Zapatak

Zapatak
	Torreornis inexpectata
	Barbour & J. L. Peters, 1927
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	pasówki
Rodzaj	Torreornis; Barbour & J. L. Peters, 1927
Gatunek	zapatak
Podgatunki
	T. i. inexpectata Barbour & J.L. Peters, 1927; T. i. sigmani M.J. Spence & B.L. Smith, 1961; T. i. varonai Regalado Ruiz, 1981;
	T. i. inexpectata Barbour & J.L. Peters, 1927; T. i. sigmani M.J. Spence & B.L. Smith, 1961; T. i. varonai Regalado Ruiz, 1981;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zapatak^[3] (Torreornis inexpectata) – gatunek małego ptaka z rodziny pasówek (Passerellidae). Występuje na Kubie i dwóch przybrzeżnych wyspach. Bliski zagrożenia wyginięciem^[2].

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisali Thomas Barbour i James Lee Peters na łamach Proceedings of the New England Zoological Club w 1927. Holotyp pochodził z półwyspu Zapata, odłowił go 2 marca 1927 Fermín Z. Cervera. Autorzy nadali nowemu gatunkowi nazwę Torreornis inexpectata^[4]. Jest ona obecnie (2021) utrzymywana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC), który umieszcza zapataka w monotypowym rodzaju i wyróżnia 3 podgatunki^[5]. Pomijając nominatywny, dwa kolejne opisano w 1961 (T. i. sigmani^[6]) i 1981 (T. i. varonai)^[7]. Pokrewieństwo rodzaju Torreornis względem innych jest niejasne.

Nazwa rodzajowa Torreornis (ornis znaczy z greckiego „ptak”) upamiętnia Carlosa de la Torre y Huerta (1858–1950), kubańskiego zoologa pracującego na Uniwersytecie w Hawanie^[8]. Nazwa gatunkowa inexpectata oznacza z łaciny „niespodziewany”^[9].

Podgatunki i zasięg występowania

IOC wyróżnia następujące podgatunki^[5]:

T. i. inexpectata Barbour & J.L. Peters, 1927 – bagna Zapata, zachodnia Kuba^[10];
T. i. sigmani M.J. Spence & B.L. Smith, 1961 – wybrzeża prowincji Guantánamo, południowo-wschodnia Kuba^[10];
T. i. varonai Regalado Ruiz, 1981 – wyspy Cayo Coco i Cayo Romano u wybrzeża północno-centralnej Kuby^[10].

Morfologia

Długość ciała wynosi około 16,5 cm, masa ciała 19,7–29,3 g^[10]. Wymiary dla ptaków podgatunku nominatywnego (autorzy nie podali liczby osobników): długość skrzydła samców 66 i 67 mm, ogona 73 i 75 mm, górnej krawędzi dzioba 17 i 17,5 mm, skoku 22 i 22,5 mm; dla samicy: długość skrzydła 64 mm, ogona 70 mm, górnej krawędzi dzioba 17,5 mm, skoku 22,5 mm. Wymiary dla przedstawicieli T. i. sigmani (po 1 osobniku danej płci): u samca długość skrzydła 64 mm, ogona 73 mm, górnej krawędzi dzioba 15 mm, skoku 21 mm; u dorosłej samicy długość skrzydła 62 mm, ogona 74 mm, górnej krawędzi dzioba 14 mm, skoku 20,4 mm^[6].

W upierzeniu nie występuje dymorfizm płciowy. U dorosłego wierzch głowy rdzawy z czarnymi paskami. Obszar nad kantarkiem biały, kantarek czarny. Brew, pokrywy uszne i boki głowy szare. Widoczny jest wąski, czarny wąs. Wierzch ciała oliwkowozielony ze słabo widocznym paskowaniem na grzbiecie i barkówkach. Pokrywy skrzydłowe mniejsze szarooliwkowe. Pozostała część skrzydła czarnobrązowa z szaropłowymi krawędziami piór. Zgięcie skrzydła jasnożółte. Sterówki czarnobrązowe, z wąskimi, jasnymi, szaropłowymi krawędziami. Gardło i pasek przyżuchwowy białe, oddzielone wąskim, czarnym paskiem podbródkowym. Przez górną część piersi przebiega wąski szary pas. Pozostała część spodu ciała jasnożółta, po bokach ciała z intensywnie oliwkowym odcieniem. Tęczówka czerwonobrązowa, dziób czarniawy, nogi i stopy różowawe^[11].

U ptaków młodocianych ciemię i wierzch ciała są jednolicie szarooliwkowe, lotki II i III rzędu mają rdzawe krawędzie. Spód ciała żółty z bardziej oliwkowym nalotem niż u dorosłych^[11].

