Indeks:Polski - Regionalizmy poznańskie
Występuje wiele form zapisu gwary poznańskiej, od zapisu zgodnego z zasadami pisowni polskiej, która jest następnie odczytywana zgodnie z zasadami wymowy gwarowej po zapis czysto fonetyczny, stąd jedno słowo może być zapisane na wiele różnych sposobów.
Literatura (wyjątki)
[edytuj]- Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, pod red. Z. Sobierajskiego i J. Burszy, t. 1–2, Wrocław 1979.
- A. Danysz, Odrębności słownikarskie kulturalnego języka polskiego w Wielkopolsce w stosunku do kulturalnego języka Galicji w: Język polski 1914, II.
- M. Gruchmanowa, Z zagadnień kultury języka mieszkańców Poznania w XX–leciu międzywojennym, w: Studia polonistyczne 1981, IX.
- M. Gruchmanowa, M. Witoszek–Samborska, M. Żak–Święcicka, Mowa mieszkańców Poznania, Poznań 1987.
Hasło „Polski - Regionalizmy poznańskie” w: Słownik gwary miejskiej Poznania, red. Monika Gruchmanowa i Bogdan Walczak, Wydawnictwo Naukowe PWN.- K. Nitsch, Odrębności słownikowe Poznania, Krakowa i Warszawy, w: Język polski 1914, II.
- B. Ślaski, Z języka dawnych cechów Poznania, w: Kronika Miasta Poznania 1924, II.
- Słowniczek pyrlandzko-polski w: Waldemar Kurowski, Andrzej Niczyperowicz, 365 obiadów poznańskich babci Moniki, Chronica, 2005, ISBN 83-920994-1-9.
Linki
[edytuj]A
[edytuj]- abo – albo
- absaga – rzem. rodzaj piły ręcznej
- ady – ale, przecież
- afa – małpa
- ajmerek – wiaderko
- ajnfach, ańfach – nieskomplikowany, prosty, łatwy
- ajntop, ajntopf, ańtop, ańtopf, eintopf – jednogarnkowe danie, gęsta zupa
- ajsbajna, ajsbajn, eisbeina – golonka
- ajzol – metalowy przedmiot
- akordion – akordeon
- aktornik – aktor
- akuratnie – 1. dokładnie, starannie; 2. akurat, właśnie
- akuratny – dokładny, staranny
- ale – (podkreślenie) ależ
- amba – szaleństwo, wariactwo
- amba komuś odbija – ktoś wariuje
- ament – amen
- ameryka – żart. tyłek
- amerykan, amerykanka – rodzaj drożdżówki biszkoptowej
- amfitka – balkon w teatrze
- ancug – ubranie, garnitur
- angielka – piecyk
- anglówa – kopnięcie piłki przednią, zewnętrzną częścią stopy
- angryst – agrest
- ani dudu – ani trochę
- ani nie nic – ani nic
- ani w te, ani wew te – ani w jedną, ani w drugą stronę
- aniołyszek – zdrobn. aniołek
- anrajber – rzem. rodzaj stalowego młotka
- antaba – 1. klamka; 2. zasuwka
- antrejka, antryjka – spiżarnia przy kuchni(?), weranda lub przedpokój
- anung – pojęcie o czymś
- apach, apaj – oprych, zbój
- apartnie – osobno
- apartny – osobny
- aprykoza, aprikoza – 1. morela; 2. brzoskwinia
- apryl-apryl – okrzyk primaaprilisowy
- arbajt – praca
- arbata – herbata
- artycha – artysta
- ausdruk, ausdruck – wyraz, wyrażenie
- aż brzydko – bardzo dużo
- ażeby – żeby nie wiem co!, nigdy! (używane na końcu zdania, po przecinku)
- aż słodkie – bardzo dobre
B
[edytuj]- baba kogoś pozbadła – o pantoflarzu: kobieta kogoś zdominowała[1]
- babok – 1. gil w nosie, smark; 2. człowiek ospały, leniwy, gnuśny; 3. wymyślone straszydło do straszenia dzieci
- babol – 1. gil w nosie, smark; 2. kiepski produkt, źle wykonany; 3. robaczywy owoc
- babrać sie z czymś – długo coś robić
- babrać sobie – długo gawędzić nie robiąc niczego produktywnego
- babsztyk – obraź. kobieta, babsztyl
- Babajuga – Baba Jaga
- Babujagi placki, Baby Jagi placki – bot. tasznik pospolity
- babusia – babcia
- bachać się – kąpać się
- bachandryje – kłótnie, awantury
- bachanie – kąpiel
- badeje, badejki, badki – kąpielówki
- bademajster – ratownik na basenie, nadzorca kąpieliska
- bajtlować – 1. plotkować; 2. oszukiwać słowami, namawiać do czegoś
- bajtlowanie – rzecz. odczas. od bajtlować
- bajzel – bałagan
- baka (lm baki) – policzek
- bakalorz – nauczyciel
- balangza, balanksa – równowaga (np. psychiczna)
- balangzować, balanksować – utrzymywać równowagę, równoważyć, balansować
- balbierz, balwierz – przest. fryzjer
- balonówa, balonówka – typ roweru z grubymi oponami
- bamber – rolnik, chłop (nieco pejoratywnie)
- bamberka – 1. chłopka (nieco pejoratywnie); 2. posąg bamberki
- bamberski – byle jaki, niechlujny
- bambrzok – placek ziemniaczany pieczony bezpośrednio na blasze
- bana – pociąg
- banca – pyza drożdżowa
- bancwoł – głupek, bęcwał
- bania, bańka – głowa
- baniok – 1. metalowy pojemnik, kanister; 2. drobniak, moneta o niskim nominale
- banioki, baniole – rodzaj gry, w której używało się drobnych monet
- baniol – duży brzuch
- baniole – 1. drobne monety, bilon; 2. rodzaj gry, w której używało się drobnych monet
- baniorz – kolejarz
- banszuc – strażnik kolejowy
- bańka – 1. termofor; 2. głowa
- baraka – barak
- barłożyć – brudzić
- barwanka – icht. brzana
- barzej, barzyj, barzy – bardziej, więcej
- basować – schlebiać
- bauer, bałer – gospodarz, zwłaszcza zamożny
- baumajster – budowlaniec, pracownik budowy
- bawialka – pokój gościnny, salon
- bąblić się – o bąbelkach na wodzie – „woda bąbli się”
- bąblować, bomblować – leniuchować
- bąblowanie, bomblowanie – leniuchowanie
- beb, bep, bebciu – żart. chleb
- beblać, bebłać – gadać bzdury
- bebły – pomyje
- bedki, betki – grzyby
- bejm (bejmy) – pieniądz (pieniądze)
- berbela – wódka; zdrobn. berbeluśka – wódeczka
- berbelucha – wódka najgorszego gatunku
- beretka – beret
- bestry – pstry
- bez – 1. bez; 2. przez
- bębas, bąbas, bymbas – malec, dziecko
- będzie z kimś fertig / fertyk – ktoś umrze
- biały groch – biała fasola
- biba, bibka – impreza, przyjęcie
- biber – kapelusz
- bigiel – 1. wieszak; 2. kant spodni
- biglować – prasować
- biksa – puszka
- bilić – malować ściany
- bimba – tramwaj
- bimbać się – bujać się, kołysać
- bimbać sobie – próżnować, robić mało ważne rzeczy
- bimbołek – mały wiszący przedmiot, np. ozdoba choinkowa
- bindka – krawat
- binks, binol, biniol – siniak
- blabla – oczy (np. mieć blabla na obkoło głowy)
- blachmierz, blachnierz, blachmiyrz, blachniyrz – blacharz
- blajba – miejsce na nocleg
- blauka, blałka, blaua, blała – wagary
- blaza – bąbel na skórze
- blerwa, blyrwa – prostytutka
- blondka, blóndka – oranżada
- blubrać, blybrać – gadać, ględzić
- blubranie, blybranie – ględzenie
- blubrok, blybrok – maruda, zrzęda
- blubry – błahe opowiastki, wypowiedzi bez większej wagi
- blycki, blyce – klucz do rur
- boba – czapka
- boble, bobelki, bobki – odchody zwierzęce
- bociun, bueciun, błeciun – zool. bocian
- bogać ta, bogać tam – gdzież tam, ależ
- bombać, bómbać, bąbać – 1. uderzać; 2. ~ się – o zwierzętach rogatych: bóść się
- boiduda – tchórz
- bojączka, bojonczka, bojónczka, bojunczka – tchórz
- bojeć się – bać się
- bomnąć, bómnąć – 1. uderzyć; 2. ukraść
- borchać się, burchać się – dąsać się, gniewać
- borowy – leśniczy
- boźdór, boździor, boździór – młody chłopak, chłopiec
- boża męka – przydrożna kapliczka, krzyż
- boża rola – cmentarz katedralny w Gnieźnie
- brachol, braćka, braszka – brat
- brant – kac
- bratkasta, bratnik – piekarnik
- brawędziarz, brawędziorz, brawyńdziorz, brawynda, brawęda – maruda, zrzęda
- brawędzić, brawyńdzić – marudzić
- brać się za chachły – bić się
- brechsztanga, brecha – łom
- brechtać się – taplać się, śmiać się
- bremzować – hamować
- bręczeć, brynczeć, brenczeć – narzekać, marudzić
- brenda, brynda, brendka, bryndka – 1. denaturat; 2. bimber
- breszka – zob. brechsztanga, brecha
- bręk, brękot, brynk, brynkot – maruda, nudziarz, zrzęda
- brodziaty – brodaty
- bryja – 1. brudna woda; 2. nieapetycznie wyglądająca woda
- bryle – okulary
- brynza, brymza – hamulec
- bryzgolić – kłócić się
- buba – zimno ("Ale buba...")
- buchnąć – 1. coś komuś – ukraść; 2. na kogoś – napaść, zaatakować
- buchta – więzienie
- bulić – płacić
- bulory – wory pod oczami
- burzowiny – coś pieniącego się
- być bejt – być zmęczonym, wykończonym
- być fertig / fertyk – być martwym
- być na cyku – być pijanym
- być precz / prek – być nieobecnym
- być wyjechanym precz / prek – wyjechać gdzieś
- bzybzać – kroić, ciąć
- bździągwa, ściągwa – 1. niemiła kobieta; 2. pluskwa; 3. coś małego
C
[edytuj]- całki – cały
- capić, capieć – 1. spać; 2. śmierdzieć
- Ceglorz – zakłady założone przez Hipolita Cegielskiego
- ceglota – cegła
- cela mieć, cyla mieć – celnie strzelać; cela ni mieć, cyla ni mieć – nie potrafić celnie strzelać
- chabaj, habaj, chabaśnik – rzeźnik
- chabas, habas – mięso
- chachły – kark (zob. brać się za chachły)
- chachoł – 1. kark; 2. obraź. przybysz ze wschodu
- chachulić – kręcić, kombinować, mataczyć
- chajek, chajok – mały nóż
- chajtać cię, chajtnąć się – wziąć ślub
- chajtnąć – uciąć
- chaps – kęs
- chapsnąć – ugryźć
- chaziaj – chłop ze wschodu
- chadziajski – kiepski, byle jaki, niechlujny
- chęchy – gęste krzaki
- chędożyć, ochędożyć – sprzątać, czyścić, posprzątać, wyczyścić
- chichrać się – śmiać się
- chlabra – błoto, chlapa
- chlusnąć – uderzyć
- chlustać – trzaskać
- chłopyszek – chłopiec
- chójka – choinka
- chrabęścić – szeleścić
- chrympać – strzępić, ciąć tępym nożem
- churchać, churchlać – kaszleć, pochrząkiwać
- ciepnąć – rzucić
- cięgiem – ciągle, wciąż
- cicho być – milczeć
- ciota – 1. ćma; 2. czarownica
- ciuknąć – wlać troszeczkę, odrobinę
- colog – zoo
- curik – z powrotem
- cweter – sweter
- cycuś – coś nadzwyczajnego, bardzo atrakcyjnego
- cyrać – cucić, ożywiać, budzić
- czacha – głowa
- czarnina – czernina
- cząpać, cząpnąć, czępnąć, czómpnąć, czympnąć – kucać, kucnąć
- czerstwy – 1. świeży (o pieczywie) – obecnie nieużywane; 2. o człowieku, który mimo wieku zachował zdrowie i siłę
- czerwone jagody – poziomki
- czewik, trzewik – półbut
- częsitko, trzęsidko, trzęsitko, trzęsionka – galareta mięsna
- czujny – pikantny
- czysty kintop – ale zabawa
Ć
[edytuj]D
[edytuj]- dać kepę – skoczyć "na główkę"
- dać kitę – uciec
- dalas – bieda, nędza
- dalaśnica – nędzarka
- dalaśnik – nędzarz, biedak
- dałaś – bieda
- damascena – śliwka węgierka
- damfer, dampfer – parowiec, statek parowy
- dądel – malec, smarkacz
- deczka – kołderka, kocyk
- dej – daj
- deknąć – uderzyć (kogoś)
- dekulos – żartowniś
- denatura – denaturat
- depok – przest. guzik
- deska – długi blok mieszkalny
- dłużyki, dłużykij – długi
- dochtór – lekarz
- dochtórka – lekarka
- docyrać – obudzić (kogoś)
- dołyszek – dołek
- doprysnąć – szybko dobiec do czegoś, dopaść coś w pośpiechu
- dostać gila – zwariować
- dostany – dojrzały
- dość, za dość – ile?, za dużo
- dracheta, drachyta – 1. latawiec; 2. wysoka, chuda dziewczyna; 3. kapelusz z dużym rondem
- drek – rozdeptane błoto
- drętki – kwaśny
- drobka, drabka – drabina
- druciorz – człowiek z zaniedbanymi włosami
- drwalnik – drwalnia
- drygać – bać się
- drynda – 1. taksówka; 2. samochód w złym stanie technicznym
- dryndać ndk. (dryndnąć dk.) – telefonować
