Lancia
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
 Lancia a l'é n'asienda turinèisa ch'a produv ëd viture elegante e sportive. A l'é stàita fondà dël 1906 a Turin, andoa Vincenzo Lancia, ël fondator, a l'ha duvertà ël prim ëstabiliment. El prim model a l'é stàit la Lancia Alpha, na màchina ch'a l'é fasse dlongh arconòsse për soa potensa e elegansa. A conto che per fela seurte da la pòrta dla fàbrica a l'han campà giù un tòch dla muraja përchè la màchina a l'era tròp gròssa. J'àutri modej dla cà a son ëstàit le Lancia Beta, Gamma, Delta, Epsilon, Zeta, Eta, Theta (costa-sì a l'é amportanta përchè a l'avìa 'l prim impiant elétrich dla stòria ch'a fasìa fonsioné ij fanaj), Kappa, Dikappa, Trikappa e Lambda. Ëdco la Lambda (1922) a l'é stàita motobin amportanta për soa neuva tecnologìa: a l'avìa pà 'l tlé, ma mach la carosserìa. Sto neuv tipo dë strutura a l'é ciamà an manera tecnica carosserìa auto-portanta e a l'é la strutura ëd bas ëd tute le màchine dël mond progetà da j'agn ch'a fan tranta an sà. Ansema con la Lambda a-i era la Dilambda, pi gròssa e costosa, ch'a l'era stàita progetà per la Mérica, ma che peui a l'é stàita vendùa mach an Euròpa ossidental, përchè j'american a l'avìo fregà monsù Lancia, dagià che là a l'avìo gnun ëstabiliment andoa a podìa fesse la produssion. A la fin dj'ani ch'a fan vint a l'han sostituì la Dilambda con l'Astura, n'àutra gròssa màchina ch'a l'é stàita dovrà ëdco da Mussolini e a l'han sostituì la Lambda con doe viture neuve: l'Artena, na berlin-a normal, e l'Augusta, na berlin-a pì cita ch'a l'era particolar përchè a l'avìa ël ters volum dël portavalis darera. Parèj, sensa savèjlo, monsù Lancia e la soa asienda a l'avìo trovà la berlin-a a tre volum, ch'a l'é stàita e a l'é ancora 'mportanta ant ël mërcà e che a l'ha fàit la stòria dl'automobilism. Peui ant l'ann 1937 a l'é mòrtie monsù Lancia. A l'han portà anans l'asienda ël fieul Giovanni e la fomna Adele. Lancia a l'avia lassà 'n model ed sucess, la Lancia Aprilia, prima ëd meuire. As dis che Henry Ford, al salon dla vitura ëd Paris ant l'otóber dël 1936, quandi ch'a j'ero për saré tut la sèira, a l'é andàit a vëdde fin-a sota l'Aprilia postegià com a l'era ël neuv dareratren ëd Lancia. Lancia a vorìa na màchina ch'a consumèissa nen tant, ma ch'a andèissa abastansa adrèt, ch'a tnèissa bin la strà, ma ch'a fussa còmoda, ch'a fussa areodinàmica, ma eleganta. A l'ha fala con na neuva manera ëd progetè, l'ansidita progetassion global, andoa tuti ij tòch dla màchina a son progetà per fonsioné bin ansema a j'àutri. Sota la diression dla fomna ëd Vincens, ant ël 1939 a l'han fàit na version pi cita, ma sempe bon-a, dl'Aprilia e a l'han ciamala Ardèa. Poi a l'é ancaminà la guèra e a l'han convertì la produssion an càmion, com a l'avìo fàit già ant la prima guèra mondial vintessinch agn prima. Dòp la guèra dël quaranta a l'han continuà a vende le doe viture Aprilia e Ardea. Peui a l'han ancaminà a fene torna dj'àutre. L'Aurelia, pi gròssa dl'Aprilia e l'Appia, an sostitussion dl'Aprilia. Ant j'agn ch'a fan sinquanta ël diretor a l'é stàit ël fieul ëd Vincens, Giovanni, ch'a l'ha spendù tanti sòld darera a le corse. Sota la soa diression a son stàite fàite le Lancia ch'a fasìo D, la D20, D23, D24, D25 e D50. A son ëstàite tute viture da corsa ch'a l'han vagnà vàire e bin, ma a costavo tròp e antlora Gioan a l'ha vendù tuta la scudarìa Lancia a la Ferrari, ch'a l'ha continuà le vitòrie per sò cont. Ant ël 1954 dòp vàire event nen bej, Lancia a decid ëd vende l'asienda a Pesenti, na famija d'andustriaj lombard. Costi-sì a l'han decidù ëd trasformé la Lancia da n'asienda artigianal a n'asienda industrial. Antlora a l'han duvertà n'àutr ëstabiliment a Civass, an provinsa ëd Turin, e peui a l'han ëdcò fabricà un gratacel an Borgh San Pàul pròpi davzin al vej stabiliment. Peui a l'han comprà vàire machinari dla pì moderna tecnologìa d'antlora e le màchine fàite sota soa diression a son ancora ancheuj armemorià për soa precision dj'assemblagi e për soa técnica fin-a. Le viture fàite an sto perìod-sì a son stàite, al pòst dl'Aurelia, la Lancia Flaminia, na granda berlin-a dovrà da tuti jë sgnor dl'época, e la Lancia Flavia, na berlin-a normal, famosa përchè a montava mach la trassion dëdnans. A la fin, a-i era la Lancia Fulvia, la pì cita dle tre, ch'a l'avìa na version coupée memoràbil për soa vitòria al WRC 1965, ël campionà mondial ed corse an slë sterà. A l'é la prima 'd na filonghera ëd vitòrie