Zygmunt Kaczyński (duchowny)

Zygmunt Kaczyński

Kraj działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	15 października 1894 Kaczyn Stary
Data i miejsce śmierci	13 maja 1953 Warszawa
Miejsce pochówku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Dyrektor Katolickiej Agencji Prasowej
Okres sprawowania	1930–1939
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	archidiecezja warszawska
Prezbiterat
Odznaczenia

Zygmunt Kaczyński po aresztowaniu przez MBP 1948

Grób ks. Zygmunta Kaczyńskiego

Zygmunt Kaczyński (ur. 15 października 1894 w Kaczynie, zm. 13 maja 1953 w Warszawie) – polski duchowny rzymskokatolicki (szambelan papieski), działacz katolickich związków zawodowych, poseł na Sejm Ustawodawczy oraz I kadencji w II RP, działacz społeczny i polityczny o proweniencji chadeckiej, redaktor pism społeczno-katolickich, w latach 1930–1939 dyrektor Katolickiej Agencji Prasowej, wiceminister informacji i dokumentacji (1940−1943), następnie minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego w Rządzie RP na uchodźstwie (1943−1944).

Życiorys

Był synem Franciszka Kaczyńskiego i Józefy z domu Koper. W latach 1902–1910 uczęszczał do gimnazjum w Warszawie. W 1905 brał udział w strajku szkolnym, za co relegowano go na pewien czas ze szkoły. W 1910 rozpoczął naukę w Seminarium Duchownym w Warszawie. Od 1914 studiował w Akademii Duchownej w Sankt Petersburgu, po ukończeniu której w 1918 uzyskał stopień kandydata prawa kanonicznego. W okresie I wojny światowej był działaczem organizacji charytatywnych i oświatowych na terenie Rosji i Finlandii, m.in. Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny, czy Centralnego Komitetu Obywatelskiego. Po powstaniu polskich formacji wojskowych na Wschodzie pełnił w nich funkcję instruktora oświatowego.

W 1917 powrócił do Polski i został wybrany na sekretarza generalnego Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich. Działał także w katolickich związkach zawodowych. W 1919 został wybrany z okręgu stołecznego Warszawy jako poseł na Sejm Ustawodawczy. Był sekretarzem Prezydium Sejmu i członkiem kilku komisji sejmowych. Politycznie wchodził w skład klubu poselskiego Związku Ludowo-Narodowego, a następnie nowo powstałego Chrześcijańskiego Narodowego Klubu Robotników Chrześcijańskiej Demokracji. W 1920 został działaczem Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Pracy. Jednocześnie brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej jako kapelan. W 1922 ponownie wybrano go na posła Sejmu RP. Działał w komisji budżetowej i regulaminowej; współtworzył projekty ustaw z zakresu prawa pracy. Do 1929 był członkiem najwyższych władz ChNSP (przekształconego w 1925 w Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji); w 1927 był traktowany przez rząd jako lider chadecji obok Józefa Chacińskiego. W 1926 był przeciwnikiem zamachu majowego Józefa Piłsudskiego; odtąd nie uczestniczył w wyborach parlamentarnych. Poza tym działał w Chrześcijańskich Uniwersytetach Robotniczych i Chrześcijańskim Związku Młodzieży Pracującej „Odrodzenie”. Był też redaktorem pism „Pracownik Polski”, „Nowe Życie” i „Rzeczpospolita”. W 1930 Konferencja Episkopatu Polski powołała go na stanowisko dyrektora Katolickiej Agencji Prasowej. 19 marca 1933 był gospodarzem narady przywódców opozycji parlamentarnej z udziałem Jana Stanisława Jankowskiego, Wojciecha Korfantego, Mieczysława Niedziałkowskiego, Antoniego Ponikowskiego, Władysława Sikorskiego, Stanisława Strońskiego i Wincentego Witosa, na której dyskutowano kandydaturę Ignacego Paderewskiego na prezydenta. W 1935 został kanonikiem kapituły warszawskiej. W 1936 poparł inicjatywę przejęcia władzy przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego, do której przekonywał środowisko Frontu Morges Adam Ronikier, lecz w odróżnieniu od Ronikiera zaproponował powierzenie Sosnkowskiemu urzędu prezydenta. W latach 30. był zwolennikiem utworzenia zjednoczonej partii chadeckiej i wraz z gen. Sikorskim odegrał główną rolę zakulisową w powstaniu w 1937 Stronnictwa Pracy. Pod koniec lat 30. był zastępcą członka zarządu Towarzystwa Wyższej Szkole Dziennikarskiej w Warszawie.