- dryńdziorz – taksówkarz
- drzeć jape, drzeć kalafę, drzeć się jak stare gacie – krzyczeć
- drzuzgawka, drzuzgowka – truskawka
- duczeć – płakać
- dudlać – 1. płakać; 2. słabo się palić
- dudłać – majsterkować
- dudy – płuca
- dukać – marudzić
- dundel – 1. smark z nosa; 2. smarkacz
- dupa uszata, dupa z uszami – ciamajda, oferma
- durch – 1. ciągle; 2. całkiem; 3. na wylot
- dusić komara – spać
- dycht – całkiem, zupełnie
- dychtowny – obcisły
- dydek, dydol, dyduś – 1. smoczek; 2. pierś
- dydkać – ssać
- dydki – piersi
- dydkonosz – stanik
- dylać – tańczyć
- dyndlać – dzwonić
- dynia, dyńka – głowa
- dynks (zdrobn. dynksik) – nieokreślone „coś”
- dyrdolić – dreptać
- dyszcz – deszcz
- dziabaka, dziabka – ogrod. motyka
- dziabaka, dziabara – żart. nos
- dziamdzia – niezdara
- dziamdziowaty – niezdarny
- dzieciszczko, dziecioszek – dziecko
- dziochać – jeść łapczywie
E
[edytuj]F
[edytuj]- faferfloki – płatki owsiane
- fafoły – zawiesina, osad, fusy od herbaty
- fajny – ładny
- fajrant – koniec pracy
- fajtać – machać
- faksy – żarty, figle
- famuła – rodzina
- fana – chorągiew
- fantazować – histeryzować
- farfocle – strzępy, luźne kawałki czegoś
- faryna – cukier
- fąfel – 1. smarkacz; 2. wydzielina z nosa
- fąfić – palić tytoń
- febra, fybra, frybra – 1. dreszcze; 2. opryszczka
- fefermyncek – cukierek o smaku miętowym
- fefry (mieć fefry, dostać fefry), fefrać się – strach, bać się
- fertig, fertyk – koniec (w odniesieniu do czasu)
- fierana – firanka
- fif – żart
- fifka – słaba herbata
- fiflancik – niski, słaby mężczyzna
- fiklej – mała ryba
- fiksmatenta, fiksmatynta, fizmatenta – drobiazgi
- flacha, flaszka – butelka
- flaster – plaster (zarówno medyczny jak i plaster np. kiełbasy)
- fleja – flejtuch
- flepy – dokumenty, akta, papiery
- fliga – mucha
- fliska – płytka ceramiczna, kafelek
- fliskarz, fliskorz – kafelkarz
- fogelka – wesołe miasteczko, plac zabaw
- fojer – pożar
- forsiaty – bogaty
- fotografka, fotegrafka – zdjęcie, fotografia
- fras – jedzenie
- frech, frechownie – bezczelnie
- frechkunda – bezczelna kobieta
- frechowny – zarozumiały, bezczelny
- fulfa – pulchna, pełna twarz
- fumfić – palić papierosy
- fumlować, fymlować – o urządzeniach: działać niesprawnie
- funca – latarka
- furt – nadal, ciągle
- fyrać – uciekać, szybko odchodzić, latać, fruwać
- fyrtel – część miasta, rewir
G
[edytuj]- gable – grabie
- gad, gadzina – zwierzę gospodarskie
- gaga – gorący, mogący poparzyć
- gajcać się – robić coś powoli, ślamazarnie
- gajdy, gajtki – majtki
- gajgi – skrzypce
- galantny – elegancki
- galar – strach
- galarepa, galarypa – kalarepa
- galart, galat – galareta mięsna
- galoty – majtki
- gamaja – gimnazjum
- gamgowaty – niezdarny
- gamuła – niezdara, gamoń, oferma
- gapa, glapa – kruk, gawron, wrona
- gapkowaty – nieporadny
- gara – sen
- garować – leżeć w łóżku, spać
- garówa – upał
- gaska – uliczka, wąska uliczka, czasami ślepy zaułek
- gazmaska – maska przeciwgazowa
- gdowa – wdowa
- gdziesik – gdzieś
- gelejza, gilejza – osoba nieporządna, niezdarna, powolna
- gemyla, gimela – śmietnik, bałagan
- gemylkasta – kubeł na śmieci
- gemylorz – 1. śmieciarz (ten, co wybiera rzeczy ze śmietnika); 2. pracownik zajmujący się wywozem śmieci, pot. śmieciarz
- gibać się – chwiać się
- gibus, ginol – wysoki człowiek
- gichać – wylać, nalać, oblać
- gidea, gideja, gidyja – kobieta wysokiego wzrostu
- giglać, gilgać – łaskotać
- gira, giera, giyra – noga
- gis – deszcz
- giskana – konewka
- gisować – 1. podlewać (np. kwiaty); 2. padać (o deszczu)
- gisówa – mocny, ulewny deszcz, ulewa
- glaca - łysa głowa, łysina
- glajda – 1. błoto, deszczowa pogoda, plucha; 2. niechlujna dziewczyna
- glajdus – niechlujny chłopak
- glanc – 1. lukier; 2. połysk
- glapa, gapa – kruk, gawron, wrona
- glaspapier – papier ścierny
- glazejka – skórzana rękawiczka (częściej w liczbie mnogiej glazejki)
- glizda – glista, dżdżownica
- globus – głowa
- globusik – melonik
- glon, glón, glona, glóna – gruby kawałek chleba
- glozna – kostka u nogi
- glubka, glupka – mirabelka (rodzaj śliwki)
- glugla – niechlujna dziewczyna
- głurzyć – mamrotać
- gnyk – 1. grdyka; 2. gardło
- golarz, golorz – fryzjer
- gora – pożar
- gościniec – zarówno droga jak i zajazd, karczma
- góra – strych (do góry – na górze, piętrze)
- grajcarek – korkociąg
- grajkasta – radio (urządzenie do słuchania audycji)
- grandzić – łobuzować
- grot – mebel
- gruber – kultywator
- gruchnąć – wypić alkohol
- gruchowka – grzechotka
- grula – człowiek ociężały
- grycha – stara bułka
- gryczpan – bukszpan
- grygolić – gryzmolić
- gryska – bułka
- guli – 1. z powodu, z przyczyny; 2. dla; 3. przez
- guła, gularz – indyk, indyczka, również guła – niezdarna, niezaradna kobieta
- Gwiazdor – świąteczna postać rozdająca prezenty, utożsamiana ze Świętym Mikołajem
- gzik, gzika – twarożek ze śmietaną i cebulą, w sezonie szczypiorek (może być jeszcze z oliwą)
- gzik w gierach, gzik w kolanach – strach
- gzub – 1. dziecko; 2. brzuch
H
[edytuj]- haczka, hoczka – motyka (narzędzie ogrodnicze)
- haczyk, hoczyk – 1. hak; 2. pogrzebacz
- haferfloki – płatki owsiane
- hafotać, hafuetać, chafotać, chafuetać – szczekać
- haftować – wymiotować
- haj – nóż
- hajcować – palić w piecu
- hajtnąć – uciąć
- hajtnąć się – ożenić się, wyjść za mąż
- hajtok – nożyk, kozik
- hajtolić – ciąć
- haknąć – ugryźć
- halbka – pół litra wódki
- halbki – półbuty
- handlyrz – handlarz
- hazaj – zając
- heklować – szydełkować, robić na szydełku
- heklówka – szydełko (do ręcznych robótek)
- heksa – złośliwa, brzydka kobieta, zołza (niem. Hexe – czarownica, wiedźma)
- huby – obrzeża, peryferie miasta
- hulajpeta – hulajnoga
- huźdać – huśtać
- hyca – upał
- hycać – skakać
- hyczka, hyćka – czarny bez
I
[edytuj]J
[edytuj]- jabzo – jabłko
- jaczka – bluza, zdrobn. jaczuszka
- jadaka – gęba
- jadalka – jadalnia
- jaka, jaczka – marynarka
- jangryst – agrest
- jampor – rampa
- japa – 1. dziura; 2. jama ustna
- japić – dziurawić
- jednaki – jednakowy
- jedza – jedzenie
- jegiery – kalesony
- jucha – 1. młoda, nierozgarnięta dziewczyna; 2. krew
- juchta – 1. podrostek, łobuz, złodziej; 2. kradzież
- jupa, jupka – wierzchnie okrycie, bluza, kurtka
- jury – uszy
- juszka – krew
K
[edytuj]- kabza – kieszeń
- kachel – kafel (np. w piecu kaflowym), zdrobn. kachelek
- kachlok – piec kaflowy
- kachlowy, kachlany, kachlanny – kaflowy
- kakalud, kakaludek – 1. dziecko; 2. niski mężczyzna
- kakał – kakao, zdrobn. 'kakałek
- kaker – stary mężczyzna
- kalafa – 1. nos; 2. twarz; 3. usta; zdrobn. kalafka
- kalaraja – bójka
- kalika – kaleka
- kałąd, kałądek, kałond, kałondek, kałónd, kałóndek, kałynd, kałyndek – 1. brzuch; 2. żołądek
- kałyndy – wnętrzności
- kałżywa – brudna ciecz
- kamelarz – urzędnik miejski
- kamlot – kamień, zdrobn. kamlocik; por. kamulec, kamyszek
- kamzelka – kamizelka
- kanciaty, kańciaty – kanciasty
- kantolić się – pchać się
- kantować się – pchać się
- kapalusz – kapelusz
- kapelinder – kapelusz
- kapucha – pieniądze
- karalos, karasel – karuzela
- karmonada, karmónada, karbonada – schab lub karkówka
- karydajda – wózek dziecięcy
- kasior, kasiorek, kaszarek – podbierak na ryby
- kasta, kista – skrzynia
- kaszak, kaszok – kaszanka
- katana – wierzchnie okrycie, marynarka, bluza, kurtka
- kawa ze stodoły – kawa zbożowa
- kawalindek, kawolindek – kawałeczek
- kawiorek, kawiorka – długa bułka pszenna
- każdy jeden, kożdyn jedyn – każdy
- kąpielka – łazienka
- kąpiółka, kąpiołka – 1. łazienka; 2. kąpiel
- kejter – pies, zdrobn. kejterek
- kiba – więzienie
- kibel – 1. więzienie; 2. powtarzanie klasy
- kibol – kibic
- kibolski – kibicowski
- kicha – kiełbasa
- kichol – nos
- kichy – wąskie spodnie
- kicie, kić – więzienie
- kiciorz – więzień
- kiejda, kiejdra, kiejdzia – kieszeń
- kielblóndka – lemoniada
- kielce – zęby
- kielczata – denaturat
- kielczyć się – śmiać się
- kieloch – ząb, zdrobn. kieloszek
- kielonek – kieliszek, zdrobn. kielońdek, kielóńdek, kieluńdek
- kierz – krzak, zdrobn. kierzek
- kieretyna – częściej w liczbie mnogiej kieretyny – krzaki, zarośla; iść w kieretyny
- kiernoz, kiernóz, kiernuoz, kiernołz, kiernos, kiernuos, kiernołs – wieprz
- kij – poza ogólnopolskim znaczeniem: piętro
- kijoszek – kijek, mały kij
- kikać – spoglądać
- kiknąć – spojrzeć
- kilować – chłodzić
- kinder – brudas, nicpoń (szczególnie o dziecku)
- kinol – nos
- kintop – kino
- kipa – pet, niedopałek papierosa
- kipnąć – umrzeć
- kirus – pijak
- kis – żwir
- kiszczonka, kiszczónka, kiszczunka, kiszczanka – woda po gotowanej kaszance
- kiszka – kiełbasa
- kita – ogon, zdrobn. kitka
- kitrać – chować
- klajdnąć się – ubrać się
- klajdnięty, klajdniynty – ubrany
- klajtry – włosy
- klakać – 1. plotkować; 2. padać (o deszczu)
- klakot – plotkarz
- klakoty, klekoty – plotki, plotkowanie
- klamizera, klamizerstwo – fuszerka, partactwo, amatorszczyzna
- klamizerować – partaczyć
- klamkować się – mówić nieprawdę, kręcić, mataczyć, naciągać wyjaśnienia
- klamot – kamień (świgać klamotami → rzucać kamieniami)
- klamoty – graty, szpargały, rupiecie, różne przedmioty (narzędzia w schowku, ale i sprzęt w plecaku)
- klapka – mała deska, deseczka
- klapsztula – kanapka składająca się z dwóch skibek chleba z obkładem pomiędzy, sandwich
- klara – słońce
- klemy, klymy – landrynki
- klepidupa – plotkara, plotkarz
- kletuśnica – plotkara
- kletuśnik – plotkarz
- klofta – 1. kłoda, pień drzewa; 2. gruba kobieta
- klon – klaun
- klonkier, klunkier, kląkier (lm klunkry) – rupieć, grat, stara lub aktualnie niepotrzebna rzecz
- klopa – sprzedaż
- klopnąć – sprzedać
- klopnięcie – sprzedanie
- kluber, kliber – nos, zdrobn. kluberek
- klubry – grudki w sosie lub zupie
- kluft – 1. garnitur; 2. mundur
- kluk – nos
- kluka – 1. nos; 2. kwoka
- klybać, klybrać – 1. plotkować; 2. marudzić, zrzędzić
- klymek (zwykle w liczbie mnogiej klymy, klymki) – cukierek do ssania
- kłak – włos
- knajder, knajter, knajtek – 1. niski mężczyzna; 2. mały chłopiec
- knap – 1. ząb; 2. mało, zbyt mało
- knara – broń, karabin
- knebel – kij, zdrobn. knebelek, knebeloszek – mały kij, patyczek
- knipa – książka, zdrobn. knipka – książeczka
- knobloch, knoblocha, knoblauch – kiełbasa parówkowa
- knobloszek – czosnek
- knyf – sprytny sposób na coś, pot. trik, chwyt, patent
- knyp – nóż, zdrobn. knypek – mały nożyk, kozik
- knypsać ndk., knypsnąć dk. – ogólne określenie czynności wydającej jakiś krótki dźwięk, np. wciśnięcie jakiegoś przycisku (knypsnąć telewizor), przełączenie przełącznika (knypsnąć światło), skasowanie biletu (knypsnąć bilet), pstryknięcie palcami, zrobienie zdjęcia itp.