ch'a van anans fin al 1992. Tuti sti modej bin fàit però a costavo tròp car e a l'han vendù vàire, ma nen a basta per dësmorté le spèise darera ai machinari e ij concessionari. Tra j'àutri afé, a-i era 'l problema che la Fiat, ëd vàire pì gròssa, a l'avìa nen rispetà j'acòrd: la Fiat, sota la diression dël comendator Valetta, a l'avìa dit ch'a fasia mach le viture cite, ma peui a l'é andàita anans a produve le viture grande 'me cole ch'a fasìa la Lancia. Parèj la Lancia a l'avìa tròpa concorensa e la famija Pesenti a l'ha decidù ant ël 1969 ëd vende tut a la Fiat midema. La Fiat a ancamin-a da sùbit a fesse 'd màchine ansima ai sò pianaj. Nen tuti ij proget ch'a j'ero stàit ancaminà sota Pesenti a son ëscancelà. La Lancia 2000, na gròssa berlin-a an sostitussion dla Flaminia a ancamin-o a fela, ma peui quandi ch'a l'é pronta la Lancia Gamma a la sostituisso con cola-lì. J'àutre viture fàite ant j'agn ch'a fan stanta, a son la Lancia Beta, an vàire version, e la Lancia Delta, pì cita. Për ij nòm a pijo torna le litre greche, com as fasìa ant l'época ëd Monsù Lancia. Antratant a costruisso ëdco na màchina supersportiva, la Lancia Stratos, fàita apòsta per le corse ansima a lë sterà. A l'avìa un pass curt, 'l motor Ferrari e la carosserìa disegnà da Bertone. A l'ha vagnà tre vire (1974, 1975 e 1976). Për omologhela a la partìa dle corse an slë sterà a l'han costruì 495 esemplar da colession. Peui la linia dj'agn ch'a fan otanta a l'era fàita përparèj: ancora la Lancia Delta, ch'a vendìa bin, la Lancia Prisma për sostituì la Beta e la Lancia Thema per sostituì la Gamma. Costi ùltim doi modej-sì a l'han avù un sucess ëstragròss ëd vèndite an tuta Euròpa. La Prisma (1982) a l'era fàita ansima 'l pianal dla Regata e a smijava a na Delta tre volum. La Thema a l'era na granda berlin-a eleganta e sportiva, famosa për ël sò disegn ëd Pininfarina. A l'ha vendù vàire 'mè j'àutre màchine binele, ch'a son ëstàite fàite ansima a l'istess pianal: Fiat Croma, Saab 9000 e pì tard Alfa 164. Costi-sì a son j'agn dij grand sucess ant le corse. La Delta Integrale, nen come la precedenta e dabon estrema version S4 (600 CV), con vàire diferente version a l'ha vagnà ses vire ël WRC. Ancora ancheuj a l'é la màchina pì gloriosa an cost campionà. Ij sucess sportiv a tiravo tant bin le vèndite ch'a-i é staje nen da manca ëd fesse ël neuv model fin al 1992, quand ch'a l'é surtìa la neuva Delta. As dis sempe che la Delta II a l'era nen 'me la precedenta, e a l'é vera, nen mach përchè a l'é artirasse da le corse com a voria monsù Romiti, l'aministrator Fiat ch'a-i era antlora. Ansema a la Delta neuva, a son surtije d'àutre neuve viture: la Dedra al pòst dla Prisma, la Kappa al pòst dla Thema, la Zeta, na granda monovolum, e la Ypsilon, na màchina cita ch'a son inventasse dop che l'Autobianchi a l'é stàita gionzùa a la Lancia ant ël 1995. A part la Delta, tute ste màchine a l'han avù un cit sucess, pà mach an Italia. Peui a la fin dj'ani ch'a fan novanta a-i é staje na gròssa crisi per tuta l'asienda, ch'a l'ha avù sò cò ant ël 2004. Bele che as fasìo ëd neuv modej, la crisi a andasìa anans per la grama organisassion djë stabiliment. La Lancia a l'é stàita l'asienda ch'a l'ha patì ëd pì sta crisi. Ij neuv modej a son nen ëstàit a l'autëssa dij precedent. La Lancia Thesis a l'era motobin eleganta e bin assemblà, ma a piasìa nen per ël sò disegn trop baravantan. La Lybra a l'era ëdco chila bin progetà e a costava gnanca vàire. A l'ha vendù bastansa, ma nen com a së spetavo. Peui a-i ero la neuva Phedra ch'a rampiassava la Zeta, la neuva Ypsilon e la neuva Musa, na version pì gròssa dla Ypsilon, ma coste a son rivà tròp tard per sané ij cont. La Fiat a l'é torna solevasse dal 2005 an sà. Ma la Lancia ancora ancheuj a dev arcuperé la distansa da la concorensa. La Lancia a l'ha ancor nen na linia moderna ëd viture. Ant ël 2008 a l'é surtije la neuva Delta, ch'a l'é diferenta da la veja an manera esplìssita. A l'é granda e eleganta, ma a l'ha ëdco un motor potent. Ant ël 2011 a seurto la neuva Ypsilon, ëdco cola-lì pì granda e con sinch pòrte, la neuva Phedra e la neuva Thesis. St'ùltime doe a son fàite ansima ij pianaj dla Chrysler, përchè ant ël 2009 la Fiat a l'ha comprà con ël consens dël govern american na quòta d'assion Chrysler, ch'a l'era an fòrta crisi. Parèj adess a peul dovré ij sò pianaj. L'obietiv a l'é 'd vende an tuta Euròpa le Lancia neuve e vendne almanch 150.000 l'agn prima ch'a-i riva ël 2015.
|
