Barbanià

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Barbanià (Barbania an italian) a l’é un comun ëd 1.597 abitant dla provincia ëd Turin. As treuva ant la part meridional dël Canavèis, ën mes tra Siriè e Rivareul. Geografia Ël teritòri dla comun-a a comprend, da nòrd a sud, na part dla pianura aluvional dël Malon ant la metà ëd sò cors, ël pianàut setentrional dël conòid ëd dejession formà ant ël temp dij giassé da la Stura ëd Lans e la part terminal dla cita valada dël torènt Fandaja. Stòria La tribù séltica dij Salass a l'ha colonisà ël teritòri antorn a la fin dël V sécol a.C., fondand un vilagi ant la pian-a ch'a dòmina tut ël Canavèis ossidental e lì davzin un bar (visadì un pais fortificà) ansima a na montà ch'a rendìa pì fàcil difènd-lo. La romanisassion a l'é stàita bin longa, përchè ij doj pajs a l'ero lontan da le strà ch'a mnavo da l'àutra part ëd j'Alp: për sòn ëdcò la religion cristian-a a l'é rivà mach ant ël sécol ch'a fa VII, portà daj monio irlandèis ëd San Colomban. Antorn a l'ann mila ij doi pais a fasìo già tutun e a l'ero anfeodà a Emerich, un nòbil fòrse d'orìgin borgonda che a dominava la val dël Malon da sò castlass ëd Camagna, adess frassion ëd Rivara. Libera Comun-a Dòp l'ani mila ij pajsan a son riussì a liberesse dal sistema feodal: a l'é restaje mach quàich rèndita al local consortil dle famije Dro, ëdcò lor ëd probàbil orìgin borgognon-a. Ël pais a l'avìa pijà la tìpica conformassion ëd l'arset a "insulae", con vàire difèise ëd recinsion e fossaj. An costi temp a l'é stàita drissà la tor-pòrta, l'ùnica intrada bin governà al pais. Ant ël 1305 ël prinsi Filip I ëd Savoja-Acaja, antant ch'a compìa n'espansion an Canavèis, a l'ha conquistà Barbanià 'con j'arme': la Comunità a l'é stàita obligà a riconòsslo come sò sgnor. Da antlora ël pais a l'é sempre restà fidel a la cà sabauda, godend ëd vàire franchise e privilegi; tra costi-sì, ël singolar drit ëd tuti ij barbanièis ëd nen esse amprisonà e che 'l process as fasìa mach ant ël pais. Al 1326 a armonta la prima vìsita pastoral compìa dal Vësco d'Ivrèja. Dal verbal a risulto doe paròchie: un-a dedicà a San Giulian ëd Brioude, costruìa "extra moenia", e n'àutra, "Sancta Maria Rucha Veteris" andova a restava l'antich vilagi séltich, definìa "antiquissima". Tante le capele, an particolar cola dedicà a Sant'Antoni Abà, proprietà dla Comun-a. Ant j'ùltimi vint ani dël mila e tërzent ant ël Canavèis a l'é s-ciopà la rivòlta dël Tuchinagi ch'a l'ha vist la popolassion a ribelesse contra ij feodatari locaj. La comunità ëd Barbanià a l'é stàita an prima fila, përchè a l'era sempre an contrast për ij confin con ij cont ëd Valperga e ij pajs ëd Rivara e Levon. Peui, quand che ij Savòja a l'han ancaminà a vende ij tìtoj ëd noblëssa, ij barbanièis, orgojios ch'a l'avìo mai avù gnun feodatari, a son fasse na coleta e a son catasse ël tìtol, dventand parèj jë 'sgnor' ëd soa Comuna-. Dal 1400 fin-a a tut ël 1700 la Comunità ëd Barbanià, fòrta dël sostegn dij Savoja, a l'ha sovens combatù contra ij cont Valperga e ij pais a lor anfeodà për la proprietà dle pasture arlongh ël torent Malon, ciamà "Pasquaròle". Le campagne militar a son stàite portà avanti për generassion da la 'Badìa', un còrp armà formà dai borghigian volontari. La Tor-Pòrta dla Libera Comun-a Ël "ciochér" a l'era l'ùnica intrada al ricet medieval Costruìa an pere e bòsch ancaminand dal secol ch' a fa XI, a l'é stàita covertà con ij mon antorn al 1500. Antorn al milassessent a l'han giontà un coercc ëd cop per dovréla (fin-a al 1950 pì ò meno) a cioché, comben ch'a fussa lontan-a dosent méter da la cesa. Festa patronal Sicurament d'orìgin séltica, la festa as selebra l'ùltima dumìnica d'agost e ël lùn-es; a vèd la partecipassion dël pais: esibission e sfilade dla Badìa alegre sirimònie e bal ant le cort, fin-a al gran final dël lùn-es sèira, con ij barbanièis dai tre ai novant'ani ampegnà a balé ël Corenton ant la piassa granda. Përson-e famose gropà a Barbanià Bernardino Drovetti (1776-1852), cónsol dla Fransa an Egit e colessionista d'antichità egissian-e. Soa prima colession (Drovetian-a) a l'ha catala Carl Felis ant ël 1824 e a constituiss la part prinsipal dël Musé Egissian ëd Turin. Pietro Audogianotti, ampegnà ant ël mond dl'istrussion. Giacinto Bianco, gentilòm ëd boca a la cort sabauda. Giovanni Drovetti, (ëdcò s'a l'é nà a Sesto San Giovanni ant ël 1879, a l'é considerà barbanièis a tuti j'efet. Romanzié, comediògraf ën lenga piemontèisa, autor ëd "vaudeville", dla "Storia del Teatro piemontese" e tanti d'àutri travaj. A l'ha vivù da bohémien. Bibliografia Federico Fiandro, Un Paese, una Festa - La Grafica Nuova, Turin 2004 Giuseppe Cesare Pola Falletti di Villafalletto, Le gaie compagnie dei giovani del vecchio Piemonte - Miglietta, Casal Monfrà 1937 Note Aministrassion Ël sìndich a l'é Giovanni Battista Drovetti (dal 14/06/2004 -second mandà: 2009-). Anliure esterne Sit istitussional Arferiment

Aiuto per la lettura Ayuda para la lectura Help for Reading Rintré ant la Piòla Contaté j'Aministrator Lìber për Amprende Coression ortogràfica Tastadura piemontèisa Portaj e Proget Agiut pr'ij Contributor Travajòt sempi