- kober – daw. kosz (kosz owoców/kwiatów)
- kociamber – kot
- kojtnąć, kojtnońć, tojtnąć, tojtnońć – o zwierzęciu: zdechnąć, umrzeć
- kokot, kuokuot, kłokłot – kogut, zdrobn. kokotek
- kole – 1. koło (czegoś), obok (czegoś); 2. około (godziny), np. kole północy
- kolebać – kołysać
- Kolejorz – KKS Lech Poznań
- kolejorz – kolejarz, pracownik kolei
- koło – daw. rower
- kołownik – daw. kolarz, rowerzysta
- końdziu, kóńdziu, kuńdziu – kontroler biletów
- kopcić – palić papierosy
- korbal, korbol – 1. dynia; 2. duży brzuch
- korek – obcas
- kosierować – myć szczotką, szorować
- kramować się – zalecać się, przymilać
- kramować – flirtować
- krechlaty, krychlaty – krzywy
- krawatka – krawat
- kromka – piętka chleba
- kródzy – krócej
- królas – królik
- krukiew, krukwia – kula (podpórka do pach używana przy złamanej nodze)
- krybuny, krybony, krybóny – plecy, krzyż (część ciała), zdrobn. krybunki, krybonki, krybónki
- kryknąć, kryknuńć – umrzeć
- krypel – cerkiew
- krzesna, krzasna – matka chrzestna
- krzesny, krzasny – ojciec chrzestny
- kubyszek – kubeczek, mały kubek
- kucier – woźnica
- kuczma – bujne włosy
- kufta, kuwta – rower
- kunda – powsinoga, włóczęga
- kundować – wałęsać się
- Kuniec–Dymbiec – ekspresywne wyrażenie używane w trudniej sytuacji (Dębiec – peryferyjna dzielnica Poznania, w której kończyła się trasa tramwajowa)
- kurbel, kurbela – daw. korba, zdrobn. kurbelka
- kurze dziu-dziu – med. ślepota zmierzchowa, pot. kurza ślepota
- kurzypatrz – med. ślepota zmierzchowa, pot. kurza ślepota
- kusić – 1. straszyć; 2. pracować nocą
- kuszka, kłyszka – przest. koszyk
- kuzaj – kuzyn
- kwiendać, kwiędać – narzekać, kwękać
- kwirlejka, kwiyrlejka, kwyrlejka, kwierlejka, kwirla, kwyrla, kwiryla, kwiyrla, firlejka, rogolka, fyrlok – kulin. mątewka
- kymby rymby – na odwrót, odwróć
L
[edytuj]- labija – zabawa, impreza
- lachać się – śmiać się
- laczek – domowy pantofel bez pięty
- lajcha – człowiek słaby, osłabiony
- lajsnąć, lajstnąć – kupić, sprawić coś komuś lub sobie
- lajsnąć się – elegancko się wystroić
- langować – kupować; langnąć – kupić
- langus, langaj – człowiek wysoki
- lania – szkoła
- lantrot – rodzaj placka z ziemniaków
- laterna – latarnia
- latniok – wczasowicz
- latoś – tego roku, w tym roku; latosi – tegoroczny
- latowy – letni
- latówka – pobocze drogi
- laufbomba – goniec
- lebera, leberka – wątrobianka
- leja – lekcja szkolna
- lejaty – płynny, rzadki
- lejty – lanie (dostać lanie od rodziców)
- lejza – osoba niezdarna, gapowata
- leki – 1. lekki, delikatny, łagodny (np. o kawie); 2. lekki, o małym ciężarze; zdrobn. lekutki
- leko – lekko, trochę, zdrobn. lekutko, lekujtko
- leluja – lilia
- leżałka, leżołka – ulęgałka
- leżanka – rodzaj tapczanu bez oparcia, kozetka
- liba – kochanka
- libera – poziomica
- ligać się – 1. jeździć na łyżwach; 2. ślizgać się
- ligawa – lodowisko, ślizgawka
- listowy – listonosz
- liwerować – gromadzić, zbierać
- lizajka – lizak
- lofer – włóczykij, powsinoga
- lofrować – włóczyć się, wałęsać się
- lola – gruby kij, laska
- lompy, lómpy, lumpy – odzież, ciuchy (także zniszczone, niechlujne)
- luchać – bić, luchać się – bić się z kimś
- luchnąć, luchnońć – 1. (tylko dk.) o deszczu: gwałtownie zacząć padać, lunąć; 2. uderzyć; 3. (tylko dk.) wypić
- lujnąć – 1. o deszczu: gwałtownie zacząć padać, lunąć; 2. uderzyć
- luj – obraź. łobuz, chuligan
- lujówa – czapka z daszkiem podobna do kaszkietu, oprychówka
- luntrus, luńtrus – łobuz, chuligan
- lurać – ględzić, narzekać
- lurwas – pogard. mężczyzna z marginesu społecznego
- lycki – lejce
- lyrbas – wysoki, dobrze zbudowany mężczyzna
- lury – głupstwa, nudy, brednie
- lyrać się, lyrotać się – bujać się, chwiać się (w odniesieniu do przedmiotów, np. o krześle na nierównym podłożu)
Ł
[edytuj]- łabuzie – tatarak
- łacha – łaska
- łachać się – o świni: być w okresie rui
- łamajda – łamaga, ciamajda
- łapawica – rękawica; zdrobn. łapawiczka
- łata – urwis, łobuziak
- łatenda, łatęda, łatynda – obibok, leń
- łatus – 1. urwis, łobuziak; 2. człowiek niechlujnie ubrany, obdartus
- łe! – wieloznaczny wykrzyknik, w zależności od kontekstu
- łejery!, łe jery! – o rany!, ojejku!, olaboga!
- łęgol, łągol, łyngol – człowiek wysoki
- łegród, łogród – ogród; zdrobn. łegródek, łogródek
- łogar, ogar, uogar – łobuziak
- łogigiel, ogigiel – 1. człowiek bardzo chudy; 2. zwykle w lm łogigle, ogigle – bezlistne łodygi, badyle
- łogiglok, ogiglok – bezlistna łodyga, badyl
- łogroszka, łogrożka, ogrożka – opryszczka; (nie mylić z: ogroszka)
- łogrodowy, łegrodowy, ogrodowy – ogrodnik
- łośrupany, ośrupany – 1. ogolony; 2. nierówno ucięty
- łowies, łewies – owies
- łożgol, ożgol – wysoki mężczyzna
- łumieć – umieć
- łuzgać – bić; łuzgać się – bić się z kimś
- łuzganina – bijatyka
M
[edytuj]- macecha – macocha
- macha – 1. twarz; 2. oszustwo
- macoszka – bot. bratek
- madaiczny – dziwaczny
- madrac – materac
- majluft – majówka
- majsel – przecinak do metalu
- majtać – 1. mieszać; 2. mylić, plątać
- majtadały – żart. majtki
- majty – majtki
- makocz – kulin. makowiec
- mamrać – zrzędzić
- mamrot – zrzęda
- mantel – płaszcz
- manygować – lenić się, włóczyć się bez celu, próżnować
- marać – grzebać, gmerać
- marek dusi (kogoś) – komuś chce się spać, jest senny
- markierować – pozorować, sprawiać wrażenie
- marnisz – ten, kto coś marnuje
- Marynka – pot. Liceum Ogólnokształcące Św. Marii Magdaleny, najstarsza szkoła ponadgimnazjalna w Poznaniu
- maślana – maślanka
- mateklosy, manteklosy – różne rzeczy w nieładzie
- maznąć – uderzyć
- maźdyga – kleista substancja
- mączka, monczka, mónczka – mączka ziemniaczana, pot. krochmal
- mączkować – krochmalić
- mądre drzewo – poziomica
- mechłać się – kosmacić się
- mechłaty – kosmaty
- mela – dziewczyna; mela na fest
- melki – cukierki
- melona babka – 1. rodzaj ciasta, babki, babka ucierana; 2. babka piaskowa
- melone, melóne – 1. kotlety mielone; 2. mięso mielone
- merknąć się – zorientować się
- metryka – tylko akt chrztu
- mędzić, meńdzić, myńdzić – zdrzędzić, marudzić
- męgla – magiel
- miałki – płytki
- miaukot – osoba płaczliwa, skłonna do płaczu
- miaukotać – płakać
- miągwa, mióngwa – osoba wrażliwa, płaczliwa
- michu – miś
- mieć ambe, mieć ambe z przerzutami, mieć ambe z przerzutką, mieć ambe z przerzutą – szaleć, wariować
- mieć ambę – (wychodzące z użycia) być niespełna rozumu
- mieć drajera – być narwańcem
- mieć galara, mieć galary – bać się
- mieć glut w porach, mieć gluta w porach – bać się
- mieć gryf – być zręcznym, sprawnym
- mieć naświgane – być chorym psychicznie
- mieć pańskie flaki – być wybrednym w jedzeniu
- mieć pełną rzyć – być najedzonym do syta
- mieć rułe – mieć spokój
- mieć szplina – być narwańcem
- mieć szpulę – szybko biec
- mieć szpyc na coś – doglądać czegoś
- mieć sztycha – o żywności być nadpsutym
- mieć świnię – mieć szczęście
- mieć w dupie mało – o kimś chciwym
- migać – tańczyć
- migana – zabawa z tańcami
- mlecz – rdzeń kręgowy
- mlostek – kamionkowy garnek na mleko lub do kiszenia ogórków
- młody gzik – młody chłopak
- młodzie – drożdże
- młódki – o zwierzętach młode
- modrak – bławatek, chaber
- modrakowy, modrakowaty – modry, ciemnoniebieski
- modre – ultramaryna
- modrzyć – barwić ultramaryną
- modzić – wymyślać coś nieokreślonego, zmieniać, kombinować
- modzić muki – dąsać się, stroić fochy
- mojtać – mieszać
- mora – zmora, duch, upiór prześladujący w snach
- mostrych, mosztrych, mustrych – musztarda
- mota – mól
- motorowy – motorniczy
- motorowa – kobieta motorniczy
- mrzygłód, mrzywa – ktoś wychudzony, niejadek
- myrdać – mieszać
- mudzić – tracić czas
- Murzaj – Murzyn
- murzyć się – brudzić się czymś czarnym
- musterko, mustro – kraw. wykrój
- myca – czapka
- myrlać, merlać – wydawać nieakceptowalne dla słuchacza dźwięki, np. – Co tam tak myrla w tym radiu?
- myszka – rodzaj starej gry podwórkowej
N
[edytuj]- na błek – przesuń się
- na doczekaniu – na poczekaniu
- na ręby, na rymby – na odwrotną stronę
- na szagę – na skróty
- nababrać – nabrudzić
- nabierka – łyżka wazowa
- nabolały – obity (owoc po upadku)
- nabombać, nabómbać – naładować (np. drewno na wóz)
- nabombać sie, nabómbać sie – upić się
- nabrechtać – nabrudzić
- nabręczeć, nabrenczeć, nabrynczeć – dużo pomarudzić, ponarzekać
- naciochnąć, naciochnońć – nadepnąć
- naczaśnięty, naczaśniynty – narwany, zwariowany
- nadądany – naburmuszony, obrażony
- nadrach – obdartus, łazęga, łobuz
- nadrzyzgany – pijany
- nadusić – nacisnąć (np. przycisk dzwonka)
- nagibać się – napracować się
- nagibany – zmęczony pracą
- nagrygolić – nagryzmolić
- najdnąć, nojdnąć – znaleźć
- nakastlik – stolik nocny, małe biureczko stojące przy łóżku
- naleźnik – naleśnik
- nalinić – nałożyć (np. dużo nakłaść drewna na wóz)
- nałojóny – pijany
- namajtać – 1. poplątać coś; 2. źle mówić, pomylić fakty
- namknąc się – usunąć, przesunąć, np. – Namknij się. → Odsuń się, nie przeszkadzaj.