Ekologia i zachowanie

Środowiska życia zapataków różnią się w zależności od podgatunku. Przedstawiciele podgatunku nominatywnego zamieszkują wyższe, suchsze obszary bagna Zapata, gdzie dominuje kłoć (Cladium) i występują pojedyncze krzewy. Ptaki podgatunku T. i. sigmani zasiedlają gorące, suche, porośnięte kserofitami wybrzeże. Reprezentanci T. i. varonai występują w lasach z drzewami częściowo zrzucającymi liście i ich obrzeżach, w ciernistych zaroślach na wybrzeżu i w namorzynach. Patrząc na zapis kopalny tego gatunku można wysnuć przypuszczenie, że niegdyś zapataki miały szerszy zasięg i występowały na większości obszarów wschodniej Kuby. Zapataki żywią się bezkręgowcami, nasionami i jagodami. Przedstawiciele podgatunku nominatywnego w trakcie pory deszczowej (maj–październik) zdają się specjalizować w jedzeniu jaj i młodych ślimaka Pomacea paludosa, ptaki pozostałych podgatunków jedzą wtedy więcej bezkręgowców. Zapataki żerują na ziemi lub nisko w krzewach, zwykle do 2 m nad ziemią. Zazwyczaj widywane są w parach, grupach rodzinnych i małych stadach liczących 10–12 osobników^[11].

Lęgi

Dane dotyczą ptaków podgatunku nominatywnego. Okres lęgowy trwa od marca do czerwca. Gniazdo umieszczone jest na lub obok kępy trawy Cladium jamaicense. Ma formę kubeczka utkanego z liści i łodyg traw, wyściełanego delikatnym materiałem roślinnym. W zniesieniu 2–4 jaja o jasnoniebieskiej skorupce^[11].

Status i zagrożenia

IUCN od 2021 roku uznaje zapataka za gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened); wcześniej, od 2018 roku był on klasyfikowany jako gatunek narażony (VU – Vulnerable), a od 1994 roku – zagrożony wyginięciem (EN – Endangered). Liczebność populacji szacuje się na 600–1700 dorosłych osobników, a jej trend uznawany jest za spadkowy. Zagrożeniem dla tych ptaków na bagnie Zapata jest osuszanie i wypalanie w porze suchej. Na Cayo Coco zagrożenie stanowi rozwój turystyki. Osobnikom z wybrzeża Guantánamo zagraża wypalanie, następujący po nim nagły zarost trawą i ogradzanie terenu celem wypasu owiec^[2]^[12].

Przypisy

↑ Torreornis inexpectata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Torreornis inexpectata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Passerellidae Cabanis & Heine, 1850-51 - pasówki - New world sparrows and allies (wersja: 2021-01-20). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-02-09].
↑ Barbour & J.L. Peters. Two more remarkable new birds from Cuba. „Proceedings of the New England Zoological Club”. 9, s. 96, 1927.
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): New World Sparrows, Bush Tanagers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-02-09]. (ang.).
↑ ^a ^b M.J. Spence & B.L. Smith. A Subspecies of Torreornis inexpectata from Cuba. „The Auk”. 78, s. 95–96, 1961.
↑ Ruiz, Pedro Regalado. El genero Torreornis (Aves, Fringillidae), descripción de una nueva subespecie en Cayo Coco, Cuba. „Centro Agrícola”. 2, s. 87–112, 1981.
↑ Torreornis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-01-09] (ang.).
↑ inexpectata, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-01-09] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Rising, J., Jaramillo, A., de Juana, E. & Sharpe, C.J.: Zapata Sparrow (Torreornis inexpectata). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (27 września 2016)].
↑ ^a ^b ^c ^d Clive Byers, Urban Olsson, Jon Curson: Buntings and Sparrows. A&C Black, 2010, s. 300–301. ISBN 978-1-4081-3502-0.
↑ Species factsheet: Torreornis inexpectata. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-12-17]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Torreornis inexpectata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Torreornis inexpectata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Passerellidae Cabanis & Heine, 1850-51 - pasówki - New world sparrows and allies (wersja: 2021-01-20). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-02-09].

[oryg-4] Barbour & J.L. Peters. Two more remarkable new birds from Cuba. „Proceedings of the New England Zoological Club”. 9, s. 96, 1927.

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): New World Sparrows, Bush Tanagers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-02-09]. (ang.).

[sig-6] M.J. Spence & B.L. Smith. A Subspecies of Torreornis inexpectata from Cuba. „The Auk”. 78, s. 95–96, 1961.

[var-7] Ruiz, Pedro Regalado. El genero Torreornis (Aves, Fringillidae), descripción de una nueva subespecie en Cayo Coco, Cuba. „Centro Agrícola”. 2, s. 87–112, 1981.

[8] Torreornis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-01-09] (ang.).

[9] inexpectata, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-01-09] (ang.).

[hbwa-10] Rising, J., Jaramillo, A., de Juana, E. & Sharpe, C.J.: Zapata Sparrow (Torreornis inexpectata). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (27 września 2016)].

[gb-11] Clive Byers, Urban Olsson, Jon Curson: Buntings and Sparrows. A&C Black, 2010, s. 300–301. ISBN 978-1-4081-3502-0.

[birdlife-12] Species factsheet: Torreornis inexpectata. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-12-17]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]