Lion
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
|
Ël lion (Panthera leo) a l'é un mamìfer dl'órdin dij carnivor, sot-órdin dij fissìped, ëd la famija dij felid. Al di d'ancheuj a viv ancor an Àfrica e an Asia, ant lë stat indian ëd Gujarat. Adoss ëd la paròla[modìfica | modifiché la sorgiss]La paròla lion a ven dal latin "leo", che a l'ha pijala dal grech antich "leon". L'adoss pì andarera a podrìa esse ant le lenghe semìtiche (për esempi l'ebreo „leva“ = ij lion). [1] La fumela dël lion a l'é la lionòta, e ij cit dij lion a son ij lionin, o lionòt. Caraterìstiche[modìfica | modifiché la sorgiss]  Apress la tigra, ël lion a l'é la sconda pì gròssa bestia da pijàita. Ël mas-cc a l'é tipicament longh antra 170 e 250 centim, gavà la coa, con na spala d'apopré 120 centim e na coa d'un méter, ch'a finiss con un bron ëd pluch. An media a ruva peisé 225 chilo. La fumela a l'é pì cita: da 140 a 175 centim ëd longheur, na spala d'un méter, na coa d'85 centim e un pèis d'anviron 150 chilo. Ël lion a l'é pì àut che la tigra, ma a l'é ëdcò un pòch pì curt. Ël lion african a l'é pì gròss che col asiàtich. La speransa ëd vita d'un lion sërvaj a l'é antra 7 e 12 agn për ël mas-cc, e antra 14 e 20 agn për la fumela. Sossì dit, ij lion an përzonìa (zòo o sirch) a peulo ruvé fin-a a 30 agn. Ël lion a l'ha na testa gròssa, con dj'orije cite e ariondà. Ant ël cors ëd l'evolussion la fumela a l'ha nen dësvlupà la còma, ch'a sarìa mach stàita n'antrap për soa fàita ëd cassadris. Ij mas-cc, nopà a l'han na longa còma ch'a l'é ëd soens maròn fonsé, o pura nèira o barossa, e ch'a para ël còl vulneràbil durant le bataje antra 'd lion për la supremassìa. La plissa dël lion a l'ha un color antra giàun ciàir e òcra sombr. La plissa, ch'a coata nen normalment lë stòmi e la pansa, a peul cangé ëd forma e color durant la vita ëd la bestia, second l'evolussion ëd soa constitussion. Na còma particolarman longa e sombra a l'é na marca ëd bon-a salute e fòrsa, con lòn ch'a ven da na bon-a alimentassion e da la condission ormonal. Ij lion cit a nasso sensa plissa, ch'a-i buta fin-a sinch agn për chërse completament.  Tan-me la tigra, ëdcò ant ij lion a peulo produv-se ëd cas ëd leucism, causà da un gene recessiv, ch'a dà leu a ëd lion bianch. Sò color pì visìbil a rend la dzorvivensa ëd si esemplar motobin pì difìcil. Ëd lion nèir a sarìo stait vëddù, scond quaidun, ma gnun-e preuve sientìfiche a esisto. Ij dij dël lion a son armà ëd grinfe potente. Soa dentura a l'é motobin dësvlupà. Spantiament[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël lion a viv ant la savan-a, an cit ëstrop familiar o bele isolà.  Anans l'età ëd la giassa ël lion a l'era present bele daspërtut: da an Perù a l'Alasca, da la Siberia a l'Euròpa sentral, fin-a an India e an Sudàfrica. Ant ij temp stòrich ël lion a vivìa ancor nen mach an tuta l'Àfrica, ma ëdcò ant l'Euròpa meridional, ant l'Asia Minor e an India. La presensa dij lion ant ij Balcan ant l'Età Antica a l'é documentà da vaire scritor dël temp, tan-me Eròdot e Aristòtil, e a l'é probàbil che se bestie a sio dësparìe da l'Euròpa vers ël prim sécol apress Crist. Da j'agn 40 dël sécol ch'a fa 20 an sà ël lion a viv an Àfrica mach pì a sud dël Sahara. Ant l'istess sécol soa presensa an India a l'é drocà a mach chèich esemplar, anans ch'a fussa butà sota tùa ant ël Parch Nassional ëd Gir, ant lë stat ëd Gujarat. Ancheuj a-i é mach pì da 16.000 a 30.000 lion sërvaj ant ël mond. Contut che la rassa a sia mnassà da lë slargament ëd la popolassion uman-a a randa e da le maladìe, an chèich teritòri protegiù ëd l'Àfrica oriental e meridional la dsorvivensa dël lion a smija nen an question. Le técniche ëd cassa[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij lion a van a cassa dzortut la sèira e a deuvro na técnica ëd cooperassion: ël mas-cc a sbaruva la preda con dij fòrt breugg e, an butand-se contra-vent ëd fasson ëd feje rivé sò odor caraterìstich, a la possa vers ël leu anté che le fumele a l'han prontà l'amboscà e a son pronte për massé. Soe vìtime preferìe a son ij gròss ongionà, tanme ij bùfaj, le zëbre, ij gnu e j'antìlop. Arferiment[modìfica | modifiché la sorgiss]
|