- napompać – napompować
- naporztek, naposztek – mała ilość jakiegoś napoju (mały kieliszek, naparstek)
- napuczony, napuczóny – nadąsany
- napuczyć się – nadąsać się
- napyntlać – niedokładnie nawinąć
- narachlać się – naśmiać się
- naramki – ramiączka, koszulka na naramkach – koszulka na ramiączkach
- narojbrować – narozrabiać
- narychtować – przygotować
- narządzić, narzóńdzić – naprawić
- narzyńdź – narzędzie
- nasampierw, nasompierw, nasómpierw, najsampierw – najpierw
- naskalt – zimno i deszczowo
- nasztelować – wyregulować
- nasztramować – naciągnąć, napiąć
- nasztramowany – naciągnięty, napięty
- naszuftować – dużo czegoś gdzieś naładować, namęczyć się ładowaniem
- nawarka, naworka – rodzaj zupy mlecznej
- nawszczylać – pobić
- nazad, nazod – do tyłu, z powrotem (komenda dla konia)
- nazorgować, uzorgować – nagromadzić, nazbierać
- nerwerwer, nyrwyrwyr – o człowieku nerwowym, narwaniec, awanturnik, wybuchowy charakter
- nicpot, nicpota – nicpoń
- nicpoty – nieznośny, niegrzeczny
- nie bój dziadzi – żart. nie obawiaj się
- nie móc stojeć na giery – nie móc ustać na nogach
- niecyrny – smutny
- niegiły – smutny
- nieośrupany – nieogolony
- nieuśminkowana, nieuśminkowano – o kobiecie: nieumalowana
- niewinowaty – niewinny
- niezgloźnie – niezgrabnie, nieudolnie
- nieżyrok – niejadek
- niorka – rodzaj mieszanki zbożowej używanej jako pasza
- niuda – świnia
- nopka – miseczka
- norać się – 1. brudzić się; 2. zanurzać się, kąpać się; 3. topić się
- nośpłat – 1. handlarz szmatami, starzyzną; 2. oberwaniec
- nudle – makaron
- nupel – smoczek
- nuplać – ssać
- nyga – komar
- nyra, nyrol – skąpiec
O
[edytuj]- o ciymku – po ciemku
- obakutać, obachutać – grubo, ciepło ubrać
- obakutany, obachutany – grubo, ciepło ubrany
- obdziabać – okopać motyką (dziabką)
- obebłać – ochlapać, pobrudzić czymś płynnym
- obhakać – okopać motyką (haczką)
- obhakiwać, obhakywać – okopywać motyką
- obkład – 1. to, co kładzie się na kanapkę, wędlina, ser itp.; 2. okład, kompres
- obski – obcy
- oblec, oblyc – ubrać, założyć
- oblec się, oblyc sie – ubrać się
- obłuczyć – założyć (o odzieży)
- obniesione niebo – zachmurzone niebo
- obnosić się – chmurzyć się, zbierać się na deszcz
- obrazik – obrazek
- obromblany, obrómblany – obrażony, nadąsany
- obrynczany, obrynczóny – naburmuszony
- obrzympany – obszarpany
- obśrupany – odrapany
- obuć buty – założyć buty
- ochajtać się, ohajtać się, ochajtnąć się, ohajtnąć się – ożenić się / wyjść za mąż
- ochlaj, ochlapus – pijak
- ochrępać, ochrympać – obciąć tępym narzędziem, odkroić niestarannie
- ochrympany – niestarannie ogolony
- ociotać, ociotować – zaczarować
- ociotany – zaczarowany
- (być) od macochy – być kimś gorszym
- odbiglować – wyprasować
- odchajtnąć, odhajtnąć – odkroić, odciąć
- odepknąć – odepchnąć
- odkluczyć – otworzyć zamknięty zamek
- odknaić się – odczepić się, dać komuś spokój
- odsztachnąć się – ubrać się elegancko
- odtrzasnąć się – ubrać się elegancko
- odwrócić na ręby, odwrócić na rymby – odwrócić na drugą stronę
- odwryknąć – odpyskować, brzydko odpowiedzieć
- ofąflany, ofónflany, ofunflany – osmarkany, zasmarkany
- ogar, łogar, uogar – łobuziak
- ogigiel, łogigiel – 1. człowiek bardzo chudy; 2. zwykle w lm ogigle, łogigle – bezlistne łodygi, badyle
- ogiglok, łogiglok – bezlistna łodyga, badyl
- oglejdrany, oglajdrany – obłocony (np. obłocone buty)
- ogrodowy, łogrodowy, łegrodowy – ogrodnik
- ogroszka – dreszcze; (nie myliś z: ogrożka)
- ogrożka, łogroszka, łogrożka – opryszczka; (nie mylić z: ogroszka)
- ojla – sowa
- ojstry – ostry
- ojstrzyć – ostrzyć
- okienyszko, łokienyszko – okienko
- oklekrany – ubrudzony, brudny
- okryjbida, okrybida, łokryjbida, łokrybida – ubranie byle jakie, ale praktyczne
- okuloki – drewniaki
- omurzony, umurzony, umurzóny – pobrudzony czymś sypkim (np. piaskiem, kurzem) albo czarnym (np. sadzą)
- omurzyć się, umurzyć się – pobrudzić się czymś sypkim (np. piaskiem, kurzem) albo czarnym (np. sadzą)
- onzioro – jezioro
- opanki – sandały
- opędziały – lichy, nędzny
- opękać, opynkać, przepękać – przetrwać, obyć się bez czegoś
- opłechtać – obmyć
- opynkać, opękać, przepękać – przetrwać, obyć się bez czegoś
- opypłać – poprudzić
- opypłaniec, opypłus – brudny mężczyzna, brudas
- opypłany – brudny
- oranić – oszukać
- ordnung – porządek
- oremus – napomnienie, uwaga, bura
- oryczany – zapłakany
- ostrzałka, oszczałka, ostrzytko, oszczytko – temperówka
- oszmurglany – pobrudzony, brudny
- oszrajbić – opisać
- oślómprany – pobrudzony, brudny
- ośpice, oszpice – 1. szczepienie przeciw ospie; 2. znak na ramieniu po szczepieniu na ospę
- ośródka – miąższ chleba
- ośrupać – nierówno uciąć
- ośrupać się – ogolić się
- ośrupany, łośrupany – 1. ogolony; 2. nierówno ucięty
- oświktany – pobrudzony, brudny
- otworzony – otwarty
- ożgol, łożgol – wysoki mężczyzna
P
[edytuj]- pach – pas
- pacharzyna – pęcherz
- pacztet – pasztet
- pamper – 1. pajac; 2. daw. karc. walet
- pamperek – mała laleczka, ludzik, figurka
- pana – przedziurawiona opona, pot. kapeć, flak
- papa – twarz, usta
- papcie – 1. obuwie domowe, kapcie; 2. każde obuwie
- papcie na korach – damskie buty na obcasach
- papierzanny – papierowy
- papiórek – papierek
- papracz – fuszer, partacz
- paproszyć – patroszyć
- papudrak, papudrok – fuszer, partacz
- papuśny – pieszcz. pulchniutki
- parzęga, parzynga, parzol – słabiak, słabeusz
- parzybroda – kapuśniak z włoskiej kapusty
- paskud – wrzód
- patan – duży, silny mężczyzna lub duże, silne zwierzę
- patela, patelka – patelnia
- patentki, patyntki – grube, dziecięce rajstopy
- patera, pateraka, paterajda, pateractwo – małe gospodarstwo
- paterak, paterok, patyrok – 1. fuszer, partacz; 2. ubogi gospodarz
- patonić się, patónić się – palić się, dk. spatonić się, spatónić się
- patrzydła – 1. okulary; 2. oczy
- patyk – chlew (budynek gospodarski)
- paznokiyt – paznokieć
- pazura – dłoń, ręka
- pazurka – rączka, mała ręka
- październik – pogard. wątły chłopak
- paździerz, paździyrz – pogard. wątły chłopak
- pągiel – smarkacz
- peja – wesz lub pchła
- pener – menel, żul, lump
- penerstwo – środowisko patologiczne, męty społeczne
- peniać – bać się
- peplać – mówić bez sensu
- petrol – benzyna, paliwo
- petronelka – biedronka
- pęchcenie, pynchcenie – szperanie, szukanie, myszkowanie
- pęchcić, pynchcić – szperać, szukać, myszkować
- picernia – pizzeria
- pierdolić – mówić trzy po trzy, ględzić, plotkować (w tym znaczeniu w gwarze poznańskiej to słowo nie ma wulgarnego nacechowania)
- pierdoła – nudziarz, plotkarz, gaduła
- pierdoły – 1. drobnostki, szczegóły, coś nieistotnego (wyraz, w odróżnieniu od ogólnopolskiego, nie jest wulgarny); 2. plotki
- pierduśnica – plotkarka
- pierduśnik – plotkarz
- piniuchy – pieniądze
- pipol – piekarz
- piskwa – osoba płaczliwa, płaczek, płaczka
- pitok – 1. mały nóż, nożyk; 2. penis, członek męski
- pkła – pchła
- placioki – stopy
- plajster – plaster
- Plajta – Plac Wolności
- plała – plandeka
- plaskaty – płaski
- plejdranie – gadanina, mówienie o bzdurach
- plendze, plińdze, plindze, plyndze – placki ziemniaczane (lp plendz, plyndz)
- pleplanie – gadanie, ględzenie
- pleprać – gadać, ględzić
- plepranie – gadanie, ględzenie
- plery – plecy
- plożyć – korzystnie oddziaływać, pomagać, przynosić ulgę
- plumplać się – kąpać się, pluskać się
- plupra – błoto
- pluta – kałuża
- płacianny – szmaciany
- płat – szmata
- płechtać się – kąpać się
- płutko – spławik, zgrub. płuto
- po nogach – pieszo
- pochrumpać, pochrympać, pochrępać, pochrympolić – 1. postrzępić, wystrzępić; 2. wyszczerbić
- pochrympany, pochrympolony, pochrympolóny – 1. postrzępiony, wystrzępiony; 2. wyszczerbiony
- podstawek, podstawka – talerzyk pod szklankę lub filiżankę, spodek
- podylać – potańczyć
- pojapać – (o odzieży) podziurawić, poszarpać
- pojapać się – 1. (o odzieży) podziurawić się, poszarpać się; 2. pokłócić się
- pojedynczo, pojedyńczo – łatwo
- pojedynczy, pojedyńczy – 1. zwyczajny, codzienny; 2. skromny
- pokićkać – pomylić
- polica – półka
- polik – policzek
- polikier – daw. policjant
- polka – awantura
- połydnie – południe
- pomajtać (sie), pomojtać (sie) – 1. pomylić (się); 2. pomieszać (się)
- pomarańczko, pómerańczko – pomarańcza
- pomicycki, pomidydki – żart. pomidory
- pomieszkanie, pomieńszkanie, pomiyńszkanie – mieszkanie
- pompać – pompować
- pomyrdać – 1. pomylić; 2. pomieszkać
- ponaćpować, ponaćpywać – niechlujnie coś gdzieś nawrzucać, niedbale coś w czymś ułożyć
- ponorać – pobrudzić
- ponorany – brudny, pobrudzony
- ponuplać – possać
- popknąć – popchnąć
- popyntlać – 1. pomylić, pomieszkać (fakty); 2. poplątać (nici, kable)
- porannik – szlafrok
- portmanejka, pótmanejka – portmonetka
- pory – spodnie
- porysać – porobić rysy na czymś
- porządki, porzondki, porzóndki – sprzęt, narzędzia
- porzomny, porzómny – porządny
- posoba, posowa – sufit
- pośrodek – środek
- pośrupać – poszczerbić, postrzępić, pociąć, podziurawić
- pośrupać się – pozacinać się przy goleniu
- potośtać (się) – rozczochrać (się), potargać (się)
- pouskromniać, pouskrómniać – posprzątać
- powłoczka – poszewka
- powłoka – poszwa
- powózka – bryczka
- pozbadnąć kogoś (tylko w aspekcie dokonanym) – zdominować kogoś, opanować, poznać słabe punkty i źle traktować
- poziuziać – ukołysać do snu
- poznanióna – poznanianka, mieszkanka Poznania
- poznańska babka – babka piaskowa
- poznańska pyra, poznańsko pyra – poznaniak, mieszkaniec Poznania
- pożgać się – pokłócić się
- półrzytek – pośladek
- prasowitko – żelazko
- prawicho – prawo jazdy
- prądzina – prąd rzeki, nurt
- prek – precz
- prędzej, prendzy, pryndzy – wcześniej
- proszczak, proszczok, projszczok – prosiak, prosię
- próżyć – (o potrawach) dusić
- przebierny – wybredny
- przebrać (brak ndk.) – nadwerężyć, zwichnąć, np. przebrać szwaję – nadwerężyć nogę
- przebrany – zwichnięty, nadwerężony
- przeciągnąć dk. (przeciągać ndk.) – przeprowadzić się
- przecie, przeciek – przecież
- przedrażać ndk. (przedrożyć dk.) – powodować zwiększanie kosztów
- przefyrnąć – przefrunąć
- przegarować – przespać
- przegutnąć – przekąsić
- przekarknąć – przemarznąć
- przeknaić (tylko dk.) – przenieść
- przekroknąć – przekroczyć
- przekropna pogoda, przekropnie - przelotne opady deszczu
- przemarać – przeszukać czyjeś rzeczy bez wiedzy właściciela
- przenorać – o pieniądzach: roztrwonić
- przepasować – przegapić
- przepędzić, przepyńdzić – dodać czegoś za dużo (np. przyprawy)
- przepękać, przepynkać, opękać, opynkać – obyć się bez czegoś, przetrwać mimo trudności
- przepić skórkę – napić się wódki po pogrzebie
- przepiórkiwać, przepiórkować, przepiórkywać – prawić komplementy, flirtować
- przepknąć – przepchnąć
- przeprysnąć – szybko przebiec albo przejechać
- przepucha – przepustka
- przesmradzać, przesmrodzać – wybrzydzać
- prześwignąć – przerzucić
- przewincować – odwrócić na lewą stronę
- przodek – przód
- przód – przedtem
- przydupnik – zalotnik, absztyfikant
- przydyrdać, przydyrdać sie – przyjść
- przyfanzolić – uderzyć
- przykaraulić – przynieść coś ciężkiego, przytaszczyć
- przyknaić – 1. przynieść; 2. przyjść
- przyknaić się – przyjść
- przypomnąć – przypomnieć
- przyrechlać się – przyjść
- przysiejść – przysiąść
- przyszwajsować – przyspawać
- przytośtać – przyprowadzić, przynieść
- przytośtać się – przyjść
- przytrajtać, przytrajtać się – przyjść
- przyturać – przynieść, przytargać, przytaszczyć
- przyzolić – uderzyć
- psiakrenc, psiakrync, psiakręc, psiakreś – psiakrew
- psie zbyry – latać po psich zbyrach – próżnować, zbijać bąki
- psikatko, psikotko – coś do psikania, psikawka, pojemnik z rozpylaczem
- psiona, psióna, psionka, psiónka – częściej w lm, gorszy owoc albo grzyb, nadpsuty, nienadający się do jedzenia
