Winodań

Winodań
	; Winodań wachlarzowata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	arekowce
Rodzina	arekowate
Rodzaj	winodań
	Nazwa systematyczna
	Borassus Linnaeus; Sp. Pl. 1187. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	B. flabellifer L.
Synonimy
	Lontarus Adanson;
	Lontarus Adanson;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Winodań^[4], borazus^[4], borasus^[5], palma winna^[6] (Borassus L.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych (Arecaceae). Zalicza się do niego 5 gatunków^[7]. Występują one na obszarze od tropikalnej Afryki, poprzez Madagaskar, Azję Południową i Południowo-Wschodnią po Nową Gwineę^[8]^[9]. Uprawiana i wszechstronnie wykorzystywana jest winodań wachlarzowata (jeden z tamilskich poematów wymienia jej 801 zastosowań)^[4]. Użyteczne są wszystkie części rośliny, przy czym za najważniejszy produkt uznaje się słodki sok, z którego sporządza się wino palmowe (ang. toddy)^[4]^[9]. Spożywa się także jako tzw. „palmową kapustę” pąk liściowy winodani abisyńskiej^[4].

Morfologia

Pokrój: Wysokie palmy (winodań wachlarzowata osiąga 30 m wysokości^[4], zwykle jednak do 20 m^[9]) o kłodzinie często w górnej połowie zgrubiałej^[10], osiągającej do 1 m średnicy^[9]. Kłodzina nie rozgałęzia się, o ile nie zostanie uszkodzona. Osłonięta jest przez jakiś czas przez martwe nasady liści, które z czasem opadają pozostawiając na nagim pniu wyraźne, okazałe blizny^[9].
Liście: Masywne, wachlarzowate liście osiągają średnicę 1,2 m^[8] i długość do 2 m^[4]. Skupione są po 12–40^[11] w pióropusz na szczycie pędu^[4]. U nasady są pochwiaste, przy czym przy samym pniu pochwa ma postać sieci zdrewniałych włókien. Tęgi ogonek liściowy jest płaski od góry i półokrągły od dołu, z krawędziami w różnym stopniu uzbrojonymi w kolce lub nagimi. Szeroko dłoniasto (wachlarzowato) podzielona blaszka liściowa rozdziela się do 1/3 lub połowy swego promienia na listki, których może być do 130^[9]. Na szczytach czasem dodatkowo się one rozdzielają^[11]. W miejscu połączenia blaszki z ogonkiem, po obu stronach liścia znajduje się okazała hastula^[8]^[11]. Liście mają często kolor żółtawozielony^[8].
Kwiaty: Rośliny dwupienne, rzadko z kwiatami męskimi i żeńskimi na jednym osobniku^[9]. Kwiaty żeńskie zebrane są w proste kłosokształtne kwiatostany, a męskie w kwiatostany kłosokształtne rozgałęzione^[9]. Kwiatostany wyrastają zwykle po 1–3 w kątach liści i są zwisające^[11]. Oba typy kwiatostanów są grube^[11], długie i wsparte licznymi podsadkami. Kwiaty męskie są bardzo drobne, zebrane po ok. 30 w kątach przysadek^[11]. Składają się z podwójnego okółka okwiatu, z wewnętrznymi listkami mniejszymi od zewnętrznych. Pręcików jest 6, u nasady zrosłych z listkami wewnętrznego okółka, ich pylniki są okazałe i podługowate. Kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo w kątach przysadek, są stosunkowo duże, ze skórzastym^[11] lub mięsistym, kulistawym okwiatem^[9]. Otula on 6–9 prątniczków i położoną centralnie kulistą, 3- lub 4-komorową zalążnię^[8].
Owoce: Pestkowce^[4] osiągające do 35 cm długości^[9] o kształcie nieregularnie kulistawym^[11]. Owocnia jest skórzasta, o barwie od zielonej, pomarańczowej do czarnej. Mezokarp jest soczysty i wonny, z podłużnymi włóknami. Gruby, zdrewniały i rozmaicie ornamentowany endokarp otacza każdą z osobna komorę z pojedynczym nasionem. W każdym owocu rozwija się od 1 do 3 nasion^[9].

Systematyka

Rodzaj z podplemienia Lataniinae, plemienia Borasseae i podrodziny Coryphoideae Burnett w obrębie rodziny arekowatych (Arecaceae)^[2]^[9]. Uznawany jest za takson monofiletyczny^[9].

Wykaz gatunków^[7]

Borassus aethiopum Mart. – winodań abisyńska^[4], palma etiopska^[6]
Borassus akeassii Bayton, Ouédr. & Guinko
Borassus flabellifer L. – winodań wachlarzowata^[4], palma winna biczowa^[6]
Borassus heineanus Becc.
Borassus madagascariensis (Jum. & H.Perrier) Bojer ex Jum. & H.Perrier

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-02-19] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Index Nominum Genericorum. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-02-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 988. ISBN 83-214-1305-6.
↑ Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 89.
↑ ^a ^b ^c Maria Witkowska: Palmy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1968, s. 34-35.
↑ ^a ^b Borassus. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-02-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Kamal A. Malik: Borassus L.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-02-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m R.P. Brayton. A revision of Borassus L. (Arecaceae). „Kew Bulletin”. 62, s. 561-586, 2007.
↑ Bingham, M.G., Willemen, A., Wursten, B.T., Ballings, P., Hyde, M.A.: Genus page: Borassus L.. [w:] Flora of Zambia [on-line]. [dostęp 2018-02-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Andrew Henderson: Palms of Southern Asia. Princeton University Press, 2009, s. 37-38.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-02-19] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-02-19].

[slownik-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 988. ISBN 83-214-1305-6.

[karpowicz-5] Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 89.

[witkowska-6] Maria Witkowska: Palmy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1968, s. 34-35.

[tpl-7] Borassus. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-02-19].

[pakistan-8] Kamal A. Malik: Borassus L.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-02-19].

[brayton-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m R.P. Brayton. A revision of Borassus L. (Arecaceae). „Kew Bulletin”. 62, s. 561-586, 2007.

[zambia-10] Bingham, M.G., Willemen, A., Wursten, B.T., Ballings, P., Hyde, M.A.: Genus page: Borassus L.. [w:] Flora of Zambia [on-line]. [dostęp 2018-02-19].

[henderson-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Andrew Henderson: Palms of Southern Asia. Princeton University Press, 2009, s. 37-38.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]