Okres okupacji

Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę przedostał się na Węgry zagrożony aresztowaniem. Stamtąd wyjechał do Francji, gdzie 22 maja 1940 w toku kampanii francuskiej gen. Sikorski mianował go komisarzem do zwalczania paniki i defetyzmu w szeregach polskiej administracji. W rządzie gen. Władysława Sikorskiego w Londynie został po reorganizacji z listopada 1940 wiceministrem informacji i dokumentacji. Jednocześnie pełnił funkcję kapelana prezydenta RP Władysława Raczkiewicza. W lutym 1942 jako przedstawiciel Stronnictwa Pracy wszedł do nowego składu mianowanej przez prezydenta Rady Narodowej i został w niej przewodniczącym Komisji Społeczno-Gospodarczej, powołanej z inicjatywy Stanisława Grabskiego. Na przełomie marca i kwietnia 1942 wziął udział w podróży gen. Sikorskiego do Stanów Zjednoczonych. Jesienią 1942 i na początku 1943 usiłował przejąć z rąk Karola Popiela prezesurę w Stronnictwie Pracy. W marcu 1943 lub nieco później objął utworzone na własny wniosek Ministerstwo Oświaty, które funkcjonowało w kwietniu 1944 pod nazwą resortu wyznań religijnych i oświecenia publicznego. W kwietniu 1943 po ogłoszeniu przez Niemców informacji o znalezieniu grobów polskich oficerów pod Katyniem (patrz: zbrodnia katyńska) zgłosił wniosek o zbadanie tej sprawy przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż. W rządzie Stanisława Mikołajczyka został 14 lipca 1943 ministrem stanu i kierownikiem Urzędu Oświaty i Spraw Szkolnych, ustępując z Rady Narodowej. Po powołaniu rządu Tomasza Arciszewskiego w listopadzie 1944 ustosunkował się do niego negatywnie, określając go „sanacyjnym” i dążąc do powrotu do Polski.

Okres powojenny

Po zakończeniu wojny poparł uchwałę o wyjeździe do kraju podjętą przez Zarząd Główny Stronnictwa Pracy na wniosek Popiela 22 czerwca 1945 i powrócił do Polski we wrześniu tego roku. Od razu zaangażował się w działalność odtwarzanego w kraju SP pod przywództwem Popiela. Jednakże w połowie 1946 wystąpił z niego i próbował bezskutecznie utworzyć niezależną partię o charakterze katolickim. Jednocześnie prowadził działalność duszpasterską; od stycznia 1946 był proboszczem parafii Wszystkich Świętych w Warszawie. Przyczynił się do odbudowy zniszczonego w trakcie wojny kościoła pod tym wezwaniem przy ul. Grzybowskiej. Jako ekspert strony kościelnej brał udział w rozmowach ze stroną rządową dotyczących konkordatu, a po ich zerwaniu próbował pośredniczyć w kontaktach rządu z Watykanem. Powrócił też do działalności wydawniczej. Od listopada 1945 był drugim redaktorem naczelnym „Tygodnika Warszawskiego”, organu Kurii Metropolitalnej Warszawskiej. Powierzył linię ideową pisma byłym działaczom konspiracyjnej organizacji Unia z Jerzym Braunem na czele. Udzielał się również w innych pismach katolickich. Był kandydatem na stanowisko dyrektora mającej być reaktywowaną Katolickiej Agencji Prasowej, ale zamierzenia te zostały storpedowane przez władze. Od 1947 działał w prymasowskim komitecie odbudowy 55 kościołów warszawskich.

Aresztowanie i śmierć

Tablica upamiętniająca ks. Zygmunta Kaczyńskiego na ścianie zewnętrznej kościoła św. Karola Boromeusza na warszawskich Powązkach

31 sierpnia 1948 wraz z członkami komitetu redakcyjnego „Tygodnika Warszawskiego” został aresztowany przez UB, ale już po tygodniu zwolniony, kiedy podpisał zobowiązanie do zachowania tajemnicy i regularnego meldowania się w Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego. 26 kwietnia 1951 ponownie go aresztowano pod zarzutem zamiaru zmiany przemocą ustroju ludowo-demokratycznego państwa polskiego. 29 sierpnia tego samego roku Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na 10 lat więzienia pomimo interwencji Watykanu i Episkopatu Polski. 13 maja 1953 ksiądz Zygmunt Kaczyński został zamordowany w więzieniu mokotowskim. W 1958 został uniewinniony i zrehabilitowany. Jego pomnik nagrobny znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera K-5-23), a grób symboliczny – na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie w Kwaterze „Na Łączce”.

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Walecznych
• W 1922 otrzymał od papieża Piusa XI tytuł szambelana papieskiego i został odznaczony krzyżem Pro Ecclesia et Pontifice.

Bibliografia

• MirosławM. Biełaszko MirosławM., „Tygodnik Warszawski” i jego środowisko (1945–1948), „Biuletyn IPN”, 75 (4), 2007, s. 77–83 .
• EugeniuszE. Duraczyński EugeniuszE., Między Londynem a Warszawą. Lipiec 1943 – lipiec 1944, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, ISBN 83-06-01406-5 .
• MirosławM. Dymarski MirosławM., Stosunki wewnętrzne wśród polskiego wychodźstwa politycznego i wojskowego we Francji i w Wielkiej Brytanii 1939–1945, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999, ISBN 83-229-1941-7 .
• Jerzy Myszor – Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, Wydawnictwo Księży Werbistów Verbinum 2003
• MarianM. Orzechowski MarianM., Wojciech Korfanty. Biografia polityczna, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975 .
• AndrzejA. Pankowicz AndrzejA., Ronikier Adam Feliks, [w:] EmanuelE. Rostworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. 32, 1989–1991, s. 18–21 .
• Wojciech Świątkiewicz – 13 V 1953 – śmierć ks. Zygmunta Kaczyńskiego, [w:] „Idziemy” nr 19 (400) z 12 maja 2013
• JarosławJ. Tomasiewicz JarosławJ., W poszukiwaniu nowego ładu. Tendencje antyliberalne, autorytarne i profaszystowskie w polskiej myśli politycznej i społecznej lat 30. XX w.: piłsudczycy i inni, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2021 .

Linki zewnętrzne

• Biografia ks. Zygmunta Kaczyńskiego autorstwa Mirosława Biełaszki