- psujamajster – fuszer, partacz
- puc – tynk
- pucia – ornit. sowa, zdrobn. pućka
- pucować – tynkować
- puczyć się – szczycić się, puszyć się
- pudełyszko, pudołyszko – pudełeczko
- puklaty – wypukły
- pupka – lalka
- purzyt, purzyto – pośladek
- pyra – 1. ziemniak, kartofel; 2. mieszkaniec Poznania, poznaniak
- pyrda – 1. dziewczynka; 2. niska kobieta
- pyza – kluska na parze, drożdżowa, podawana zazwyczaj z zawiesistymi sosami na słono; we wschodniej Polsce znane jako parowańce, w zachodniej jako pampuchy i podawane na słodko
R
[edytuj]- racha – złość, gniew
- rachlać się – śmiać się (nie mylić z: rechlać się)
- radło – radio; zdrobn. radełko
- rajbaczyć – kłamać, oszukiwać, pot. kręcić
- rajberka – packa murarska
- rajc – wdzięk, urok
- rajcować – podniecać, kusić
- rajcowny – podniecający, ponętny, pełen wdzięku
- rajpacz, rajtpajcz – szpicruta, pejcz
- rajzefiber – podekscytowanie przed podróżą
- rajzetasza, rajzentasza, rajzentasze, rajzetasze – torba podróżna
- rajzować – podróżować
- ramiączko, ramiąszko, ramiążko – wątły mężczyzna
- rampćka, rampuć, rumpuć – gęsta zupa jarzynowa
- ranzirować – rozrabiać
- rapel, raszpel, raszpla – mania, bzik, fioł
- rebel (lm reble) – duży, ciężki but
- rechlać się – gramolić się, poruszać się z trudem, powoli (nie mylić z: rachlać się)
- redyska – rzodkiewka
- religa – łamaga, fajtłapa
- retenta, retynta – narzędzia, rupiecie, graty, ogólnie – różne drobne przedmioty
- ręch – mała świnia, wieprzek
- rnąć – 1. rzucić; 2. uderzyć
- robić muki – stroić fochy
- robok – owad, robaczek
- rodle, rodelki – sanki
- rogolka – zob. kwirlejka
- rojber – łobuz, także o rozrabiającym dziecku, urwis
- rojber–buda – 1. bałagan, rozgardiasz; 2. wulg. melina
- rojbrować – psocić, dokuczać
- rozchwiyrać – obluzować
- rozciągana – akordeon
- rozdrzyzgać – zmiażdżyć
- rozkapuciały – zdezelowany, rozpadający się
- rozkwyrlać, rozkwirlać – rozmieszać mątewką (kwirlejką)
- rozmyrdać – rozmieszać
- rozpierdak – 1. rozporek w spódnicy; 2. rozcięcie u dołu spódnicy
- rozpyntać – rozplątać
- rozrucać ndk., rozrucić dk. – rozrzucać, rozrzucić
- rozrucać się – popisywać się
- roztośtać (się) – rozczochrać (się)
- roztośtany – rozczochrany
- roztwarty – otwarty
- roztwierać ndk., roztworzyć dk. – otwierać, otworzyć
- różewy – różowy
- ruchać – ruszać, poruszać
- ruebić, ruobić – pracować
- rugać – dźwigać
- rug cug, ruk cuk, ruk-cuk, ruck-zuck, ruck-zug – natychmiast, szybko, w mig, migiem
- rukzak, rugzak, rupsak – plecak
- ruła – opanowanie, spokój
- rumel, rummel – hałas, wrzawa
- rumotać – hałasować, stukać
- rupotać – 1. szurać; 2. wulg. mieć stosunek płciowy
- rychlaty – krzywy
- rychtować – przygotowywać
- rychtyczny – pasujący, właściwy, taki jak powinien być
- rychtyg, rychtyk, rychtyś, rycht, rych – 1. dokładnie, w sam raz; 2. akurat; 3. naprawdę; 4. w porządku
- ryczka – stołek, mały taboret; zdrobn. ryczuszka – stołeczek
- rydel – daszek przy czapce; zdrobn. rydelek, rydelyszek
- ryfa – 1. niesympatyczny wyraz twarzy, krzywa mina; 2. twarz; zdrobn. ryfka
- rykwa – beksa
- rylotać (się) – 1. kołysać, chwiać, chybotać; 2. hałasować z powodu zużycia albo poluzowania części
- rysać – robić rysy
- ryska – szorstka ścianka pudełka zapałek, o którą pociera się zapałkę; draska
- rzęch, rzynch – stary, ciągle psujący się samochód
- rzęchy, rzynchy – szmaty, stara, zniszczona odzież
- rzępoły, rzympoły – strzępy przy odzieży
- rzympoła – kiepski muzyk
- rżany, żanny – żytni
S
[edytuj]- sa – 1. tam; 2. tutaj
- sa stendy, sa stędy, sa stendyk, sa styndy – stąd
- salacha – młoda, ale wysoka dziewczyna
- salcefiks – żart. salceson
- sapurdyna – żart. tyłek, pupa
- sądek – drewniane naczynie
- schadrany, schatrany – zmęczony
- seblyc – (o odzieży) zdjąć
- seblykać się – rozbierać się
- sebłuczyć – (o odzieży) zdejmować
- sekstern, seksternik – zeszyt
- seksy, sekulory – okulary
- sfalić – zrzucić, sfalić się – spaść
- sfumlować – pomylić
- shajtany, zhajtany – zmęczony
- siano – pieniądze
- siedem światów, siydym światów – dużo kłopotów
- siednąć, sednąć se, siednąć sobie – usiąść
- sieknąć – uderzyć
- sikać koksem – opowiadać bzdury
- siń, siyń – małe chłodne pomieszczenie przykuchenne, sień
- siora – siostra
- siurać – oddawać mocz, sikać
- skalczyć się – skaleczyć się
- skapuciały – 1. zmęczony; 2. zwiędły
- skapucieć – zmarnieć
- skarknąć, skarpnąć – zmarznąć
- skarupa – skorupa, zdrobn. skarupka
- skarupy – naczynia kuchenne
- skataić się – zmęczyć się
- skatajony, skatajóny – zmęczony
- skędy, skiendyk – skąd
- skiba – kradzież
- skibiorz – złodziej
- skibować ndk., skibnąć dk. – kraść, ukraść
- skitrać – schować
- sklep – piwnica
- skład – sklep, zdrobn. składzik – sklepik
- skop – zool. baran
- skopiok – przest. drewniak (rodzaj buta)
- skopowina – baranina
- skopowy – barani
- skorno – skoro, kiedy (skorno dryzd – skoro świt)
- skórkowy – skórzany
- skórny – lekarz dermatolog
- skrabać się – wdrapywać się
- skromnie, skrómnie – grzecznie, uprzejmie
- skromny, skrómny – grzeczny, uprzejmy
- skrytka – spiżarnia
- skrzyczka – 1. krostka na wardze, wyprysk, wysypka; 2. częściej w lm skrzyczki – skwarki
- skrzydło – fortepian
- skurzawka – ściereczka do kurzu
- skurzyć – odkurzyć
- słody, słedy – schody
- słonyszko, słónyszko – słoneczko
- smaka – smak, apetyt
- smary – cięgi, lanie
- smentarz, smyntorz, cmyntorz – cmentarz
- smoloch, smolóch, smoloszek, smolószek, smolyszek – smalec
- smykać się ndk. – 1. (o czasie) szybko mijać; 2. zsunąć się; smyknąć się dk.
- smyknóńć – ukraść
- snukaczka – duża igła do cerowania
- snukanie – cerowanie
- soliwka, solówka, solywka – mała beczka zwężająca się ku górze i ku dołowi do przewozu owoców
- sosyska, sosiska – cienka parówka
- sowa – kania (grzyb)
- sómsiod – sąsiad
- spady – owoce, które spadły z drzewa
- spatonić się, spatónić się – spalić się
- spiczniały – smutny, przygnębiony
- spiłować – wytrzymać, znieść
- spinak, spinok – 1. szpinak; 2. elektr. zwarcie
- spodek – długi materac z pierza
- spódnik – przest. spódnica
- sprysnąć – zlecieć, spaść
- spucnąć, wpucnąć – zjeść szybko, z apetytem
- srucić – zrzucić
- stalować się, sztalować się – 1. pysznić się, chełpić się; 2. udawać, zachowywać się sztucznie
- stary hok – pogard. stary człowiek
- stary śrup – pogard. stary człowiek
- statki, statory – naczynia kuchenne
- stetrany – zrobiony niestarannie, nieprofesjonalnie, spartaczony
- stędy, stędyk – stąd
- stojeć – stać
- stołowy – pokój-jadalnia
- stołyszek – stołeczek
- stroić muki – dąsać się, stroić fochy
- stróżka – dozorczyni
- struga – strumyk
- stryknąć się – zderzyć się
- styndy, styndyk – stąd
- supasta – bankructwo, utrata majątku
- syntopyrzyć się – panoszyć się
- synuchna – synek
- sypialka – sypialnia
- syrbać, syrblać – siorbać
- syry – stopy
- szabel, zdrobn. szabelek – fasola szparagowa
- szablówa – zupa z fasoli szparagowej
- szabraczyć się – kłócić się
- szabraka – odzież wierzchnia, płaszcz, kurtka
- szachtować – przest. kopać
- szafner – przest. konduktor
- szafonierka, szafónierka, szyfonierka, szyfónierka – szafa na bieliznę, bieliźniarka
- szagą, szagóm – rzad. na skos, na ukos
- szago – krzywo, ukośnie
- szagować – iść lub jechać na ukos, na przełaj
- szagówka, szagówa (częściej w liczbie mnogiej) – kluska z gotowanych ziemniaków, cięta ukośnie, kopytko
- szajba – 1. bzik, szaleństwo, dziwactwo; 2. podkładka w kształcie krążka, najczęściej metalowa
- szajbka – podkładka w kształcie krążka, najczęściej metalowa
- szajbnięty, szajbniynty – zwariowany
- szajbus, szajbol – człowiek wybuchowy, gwałtowny, narwany, zwariowany
- szajstać – szastać, być rozrzutnym
- szak – 1. wszak, przecież; 2. czyż nie?, nieprawdaż?
- szakiyt – żakiet
- szalaty, szalczany, szalczy – (o kolorze w kartach) karowy (przym. od karo), pot. dzwonkowy
- szalek – karc. karo
- szalówka – nieoheblowana deska
- szałapuctwo – lekkomyślność
- szałaput – człowiek lekkomyślny, działający bez zastanowienia
- szałaputny – lekkomyślny
- szałota – sałata
- szamać – jeść
- szaran, szaranek – mały chłopczyk, zwłaszcza psotny; łobuziak
- szczapić – złapać (coś/kogoś), dopaść, dorwać
- szczawik – podrostek
- szczekiel, sztekiel – rodzaj starej, poznańskiej gry podwórkowej
- szczekocz – żart. pies
- szczender – podwórkowy trzepak
- szczeplina – dyscyplina (krótki bat o kilku rzemieniach, do wymierzania kar cielesnych)
- szczochy, jscochy, scochy – mocz, szczyny
- szczon, szczun, szczón – chłopak
- szczonek, szczunek, szczónek – urwis, łobuziak
- szczubel – szczupak
- szczypa – odrobina
- szczype – trochę
- szczypok – szczupak
- szefel – korzec (miara objętości)
- szerocharny, szyrocharny, szerolachny – bardzo szeroki
- szkarpyta, szkarpeta (zdrobn. szkarpytka, szkarpetka) – skarpeta
- szkarupa (zdrobn. szkarupka) – skorupa
- Szkieber – Niemiec
- Szkiebrzyca – Niemka
- szkieł, szkioł – policjant
- szkiełko, szkiołko – słoik
- szkiełownia – posterunek policji
- szkita, szkiyta (zdrobn. szkietka, szkiytka) – noga
- szklana – szklanka
- szklanny – szklany
- szklanny byk, sztuczny byk – inseminator
- szklarek – człowiek, który zmyśla, bajerant
- szklić dupę – zmyślać
- szklok – 1. słoik; 2. daw. twardy cukierek, landrynka
- szkodny, szkłedny, szkódny – taki, który szkodzi, wyrządza szkody
- szkolnica, szkólnica – przest. uczennica
- szkolnik, szkólnik – przest. uczeń
- szkopek – rodzaj dawnego drewnianego wiaderka na mleko
- szkorzec, szkłorzec, szkłerzec – ornit. szpak
- szkólny – przest. szkolny
- szkrabać – skrobać
- szkrabok – coś do skrobania, skrobaczka
- szkuta – żegl. barka
- szlachtus – przest. rzeźnik
- szlafka, szlajfka – kokardka
- szlagzana – bita śmietana
- szlank, szlankowny – szczupły
- szlicht, szlichta – bud. gładź
- szmaja, szmania, szmeja, szmajdyga, szmańdyga – osoba leworęczna, mańkut
- szmerać, szmyrać – 1. szeleścić; 2. delikatnie dotykać, łaskotać
- szmergiel, szmyrgiel – bzik, dziwactwo; dostać szmergla / szmyrgla – zwariować
- szmoder, szmodruch – brudas
- szmolec – smalec
- szmucha – 1. kradzież; 2. przekręt, oszustwo
- szmuchrać – rzad. brudzić
- sznajdera, sznajderka, szlojderka – proca
- sznaps (zdrobn. sznapsik) – kieliszek wódki
- sznapura – daw. wódka niskiej jakości
- szneka – rodzaj spiralnej drożdżówki
- szneka z glancem – szneka polukrowana
- sznekować – przest. rzad. szykanować, męczyć, prześladować
- sznupa – 1. twarz; 2. usta
- sznupać – szperać, przeszukiwać
- sznupka (zdrobn. od 'sznupa') – 1. buźka; 2. mordka, pyszczek małego zwierzęcia
- sznurowatko – sznurowadło
- sznuryszek – sznureczek
- sznyta, sznytka – kromka chleba
- sznytloch, sznytlok, sznytloszek, sznytloczek – szczypiorek
- szońdy, szuńdy, szujndy – nosidła, siudy, koromysło
- szpagat – elegant; zdrobn. szpagacik – elegancik
- szpanga – przest. wsuwka do włosów, spinka
- szparać, szporać, szparować, szporować – oszczędzać, ciułać pieniądze
- szparanie, szporanie, szparowanie, szporowanie – oszczędzanie
- szpec, szpeju – specjalista
- szpec na gumowe dydki – marny specjalista, partacz
- szpek – słonina, boczek
- szpekać – zaglądać
- szpeknąć, szpeknońć – spojrzeć, zobaczyć
- szpenio, szpeniol – zarozumialec, ważniak
- szperka, szpyrka – wędzona słonina
- szpilorek – zaostrzony cienki pręt do przekłuwania materiału (np. skóry)
- szplin – wariat
- szplinować – wariować, wygłupiać się
- szplinowaty – szalony, zwariowany, postrzelony
- szpłyta – bardzo duża stopa
- szport, szpłort, szpłert, szpuert, śport – żart, coś zabawnego, dowcip
- szportać – naprawiać buty, ubranie itp.
- szportka – spacerowy wózek dziecięcy
- szportownie – wesoło, śmiesznie
- szportowny – wesoły, śmieszny
- szprechać – mówić po niemiecku
- szpryca – strzykawka
- szpryt – spirytus
- szpula! – w nogi!
