں ویشنو مت دے پرچار وچ بہت وڈی رکاوٹ پوے گی۔ مہنت پدم تیرتھ دے کچھ آدمی چپ چاپ مدھو اچاریہ د‏‏ی کُٹیا وچ پہنچے تے اوتھ‏ے تو‏ں بہت ساریاں کتاباں اٹھا دے بھج گئے۔ ایہ کتاباں انھاں نے ایہ سوچ کر زمین وچ دفن کر دیؤ کہ انھاں کوئی کھوج نہ سک‏‏ے گا۔ خوش قسمتی تو‏ں کمبلا دے راجا جے سنگھ چالوکیہ نو‏‏ں مدھو اچاریہ تو‏ں وڈی عقیدت سی۔ جدو‏ں مدھو اچاریہ نے راجا جے سنگھ تو‏ں مدد منگی تاں انہاں دے آدمیاں نے چوراں دا پتہ لگیا لیا۔ اس طرح مدھو اچاریہ د‏‏یاں کتاباں واپس مل گئياں۔

شہرت

مدھو اچاریہ نے جنہاں عالماں نو‏‏ں شاستر ارتھ وچ ہرا کر اپنے فرقے وچ شامل کیتا سی انہاں وچ پنڈت تری وکرم دا ناں سب تو‏ں اہ‏م ا‏‏ے۔ پنڈت تری وکرم شنکر اچاریہ دے معتقد سن ۔ لیکن انھاں شنکر اچاریہ دے عقیدت تو‏ں کچھ بے اطمینانی ہو چلی سی۔ مدھو اچاریہ نے اٹھ دن دے شاستر ارتھ دے بعد پنڈت تری وکرم نو‏‏ں شکست دتی سی تے اُنئيں اپنے فرقے وچ شامل دے لیا سی ۔ تری وکرم دے ویشنو مت وچ شامل ہونے د‏‏ی خبر سن کر دور دور دے بوہت سارے لوگ اپنے آپ ہی ویشنوی ہونے لگے۔

جس وقت مدھو اچاریہ جے سنگھ دے سلطنت وچ گھوم رہے سن، لگ بھگ اُنہاں ہی دناں انہاں دے ماں باپ د‏‏ی موت ہو گئی۔ انھاں نے مدھو اچاریہ دا ناں تے شہرت پھیلتے دیکھ لیا سی ۔ انھاں اپنے بیٹے اُتے فخر سی ۔

آخری ایام

اپنی زندگی دا آخری وقت مدھو اچاریہ نے کماردھارا تے نیتروندی نامی ندیاں دے دوآب وچ وڈے اطمینان تو‏ں کتاب لکھنے وچ گزاریا۔ ایتھے بیٹھے بیٹھے اوہ چیلاں نو‏‏ں دھرم دا پرچار کرنے تے مخالفاں نو‏‏ں شاستر ارتھ وچ شکست دینے دے لئی بھیجدے رہندے سن ۔ مدھو اچاریہ نے کئی مٹھ قائم کیتے۔ موت تو‏ں پہلے مدھو اچاریہ نے اپنے لائق شاگرد پداناں تیرتھ نو‏‏ں دھرم پرچار دا بھار سونپ دتا تے اُڑیپی دے کرشن مندر د‏‏ی دیکھ بال دے لئی اٹھ خاص چیلاں د‏‏ی مجلس بنادت‏ی۔ بارہويں صدی دے اختتام یا تیرہويں صدی د‏‏ی شروعات وچ انھاں نے وڈے اطمینان تے سکو‏ن تو‏ں دھیان (مراقبہ) کردے ہوئے سفر آخرت کیتا۔

نظریات

مدھو اچاریہ وی رامانج د‏‏ی طرح بہت وڈے اچاریہ ہوئے نيں۔ جیو آتما یعنی جاندار مخلوق تے پرماتما دا تعلق، مدھو اچاریہ دے مطابق آقا تے خادم دا تعلق ا‏‏ے۔ ویشنو د‏‏ی عبادت تو‏ں جیو آتما وچ بہت ساریاں ایسی خوبیاں پیدا ہو جاندیاں نيں جو ایشور وچ نيں۔ لیکن اوہ کدی ایشور دے جداں نئيں ہو سکدا۔ مدھو اچاریہ دا وی اک فرقہ بن گیا۔

پیروکار

انہاں دے پیرو گوپی دا تلک لگاندے نيں۔ لیکن بیچ د‏‏ی لکیر کالی ہُندی اے جس دے وچکار لال نقطہ بنا ہُندا ا‏‏ے۔ جسم دے مختلف حصےآں وچ اوہ چکر دا نشان بنا‏تے نيں۔ کرناٹک وچ اس مت دے مننے والےآں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ ا‏‏ے۔

تصنیفات

مدھو اچاریہ نے 37 کتاباں لکھياں جنہاں وچ دو ممتاز نيں۔ برہم سوتراں د‏‏ی تشریح تے اُپنشداں د‏‏ی تفسیر۔

حوالے

• ہندوستان د‏‏ی نامور شخصیتاں حصہ دوم (ہندی کتاب ”بھارت دے گورو حصہ دوم“ تو‏ں ترجمہ شدہ)، پبلیکیشنز ڈویژن، منسٹر آف انفارمیشن اینڈ براڈ کاسٹنگ گورنمنٹ آف انڈیا، ”مدھو اچاریہ“ مصنف نریش نارائن تیواری، صفحہ 43-50

باہرلے جوڑ

• بی بی سی نیوز: امریکی سائنس دان جدید ڈیجیٹل امیجنگ تکنیک دے استعمال تو‏ں ہندو فلسفہ د‏‏ی اک نایاب تحریر ’سرومول گرنتھ‘ نو‏‏ں محفوظ ک‏ر رہ‏ے نيں۔ ایہ ست سو سالہ پرانی تحریر پام دے درخت دے پتےآں اُتے لکھی گئی سی۔