- szpulować – uciekać
- szpyc – spojrzenie, wzrok
- szpyca – 1. czubek, wierzchołek; 2. daw. uderzenie piłki czubkiem buta
- szpycer – zezowaty człowiek
- szpycka – lufka do papierosów, cygarniczka
- szpycować – spoglądać
- szpycnąć, szpycnońć, szpycnuńć, szpyknóńć – spojrzeć
- szrajbić – pisać
- szrajbnąć, szrajbnóńć – podpisać
- szrajba – podpis
- szronek, śronek – siwy (zazwyczaj o gołębiu)
- szronkowaty, śronkowaty – o człowieku: siwy, posiwiały
- szruber, śruber, śróber, śróper, śruper, szrober – twarda szczotka do podłogi, szczotka ryżowa
- szrubrować – szorować podłogę
- szryc – przest. rozcięcie z tyłu marynarki
- sztaba – metalowa obręcz na drewnianym kole wozu
- sztach – zaciągnięcie się dymem papierosowym; zdrobn. sztaszek
- sztachnąć się – zaciągnąć się dymem papierosowym
- sztafirować się – stroić się
- sztagan – kufel
- sztąbel – niedopałek papierosa
- sztebdeka – kołdra
- sztecher – rodzaj narzędzia ogrodniczego
- sztelować – ustawiać, nastawiać, regulować
- szteluga, sztreluga – rzad. noga
- sztender, sztynder, śtynder – 1. stojak, wieszak; 2. trzepak do dywanów
- sztifle, sztyfle – przest. długie buty
- sztołchnięty – uszkodzony
- sztopnąć – zatrzymać się, zahamować
- sztraf – kara, mandat
- sztram, śtram – prosty, wyprostowany, napięty, naprężony; na sztram – prosto, sztywno
- sztramować – prostować, naprężać, wyprężać
- sztramowny, śtramowny – rzad. elegancki, szykowny
- sztreber – daw. kujon
- sztrojfelek, sztrufelek, sztryfelek – kawałek, plasterek
- sztrumel – niedopałek papierosa
- sztrykować, śtrykować – robić na drutach coś z wełny
- sztulpy – przest. sztywne mankiety u koszuli
- sztumel – niedopałek papierosa
- sztumfa – sztywna atmosfera
- sztychówka – rodzaj łopaty, szpadel
- sztychpróba, sztyśpróba – 1. próba (np. próba, czy coś zadziała); 2. próbna sztuka, próbny egzemplarz
- sztyfcik – trzpień, czasem też ogólnie jakakolwiek mała cześć jakiejś maszyny czy urządzenia
- sztyft – nowicjusz w zakładzie, uczeń
- sztyftować się – stroić się
- sztygać, sztygać się – kuleć, utykać
- sztykutać – kuleć, utykać
- sztymować – 1. pasować; 2. zgadzać się
- szucher – 1. kradzież, oszustwo; 2. coś zabawnego
- szucherny – zabawny, dowcipny
- szuchlyrz – oszust
- szuchrować – 1. oszukiwać; 2. mówić na żarty, żartować
- szudrać się – drapać się (zwłaszcza z powodu swędzenia)
- szudrok – urwis, łobuziak
- szuflera, szuplera – suwmiarka
- szuftować – ładować (np. coś na wóz)
- szukano – zabawa w chowanego
- szujsnąć – dać susa, zrobić unik
- szujsnąć się – uniknąć jakichś konsekwencji lub odpowiedzialności, pot. upiec się (komuś się upiekło)
- szumieć – buntować się
- szupłat, szupłot – człowiek nieuporządkowany, roztargniony, bałaganiarz
- szurgolić – marudzić, narzekać
- szuszwol, szuszfol, szuszwal – brudas, człowiek niezadbany, niechlujny
- szut – 1. miał węglowy; 2. drobne pieniądze, groszaki
- szuwaks – czarna pasta do butów
- szwadronowe trzewiki – czarne buty z materiału skóropodobnego, sznurowane do kostki, tradycyjny element stroju Bamberki
- szwagrocha – szwagier
- szwaja, szwajsa – noga albo stopa, zwłaszcza brudna; wyciągnąć szwaje – umrzeć
- szwajcar, szwajcer – przest. osoba opiekująca się oborą, oborowy
- szwajndrować – przest. mówić po niemiecku
- szwajs – techn. spaw, spoina
- szwajsaparat (częściej w liczbie mnogiej) – stopa, zwłaszcza brudna
- szwajsować – techn. spawać
- szwama, szwamka – gąbka
- szwela – przest. podkład kolejowy
- szwulek – homoseksualista
- szwung, szwunk – 1. pęd, szybkość; 2. ciąg w kominie
- szwurgiel – brudas
- szydera (blm) – drwiny
- szyderować – drwić
- szyfonierka, szyfónierka, szafonierka, szafónierka – szafa na bieliznę, bieliźniarka
- szygać – o wodzie tryskać, lać się
- szykny – elegancki, szykowny
- szypa – łopata, szufla
- szyrzawa – coś bardzo szerokiego
Ś
[edytuj]- ściągwa, bździągwa – 1. niemiła kobieta; 2. pluskwa; 3. coś małego
- ścierwa, ściyrwa – pogard. zła osoba
- ścierwol, ściyrwol – łajdak
- ścióngwa – pluskwa
- śklany, śklanny – szklany
- śkła – okulary
- śkło – szkło
- ślabizować – sylabizować, czytać powoli, z trudem
- ślabrać – brudzić
- ślabrok, ślabraka – szlafrok
- ślabrotać – mówić niewyraźnie
- ślabrowaty – miękki, rozlazły, wodnisty
- ślamkreda, ślamkryda, ślymkryda – farba kredowa
- ślep, ślip, ślyp – oko; 1. mieć ślip / ślyp – mieć dobre oko, być spostrzegawczym; 2. mieć ślip / ślyp u kogoś – być w czyichś łaskach; 3. mieć ślip / ślyp na coś/kogoś – pilnować czegoś/kogoś; 4. stawiać się w ślypie – skakać sobie do oczu, kłócić się
- ślepe ryby – zupa ziemniaczana
- ślepe ryby z myrdyrdą / merdyrdom / mordyrdom / myrdyrdóm – zupa ziemniaczana z zasmażką
- ślepsko, ślypsko – oko
- ślips, ślyps – krawat
- ślizgi – śliski
- ślizgo – ślisko
- ślompa, ślómpa, ślumpa – 1. brudna woda, breja; 2. niechlujna kobieta, brudaska
- ślómper, ślumper – brudas, obdartus
- ślubna, ślubno – żona, małżonka
- ślubny – mąż, małżonek
- ślumok – ślimak
- ślungwara – wariatka
- ślydek, ślódek (zwykle w liczbie mnogiej: ślydki / ślódki) – mały śledź
- ślypiać – podglądać
- ślypić sie – wpatrywać się
- ślypioki – margerytki
- śmierdzielucha – wódka złej jakości
- śminka – szminka
- śpij z Bogiem, śpi z Bogiym – denaturat
- śpik – 1. sen; 2. raczej w liczbie mnogiej 'śpiki' – anat. skroń
- śpilka – szpilka
- śpilorek – przyrząd do przekłuwania materiału, kolec, szpikulec, szydło
- śpinka – spinka
- śpital – szpital
- śport, szport, szpłort, szpłert, szpuert – żart, coś zabawnego, dowcip
- środyszek – środeczek
- śruber, śróber, śróper, śruper, szruber, szrober – twarda szczotka do podłogi, szczotka ryżowa
- śrubociąg, śrubocióng – wkrętak, śrubokręt
- śrubsztak, śrubsztok – imadło
- śrup – 1. koń; 2. stary człowiek
- śrupać – 1. gryźć coś twardego, chrupać; 2. szorować
- śrupać się – 1. drapać się; 2. golić się
- śrupok – twarda szczotka do podłogi, szczotka ryżowa
- śrybny – srebrny
- śrybro, śrybło – srebro
- śtram, sztram – prosty, wyprostowany, napięty, naprężony
- śtramowny, sztramowny – rzad. elegancki, szykowny
- śtrykować, sztrykować – robić na drutach coś z wełny
- śtyry – cztery
- świecibaka, świcibaka, świycibaka – wazeliniarz, pochlebca, lizus
- świecić bakę – podlizywać się
- świerknąć – marznąć
- świętojanka, świyntojanka – porzeczka
- świgać ndk., śwignąć dk. – rzucać / rzucić
- świgać się ndk., śwignąć się dk. – 1. rzucać się, burzyć się, awanturować; 2. rzucać się np. na łóżko; 3. (tylko dk.) rzucić się, np. do ucieczki albo szybko gdzieś pobiec
- śwignąć okiem – rzucić okiem
- świyrzbić – swędzieć
T
[edytuj]- tabula – daw. tabliczka
- tachać, tochać, taśtać, tośtać – nieść coś ciężkiego, ciągnąć z wysiłkiem, dźwigać coś
- tafelek – rzad. kawałek, plasterek
- tafelka – rzad. tabliczka
- tamdotąd, tamdotónd – tam (w odpowiedzi na pytanie "dokąd?")
- tamstąd, tamstónd, tamstędy, tamstędyk, tamstyndy, tamstyndyk – stamtąd
- tańcówka – daw. potańcówka
- taradeja – żartobliwie o jakimś pojeździe / samochodzie
- tarcz – tarcza
- tartka – tarka
- tartuch – kluska z mąki gryczanej; częściej w lm tartuchy
- taszenlampa, taszelampa – latarka kieszonkowa
- taszka – torebka, teczka
- taśtać, tośtać, tachać, tochać – nieść coś ciężkiego, ciągnąć z wysiłkiem, dźwigać coś
- taśtać się, tośtać się – wlec się
- taterczany, taterczanny – tatarczany, gryczany
- taterka – tatarka, gryka
- tą razą – tym razem
- tąkać, tónkać, tonkać, tunkać – moczyć, zanurzać
- tąpać ndk., tómpać ndk., tąpnąć dk., tómpnóńć dk. – tupać, tupnąć
- tej – ty, charakterystyczna forma zwrotu do znajomych, ej
- tejater, tyjater – teatr
- teka – teczka
- telbuch – grubas
- tendyk – tędy
- tep – zwykle w lm tepy – buty piłkarskie
- terazki – teraz, obecnie
- tereśnia – czereśnia
- terligać się – poruszać się z trudem
- termedyja – kłopotliwa sprawa
- terminatka, terminotka – przest. wypowiedzenie pracy
- tero – teraz
- teściu – teść
- teszyng – daw. flower (rodzaj broni)
- tetrać ndk., stetrać dk. – robić coś pracowicie, niestarannie, nieprofesjonalnie, męczyć się (nad czymś), paprać, grzebać
- tetrać się – guzdrać się, robić coś nieprofesjonalnie, grzebać się
- tłuk, tuk – 1. szpik kostny; 2. człowiek mało inteligentny, tępak, gamoń
- tłuściuchny – tłuściutki
- to insza inszość – to co innego
- to nie jest pozycja – to nie jest duży koszt
- to nie jest tak ajnfach – to nie jest tak prosto, to nie jest takie łatwe
- to nie jest takie pojedyńcze – to nie jest tak prosto, to nie jest takie łatwe
- to równak – to jednak
- tojtnąć, tojtnońć, kojtnąć, kojtnońć – o zwierzęciu: zdechnąć, umrzeć
- tonkać, tunkać, tąkać, tónkać – moczyć, zanurzać
- topek – przest. nocnik
- toporyszek – toporek
- topól – daw. topola
- torg – targ
- torka – owoc tarniny (gatunek śliwy); najadła sie stara baba torków i beble, zachciewa się komuś jak starej babie torków
- toruszka – owoc tarniny (gatunek śliwy); mieć pyszczek jak toruszke
- tómpać ndk., tąpać ndk., tómpnóńć dk., tąpnąć dk. – tupać, tupnąć
- tórz, tłorz – tchórz (zwierzę)
- tośtać, tochać, taśtać, tachać – nieść coś ciężkiego, ciągnąć z wysiłkiem, dźwigać coś
- tośtać się, taśtać się – wlec się
- towary krótkie – przest. pasmanteria lub drobna galanteria
- trachta – tratwa
- trachtór – traktor
- trafić – daw. 1. spotkać; 2. kupić okazyjnie
- trajlować – mówić dużo i szybko
- trajtać się – iść powoli, z trudem
- trambimba – tramwaj
- trekować – przest. dokazywać, figlować, wariować
- trepa – piętro
- tretować – tratować
- tryndać się – włóczyć się
- tryt – pedał przy rowerze
- trzebno – trzeba, należy
- trzeszczok – małe, nieznośne, płaczliwe i krzykliwe dziecko
- trzepaka – 1. trzepaczka; 2. gadatliwy człowiek, gaduła
- trzewik, czewik – półbut
- trzęsidko, trzęsitko, trzęsionka, częsitko – galareta mięsna
- trześnia, tsześnia – czereśnia
- trzonek, trzónek – przest. obsadka do stalówki
- trzy światy – dużo problemów, kłopotów
- trzymać – hodować
- trzymać na kaście – w piłce nożnej lub ręcznej: stać na bramce
- trzymać pysk – milczeć
- trzymać sobie kogoś ciepło – żyć z kimś dobrze, mieć dobre stosunki
- tudotąd – (wychodzi z użycia) tu (w odpowiedzi na pytanie 'dokąd?')
- tuleja – lekcew. ślamazara, niezdara
- tum – przest. katedra, kościół katedralny
- turać – taszczyć
- turkfory – dawna marka papierosów
- tustyndy, tustyndyk – stąd
- tuściuchny – tłuściutki
- tutej – tutaj
- tutka – gilza z bibułki do papierosów
- tutkać – pić
- twyst – przędza do cerowania
- tyla – tyle
- tyrlać się – iść lub jechać bardzo powoli
- tyta – 1. grub. papierowa torebka; 2. twarz; dostać w tyte, dać sobie w tyte, sprawić sobie tyte
- tytka – papierowa torebka
- tytuszka – mała papierowa torebka
U
[edytuj]- u roboty – w pracy
- ubabrać się – pobrudzić się
- ubebłać – zrobić szybko bylejaką zupę
- ubebłać się – pobrudzić się
- ubieraczka – 1. daw. kobieta zajmująca się ubieraniem zmarłych przed pogrzebem; 2. kobieta zajmująca się zbieraniem ściętego zboża
- ubierać – zbierać ścięte zboże
- ubrechtać – ubrudzić
- ubrechtać się – ubrudzić się
- ubrechtany – brudny, ubrudzony
- ubzdryngolić się – upić się
- ubzybzać – uciąć nożem, ukroić
- ucapić się – chwycić się (czegoś)
- uchmanto – żart. ucho
- ucinać się – rzad. kłócić się
- ucupnąć / ucupnąć się – usiąść
- uczaplić się – przest. rozsiąść się
- uczłopić się – przest. rozsiąść się
- ućknąć – uciec
- udany – śmieszny, zabawny
- udowić się – udławić się
- udryndać, udryńdać – 1. zrobić szybko bylejaką zupę; 2. wymieszać coś pośpiesznie i byle jak
- udygnąć – wbić coś ostrego
- uhajtnąć – 1. uciąć; 2. ugryźć
- uhajtnąć się – skaleczyć się
- uhajtolić – 1. uciąć; 2. ugryźć
- uhajtolić się – skaleczyć się
- uharać się – napracować się, naharować się
- ujapać – ukąsić
- ujeżdżać, ujyżdżać – 1. dużo jeździć (np. rowerem, samochodem); 2. często wyjeźdżać (np. za granicę)
- ukatajóny – zmęczony
- ukrychać – uciąć, rozdrobnić
- ukrychnąć (się) – ułamać (się), złamać (się)
- ukrychnięty, ukrychniynty – ułamany (uszkodzony)
- ulgnąć, ulgnońć – ugrzęznąć
- uliczka – przest. furtka
- umączkować, umonczkować, umónczkować – wykrochmalić, nakrochmalić
- umączkowany, umonczkowany, umónczkowany, umunczkowany – wykrochmalony
- umgleć – zemdleć
- umolnie – natrętnie, do znudzenia
- umolny – 1. natrętny, uprzykrzony, zanudzający; 2. ślamazarny
- umurzony, umurzóny, omurzony – pobrudzony czymś sypkim (np. piaskiem, kurzem) albo czarnym (np. sadzą)
- umurzyć się, omurzyć się – pobrudzić się czymś sypkim (np. piaskiem, kurzem) albo czarnym (np. sadzą)
- unorać – ubrudzić
- unorać się – ubrudzić się
- unorany – ubrudzony
- uogar, łogar, ogar – łobuziak
- upitulić – upitrasić
- upónglany – rzad. usmarkany
- upypłać (się) – ubrudzić (się)
- upypłany – ubrudzony
- uroczyć się – przest. ucieszyć się
- urwisz – łobuziak, urwis
- usiąść się, usióńść sie – usiąść
- uskromnić, uskrómnić – posprzątać
- uskromnić kogoś, uskrómnić kogoś – poskromić kogoś
- uskromnić się, uskrómnić się – uciszyć się, uspokoić się
- uszmodrać się, uszmódrać się, uszmudrać się – ubrudzić się
- uszmodrany, uszmódrany, uszmudrany – ubrudzony
- uszparać, uszparować, uszporać – uciułać, zaoszczędzić
- uszparowany, uszporany – uciułany, zaoszczędzony
- usztrykować, uśtrykować – zrobić na drutach
- usztrykowany, uśtrykowany – zrobiony na drutach
- uszwurglany – brudny, pobrudzony
- uślabrać (się) – ubrudzić (się)
- uślabrany – ubrudzony
- uślómprany, uślumprany – ubrudzony
- uśminkować się – pomalować usta szminką
- uśminkowana – o kobiecie: umalowana
- utąkać, utonkać, utónkać, utunkać – 1. umoczyć, zanurzyć; 2. utopić
- utąkać się, utonkać się, utónkać się, utunkać się – 1. zamoczyć się, zanurzyć się; 2. utopić się; 3. upić się
- utónkany – pijany, podpity
- utruć – zdenerwować, udręczyć
- utruć się – zdenerwować się, udręczyć się
- utytłać się – pobrudzić się
- uważać – przest. patrzeć, spoglądać
- uwenerować – przest. uczcić, uhonorować
- uwięziony, uwięzióny – zrobiony na drutach
- uwięźć – zrobić na drutach
- uwracać – 1. (dk. brak) chodzić tam i z powrotem; 2. uwracać kogoś, uwrocać kogoś – (dk. uwrócić) upominać kogoś, napominać
- uzorgować, nazorgować – nagromadzić, nazbierać
- użgać kogoś – nakłonić kogoś do czegoś, namówić kogoś
W
[edytuj]- w chaci / wew chaci – w domu
- wagować się – wahać się, nie móc się zdecydować
- wajcha – zwrotnica
- wakaje – wakacje
- wanca – przest. pluskwa
- wancka – przest. pluskwa
- wanka – wanienka
- warcin, warciyn, worcin, worciyn – wart, mający jakąś wartość
- wartołka – 1. ktoś zwinny, ruchliwy, nieumiejący usiedzieć na miejscu, wiercipięta; 2. wiertarka, świder; 3. daw. część maselnicy
- warwach – rzad. hałas
- warwaszyć – przest. hałasować
- waserwaga, wasserwaga, waserwoga – poziomnica
- waska – balia drewniana lub blaszana, szaflik
- wąch, wunch – wąs; lm wąchy, wunchy – wąsy
- wąchol, wunchol – wąs
- wądka – wędka
- wąsiona, wąsióna – larwa owada, gąsienica
- wcidupny – dowcipny
- wdusić – wcisnąć, nacisnąć
- wdziać – założyć (odzież)
- wdzięczny, wdziynczny – o odzieży lub ogólnie o materiale ubraniowym: bardzo praktyczny (nie gniecie się, nie mechaci, dobrze się pierze, szybko schnie itp.)
- wećpić, wećpnąć – wrzucić
- wećpiony – wrzucony
- weg, wek – precz; mieć weg – mieć fioła
- wej – 1. patrz, zobacz, spójrz; 2. wyraz wzmacniający
- weko – kulin. rodzaj słoja do zapraw
- wemborek, węborek, wymborek, wymbłerek, wembor, wębor, wembór, wymbor, wymbór – wiadro; zdrobn. węboryszek, wemboryszek, wymboryszek – wiaderko
- wenerować – przyjmować z szacunkiem, honorować, czcić
- werkmistrz – przest. majster
- westfalka – metalowy piec kuchenny
- westka – kamizelka
- wetkać – włożyć
- wetkły – wścibski
- wetknońć – wsadzić
- wew – w
- wew wogle – w ogóle
- wewiórka – wiewiórka
- wędzić, weńdzić – wędkować
- węgle – węgiel
- whycnąć – wskoczyć
- wiara, wiaruchna – ludzie, grupa ludzi (jedno z najbardziej poznańskich określeń), np. wiara wraca z meczu → ludzie wychodzą ze stadionu; poszliśmy całą wiarą do kina → umówiliśmy się paczką znajomych; wiary jak narodu – bardzo dużo ludzi
- wiaruśnica – kobieta żyjąca z kimś bez ślubu, na wiarę
- wiaruśnik, wiarus – mężczyzna żyjący z nieślubną kobietą, na wiarę
- wic, witz, wyc – zabawna historyjka, anegdotka, dowcip
- wichłacz – krętacz, kłamczuch, kombinator
- wichłaczyć – kręcić, mataczyć, kombinować
- widny – widoczny
- wiedzieć – znać
- wiela – wiele; mało wiela – o mało co
- wielachny, wielgachny – bardzo duży
- wielgi – bardzo duży
- wietrznik – spoż. ptyś
- wiewioła, wiewiołga, wywielga, wywiołga – ornit. wilga
- wiewiór, wewiór – kiła
- więźć, wiyńźć – robić na drutach
- wiks – lanie (kara cielesna)
- wiksa – 1. pasta do butów; 2. lanie (kara cielesna)
- wiksować – pastować
- wikspasta – 1. pasta do butów; 2. ogólnie coś do smarowania, np. krem
- wilgno – wilgotno
- wilgny – wilgotny
- wilka, willka, wylka – willa
- winiec – 1. kornet bamberski; 2. wieniec (koło uplecione z kwiatów); 3. wieniec (ciasto)
- winkiel – róg, narożnik; z winkla – z ukosa; ale masz winkla – masz złego cela, nie potrafisz dobrze celować
- winklówa, winklówka – kątownik
- wisny, wiśny – elastyczny, niełamliwy, dający łatwo się odkształcać
- wiukać, wiukać się – czkać, odbijać się
- wiunzać – wiązać
- wizawis – naprzeciwko; mieć coś wizawis – mieć coś przeciwko
- wjapać sie – wgryźć się
- wkantolić się – wepchnąć się
- wkantować się – wepchnąć się
- wknaić, wknaić się – wejść, wleźć
- wknajać – wchodzić, włazić
- wkrosić – dodać do potrawy, wkroić
- wkrosić się – rzad. przyłączyć się do kogoś, wprosić się
- wkulać – wtoczyć
- wkulać się – wtoczyć się
- wkulnąć, wkulnońć – wtoczyć
- wkulnąć się, wkulnońć sie – wtoczyć się; wkulnąć się do łóżka – położyć się do łóżka
- wlewać sobie, wlywać sobie, wlywać se – być zarozumiały, wynosić się ponad innych
- wlinić – włożyć
- wlinić komuś – pobić kogoś
- wliźć – wleźć
- włodarz, włódarz – przest. karbowy
- wmłócić – zjeść szybko, dużo i łapczywie
- wnyki blp – lanie, bicie (kara cielesna)
- woda psyt, woda bzyt – woda gazowana
- wodnity – wodnisty
- wodziana – bardzo rzadka zupa
- wołoszka – przest. długie męskie ubranie do ud, czamara
- womitować – wymiotować
- womity – wymioty
- woryszek – woreczek
- wóziczek – wózek dla lalki
- wózik – wózek dla dziecka
- wpadło do niemieckiej dziurki – wpadło do tchawicy
- wparować – wtargnąć
- wprost do ócz – prosto w oczy (powiedzieć coś komuś)
- wprysnąć – wpaść
- wpucnąć, spucnąć – zjeść szybko, z apetytem
- wrechlać się – wejść
- wrykać ndk. (wryknąć dk.) – o człowieku: warczeć, pokrzykiwać na kogoś, krzyczeć
- wrymbki blp – prążki
- wskrabać się – wdrapać się, wspiąć się
- wstawić się – przyjść, stawić się gdzieś
- wstąpić się – o materiale: skurczyć się w praniu
- wszytgać sie – wejść kulejąc
- wściec się, wściyc sie – zginąć, zniknąć, przepaść, zgubić się
- wściygnąć się, wściygnońć sie – zginąć, zniknąć, przepaść, zgubić się
- wtachać, wtochać – wnieść z trudem coś ciężkiego, wciągnąć coś ciężkiego, wtaszczyć
- wtetrać – zjeść
- wtochnąć – 1. wejść nagle, niespodziewanie, gwałtownie, wtargnąć; 2. wdepnąć (w coś)
- wtośtać – wnieść z trudem coś ciężkiego, wciągnąć coś ciężkiego, wtaszczyć
- wtośtać się – wgramolić się
- wtykać się – wtrącać się
- wuchta – duża ilość czegoś (np. wuchta wiary – dużo ludzi)
- wuja – 1. wujek, stryjek; 2. ogólne określenie mężczyzny, żartobliwy zwrot do kogoś: Tej, wuja!
- wybachać się – wykąpać się
- wybiglować – wyprasować
- wybiglowany – wyprasowany
- wybijłokno, wybijokno, wybiokno – łobuz
- wybrechtać – pobrudzić
- wybrechtany – pobrudzony
- wychamrany – 1. odkryty; 2. wyszarpany
- wychędożyć – oczyścić, wyczyścić
- wychymłany – rozchełstany
- wyciągać – wyprowadzać się
- wyciągnąć, wyciungnóńć – wyprowadzić się, przeprowadzić się
- wycowny – dowcipny, z poczuciem humoru
- wycug – dożywotnie utrzymanie (być na wycugu)
- wycugorz – ktoś będący na dożywotnim utrzymaniu
- wycyckać – 1. wyssać; 2. wykorzystać (kogoś), oszukać (kogoś)
- wyćpić, wyćpnąć, wyciepnąć – wyrzucić
- wyćpować, wyćpywać – wyrzucać
- wyćwierzać się, wyćwiyrzać się – 1. przesadnie coś robić, zbytnio wysilać się w czymś; 2. przekomarzać się
- wyćwierzanie – przesadzanie w jakiejś kwestii, przesadne zachowanie
- wyćwierzony, wyćwiyrzóny – wystrojony
- wyćwierzyć się – wystroić się
- wydydkać – wyssać
- wyfojarzyć – wyrzucić (kogoś skądś), wygonić, przepędzić
- wyforaić – wyrzucić (kogoś skądś), wygonić, przepędzić
- wyfyrnąć – wyfrunąć (także przenośnie: opuścić jakieś miejsce, odejść skądś)
- wygiglać – połaskotać
- wyglancować – nadać błyszczącą powierzchnię, wypolerować
- wyglądać – o oknie: być skierowanym (okno wygląda na ulicę / na południe)
- wyglądnąć – wyjrzeć
- wygłupić, wygupić – zrobić głupca (z kogoś), ogłupić, sprawić, że ktoś pogubi się w jakiejś kwestii
- wygłupiony, wygłupióny, wygupiony, wygupióny – pogubiony w sprawie, ogłupiony
- wygnajewo – miejsce bardzo oddalone od centrum i słabo zaludnione, pustkowie
- wygogolić się – lekko się ubrać, odsłonić szyję, ręce, piersi, wydekoltować się
- wygogolony, wygogolóny, wygogoluny – zbyt lekko ubrany, wydekoltowany
- wygrachlać się – wygramolić się
- wyhycnąć – wyskoczyć
- wyjmnąć – wyjąć
- wykaz – przest. dowód tożsamości
- wykiknąć – wyjrzeć
- wyklakać – wypaplać
- wykład – przest. wydatek
- wyknaić – wynieść, wyrzucić; wyknaić się – wyjść
- wykopycony, wykopycóny – o bucie: wykrzywiony, wykoślawiony
- wykosierować – umyć, wyszorować
- wykrachlać sie – wyjść powoli, z trudem, wywlec się skądś
- wykukiwać, wykukywać – wyglądać (przez okno)
- wykuknąć, wykuknóńć – wyjrzeć (przez okno)
- wykulnąć – wytoczyć
- wykulnąć się – wytoczyć się, wysunąć się
- wylęga, wylynga – ktoś niewydarzony
- wylka, wilka, willka – willa
- wylyrać się – 1. zużyć się; 2. obluzować się
- wylyrany – 1. zużyty; 2. obluzowany
- wymarać – 1. wyszukać, wygrzebać, znaleźć; 2. wyłudzić
- wymączkować – wykrochmalić
- wymborek, wymbłerek, wemborek, węborek, wembor, wębor, wembór, wymbor, wymbór – wiadro; zdrobn. wymboryszek, węboryszek, wemboryszek – wiaderko
- wymechłany – zużyty
- wymijanki, wyminianki, wytminianki (blp) – modlitwy w okresie Wszystkich Świętych za dusze zmarłych
- wymięszać, wymiynszać – wymieszać
- wymniszyć – wykastrować
- wymodrzyć – wypłukać białą bieliznę w wodzie z ultramaryną
- wymojtać – wymieszać
- wymsnąć się – wymknąć się
- wymuzgać – wytrzeć talerz chlebem na koniec jedzenia, wybrać końcówkę sosu lub tłuszczu
- wynajmnąć – wynająć
- wypaproszyć – wypatroszyć
- wypelić – wypielić, wyrwać chwasty
- wypepłać się, wypypłać się – wychlapać się
- wypicnąć się – wystroić się
- wypiglać się, wypigłać się – wyzdrowieć, wydobrzeć, wykaraskać się
- wypindaczony, wypindaczóny, wypindraczony, wypindraczóny – wystrojony
- wypknąć – wypchnąć
- wyplumplać (się) – wykąpać (się), wypluskać (się)
- wypłechtać (się) – wykąpać (się), umyć (się), wypłukać
- wypomóżka – odrobek
- wypotrzebować – wyczerpać, zużyć
- wypypłać się, wypepłać się – wychlapać się
- wyr, wyro – łóżko; zdrobn. wyrko – łóżeczko
- wyrajbować – wyciąć lub wypiłować otwór w czymś
- wyrechlany – wysłużony, zużyty, zniszczony
- wyruszyć się – wybrać się dokądś
- wyrychtować – 1. naprawić; 2. przygotować; 3. uporządkować; wyrychtować na tamten świat, wyrychtować na drugi świat – zabić
- wyrychtowany – przygotowany
- wysieknąć się – wystroić się
- wysieknięty – 1. wystrojony; 2. wybity
- wysiepać – 1. wystrzępić; 2. wydrzeć, wyszarpać, wyrwać
- wysiepany – wystrzępiony
- wysmyczyć – 1. zrobić coś bardzo dobrze; 2. wykombinować, znaleźć rozwiązanie
- wysmyczyć się – wystroić się
- wysocharno – bardzo wysoko
- wysocharny, wysochny – bardzo wysoki
- wystać – dotrwać; wystać z kimś wiele – dużo przez kogoś wycierpieć
- wystrychnąć się – wystroić się
- wystwarzać, wystworzać, wystwierać, wystwiyrać – wyprawiać, wyczyniać, robić coś irytującego; wystwarzać fify / faksy – stroić figle, żartować; wystwarzać muki – stroić fochy; wystwarzać ryfe – robić głupią minę
- wystworzyć – zrobić coś irytującego
- wyszolić kogoś – sprawić, że ktoś pogubi się w jakiejś kwestii
- wyszolony, wyszolóny – pogubiony w jakiejś kwestii
- wyszpanowany – wyprężony, naprężony, naciągnięty
- wysztafirować się – wystroić się
- wysztafirowany – wystrojony
- wysztramować (się) – wyprostować (się), wyprężyć (się)
- wysztramowany – wyprostowany, wyprężony, napięty
- wyśrupać – wydrapać
- wyśwignąć – wyrzucić
- wytachać, wytochać – wyciągnąć z wysiłkiem coś ciężkiego
- wytminąć – wyminąć, wyprzedzić
- wytminianki, wymijanki, wyminianki (blp) – modlitwy w okresie Wszystkich Świętych za dusze zmarłych
- wytośtać – wyciągnąć z trudem coś ciężkiego
- wytónkać się – 1. wychlapać się; 2. zamoczyć się
- wytrykus – żartowniś
- wytrzasnąć się – 1. przewrócić się; 2. wystroić się
- wytuczniały – przegniły
- wytutkać – wypić
- wywędrować – wyprowadzić się
- wywijać – broić, rozrabiać
- wywijas – 1. rozrabiaka; 2. spryciarz
- wywiksowany – wypastowany
- wywinąć – zbroić, spsocić
- wywrzeć kalafe – głośno krzyknąć, wydrzeć się
- wyżdżymaczka – wyżymaczka
- wyżdżymać – wyżymać
- wyżdżymnąć – wyżąć
- wyżka, wyszka (częściej w liczbie mnogiej) – wysoko położone miejsce
- wyżreć się – awansować, dorobić się; wyżreć się z biedy – dorobić się, wzbogacić
- wziąć coś na jeden hib, wziąć coś na pierwszy hib – podnieść coś za pierwszym razem
- wziąć coś nazod – 1. cofnąć, przesunąć lub przestawić do tyłu; 2. odłożyć coś z powrotem tam, skąd się to wzięło
- wziąć kogoś w rozum – poznać czyjeś słabości i dzięki temu nim manipulować
- wziąć za szudry – złapać za ubranie, za kołnierz
Z
[edytuj]- z chaci / zez chaci – z domu
- z cały epy – z całej siły
- z kędykiś – skądś
- zababrać (się) – 1. zasiedzieć się zbyt długo; 2. zarwać noc
- za chłopoka... – kiedy byłem chłopakiem...
- za dziecioka... – kiedy byłem dzieckiem...
- za dziewuche... – kiedy byłam dziewczyną...
- za jasna, za jasnego, za jasnygó – kiedy jest/było jasno, w dzień
- za kawalera... – kiedy byłem kawalerem...
- za kupą – gęsiego, jeden za drugim
- za Niemca / za Niymca... – w czasie okupacji niemieckiej...
- za pannę... – kiedy byłam panną...
- zabamblować sie – schować się
- zabawitko – zabawka
- zaboczyć – zapomnieć
- zaborgować – zborgować, udzielić kredytu, skredytować
- zabremzować, zabrymzować, zabranzować – zahamować, zatrzymać
- zachachulić – zamataczyć
- zachamęcić, zachachmyńcić – wprowadzić zamieszanie, zamęt
- zacharapcić – ukraść, przywłaszczyć sobie
- zaciukać – zabić
- zaćpić – 1. narzucić coś na siebie (np. chustę); 2. zarzucić czymś (np. podłogę), porozrzucać
- zadać się do czegoś – zabrać się do czegoś
- zadrzewniały – przest. zardzewiały
- zadudlany – zapłakany
- zadziać się – zapodziać się
- zahaltować (się) – zatrzymać (się)
- zaharać sie – zaharować się
- zajechać – przejechać (samochodem), potrącić
- zajechać się – skaleczyć się
- zagałuszyć się – stracić dech, zasapać się
- zajzajer, zalzajer – kwas solny
- zaklepać – o potrawie: zagęścić
- zaklepka – mąka wymieszana z wodą jako zagęszczacz do zupy lub sosu
- zakluczać ndk., zakluczyć dk. – zamykać / zamknąć na klucz
- zaknaić – dowlec, zawlec, zataszczyć (coś gdzieś)
- zaknaić się – dojść, dowlec się dokądś
- zakrencotko – zakrętka od butelki albo słoika
- zalakierować w kalafe, zalakierować w pape – uderzyć w twarz
- zalatorka, zalatórka – daw. członkini kościelnego towarzystwa Salwatorek
- zamajtać, zamojtać – 1. zamieszać (np. zupę); 2. pomieszać, pomylić, poplątać (kolejność, adres, fakty itp.)
- zamudzić – zmarnować czas
- zanad – zbytnio
- zapociekać się – zabierać się za coś bez pewności, z wahaniem, nie mogąc się zdecydować
- zapołka – zapałka
- zapóźnić się – przest. spóźnić się
- zarościały, zaróściały – zardzewiały
- zarómbały (kogoś) dwie siekiyrki – ktoś umarł w wieku 77 lat
- zaruchno, zarutko – zaraz, natychmiast
- zarżnąć śpika – twardo zasnąć
- zasnuć – zacerować
- zasrus – obraź. smarkacz
- zasztopować – zatrzymać
- zaś, zaś późni – później, potem, następnie; na zaś – na później
- zatajać się ndk., zataić się dk. – stracić oddech z przestrachu
- zatośtać – zanieść z trudem, z wysiłkiem, zawlec
- zatrajtać się – 1. dojść gdzieś powoli, z trudem; 2. upić się
- zatrajtany – pijany
- zatroczyć – zabronić
- zatrzasnąć – zabić
- zatuczony – zaniedbany, zapuszczony
- zatuczyć – zaniedbać, zapuścić
- zatykotko – coś do zatykania, korek, czop
- zawdy – zawsze
- zawdziać – ubrać się, założyć coś na siebie
- zawinąć kite, zwinąć kite – pójść sobie, odejść
- zawinąć się – umrzeć
- zawiścić, zowiścić – zazdrościć
- zawiunzać – zawiązać
- zawodować – daw. współzawodniczyć
- zaźreć, zażreć – zagryźć
- zaźreć gwoździa, zaźreć gwłeździa – wulg. zajść w ciążę
- zażgnąć się – ukłuć się
- zbierunka – przest. zbieranie kłosów ze ścierniska
- zbijobruk – łobuz, szelma, leń
- zbrój – przest. o dziecku: łobuziak
- zdalasiały – 1. zabiedzony, cherlawy; 2. zmęczony; 3. przygnębiony, zmartwiony
- zdechlaty – chorowity, cherlawy, słaby
- zdejmnąć, zdemnąć, zdymnąć – zdjąć
- zdomóc się – odważyć się (na coś), zdecydować się, zdobyć się
- zdrzaźnić, żdrzaźnić – rozzłościć, zdenerwować
- zdrzaźniony, zdrzaźnióny – rozzłoszczony, zdenerwowany
- zduczniały – zapłakany
- zdyndany – 1. pijany; 2. zmęczony
- zeblekać ndk., zeblykać ndk., zebłóczyć ndk., zoblekać ndk., zobłóczyć ndk. (zeblec dk., zeblyc dk., zoblyc dk.) – zdejmować ubranie, pościel albo innego typu okrycie
- zeblekać się ndk., zeblykać się ndk., zebłóczyć się ndk., zoblekać się ndk., zobłóczyć się ndk. (zeblec się dk., zeblyc się dk., zoblyc się dk.) – zdejmować ubranie, rozbierać się
- zebuć (buty), zezuć (buty) – zdjąć buty
- zebuwać (buty) – zdejmować buty
- zećpić – zrzucić
- zefirowy fartuch – daw. element stroju Bamberki
- zemelka, zymelka – kulin. bułczanka
- zemglić – zemdlić
- zeńść – zejść
- zes, zez – z
- zesmyknąć się – zsunąć się
- zez kyndy – skąd
- zez tyndy do tamtyndy, zez tyndyk do tamtyndyk – stąd dotąd
- zezuć (buty), zebuć (buty) – zdjąć buty
- zgęziały, zgężały – zziębnięty, skulony z zimna
- zgolać – uciekać
- zgolić, zgolnąć – uciec
- zgruchnąć się – nagle się zgromadzić, zbiec się, zebrać się
- zgrupić się – zlepić się w grudki (np. o mące)
- zgurdzić się – 1. skulić się (np. z zimna); 2. skurczyć się (np. pranie)
- zhajtany, shajtany – zmęczony
- zicher jest zicher – przest. pewność to pewność
- zicherhajtka, ziherchajtka, zycherhajtka, zysierhajtka, zihajtka – agrafka
- zielazło – żelazo, żelastwo
- zielazny – żelazny
- zielony wujek – daw. magistracki pracownik porządkowy
- zimne nogi, zimne nóżki – galareta z nóg wieprzowych
- zjuchtnąć – ukraść
- zmechłacony, zmechłacóny – skosmacony, zmechacony
- zmelić – zmielić
- zmelony, zmelóny – zmielony
- zmęglować – 1. przest. zmaglować; 2. rzad. pobić (kogoś)
- zmijać – zmieniać, rozmieniać
- zminąć – zmienić, rozmienić
- zmir – 1. spokój; 2. cierpliwość; zmiru nie mieć → nie mieć cierpliwości
- zmuda – strata czasu
- zmudny – żmudny
- zmudzić – zmarnować czas, zabrać czas (komuś)
- znajdnąć, znojdnąć, znojdnońć – znaleźć
- zniekarować – 1. uszkodzić, zniszczyć; 2. o ubraniu: mocno zabrudzić
- znorać się – ubrudzić się
- znorany – 1. ubrudzony; 2. zmęczony
- znowyk – znów, znowu
- znieś mi sie z ócz, zniyś mi sie z ócz, znóś mi sie z ócz – zejdź mi z oczu, idź stąd
- zniewiychać – oszukać, wprowadzić w błąd
- znosić się – wynosić się, iść (skądś)
- znoś mi się stąd, znoś mi się stund, znóś mi się stund, znóś mi sie stunt – idź stąd, wynoś się
- zogaj, zogajnik – zagajnik
- zogiyntka – kraw. plisa, zakładka
- zojcha – smród
- zoldaj – przest. żołnierz, zwykle niemiecki
- zolować – zelować
- zolować się – sport. dryblować
- zolówka – zelówka
- zolog, zoolog – ogród zoologiczny, zoo
- zorgować – gromadzić (zapasy)
- zowiścić, zawiścić – zazdrościć
- zowiść – zawiść
- zrucić – 1. zdjąć (np. kurtkę); 2. zrzucić
- zuptówka – rzad. krupnik
- związek – daw. połączenie kolejowe
- zwięzłowato – zwięźle
- zwłóczyć ndk. – zwlekać
- zwytrzymać – wytrzymać
- zymelka, zemelka – kulin. bułczanka
- zycherhajtka, zysierhajtka, zicherhajtka, ziherchajtka, zihajtka – agrafka
- zymzolić – żart. nieudolnie grać, rzępolić
- zynder – leń, obibok
- zynol – żart. syn
- zyzol – zezowaty (wyzwisko)
- zyzolić – 1. zerkać, spoglądać ukradkiem; 2. zezować, robić zeza
Ż
[edytuj]- żarnica – ziarnica
- żdżarty – żarłoczny
- żdżarty gatunek – żarłok
- żenidło – członek męski, penis
- żgaj, żgajek – chłopak, zadziorny wyrostek
- żgak – kolec, drzazga, zadra
- żgnąć – donieść na kogoś
- żnąć – udawać kogoś
- żuć – dusić coś w sobie, ukrywać niezadowolenie
- żużel – kobiety lekkich obyczajów
- żybura, żubura – brudna, bardzo mętna ciecz
- żyć na knebel – żyć z partnerem bez ślubu
- żyć na kreche – żyć na kredyt
- żydek – mały nóż, kozik
Przypisy
[edytuj]- ↑ Andrzej Markowski, Jak dobrze mówić i pisać po polsku, Warszawa 2000.
Uwagi
[edytuj]zob. też Gwara poznańska w Wikipedii