Wikipedia:Artykuły na medal/Kwiecień 2008
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Antoni Lange (ur. 1861 lub 1863 w Warszawie, zm. 17 marca 1929 w Warszawie) – polski poeta, tłumacz, filozof, poliglota (15 języków), krytyk literacki, dramatopisarz, powieściopisarz i lewicowy publicysta pochodzenia żydowskiego, zaliczany do pierwszego pokolenia poetów Młodej Polski. Przez pewien czas również redaktor warszawskiego „Życia”. Był pierwszym w Polsce tłumaczem poezji Edgara Allana Poego oraz Charlesa Baudelaire’a (wraz z Zofią Trzeszczkowską). Porównywany do Stéphane Mallarmégo oraz Guy de Maupassanta. Nazwany przez Juliana Tuwima „mistrzem poezji refleksyjnej”, a przez Stanisława Brzozowskiego „jednym z rzadkich w Polsce europejskich umysłów”.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Giszowiec (niem. Gieschewald) jest położoną pomiędzy lasami dzielnicą Katowic w południowo-wschodniej części miasta, odległą od centrum o około 7 km. Giszowiec otaczają dwa ważne szlaki komunikacyjne: trasa szybkiego ruchu nr 1 oraz autostrada A4. Zabudowania stanowią w przeważającej części budynki wielokondygnacyjne z wielkiej płyty, wybudowane w latach 1960–1990. Obok blokowisk można spotkać zabytkowe domki, przeważnie jedno- i dwurodzinne, stanowiące niegdyś zwarte osiedle górnicze. Dzielnica została zaprojektowana na początku XX wieku jako wiejskie osiedle robotnicze i charakteryzuje się dużą ilością terenów zielonych. Do najciekawszych zabytków na terenie Giszowca należą: Karczma Śląska, Izba Śląska i Willa Uthemanna.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Heraldyka napoleońska – nowy system heraldyczny wprowadzony przez cesarza Napoleona I dekretem z 1 marca 1808 w miejsce zniesionych przez rewolucję herbów i tytułów Ancien Régime'u. Obejmował wszystkie herby francuskie, państwowy (cesarstwa), rodowe, terytorialne i miejskie. Szczegółowe rozróżnienie hierarchii tytułów i rang odzwierciedlało system biurokratyczny cesarstwa. Rygorystyczną kontrola używania herbów i tytułów oraz tworzenie herbów nowo kreowanej szlachty zajmowała się powołana w tym celu heroldia cesarska, fr.Conseil du Sceau. Symbolika i styl heraldyki napoleońskiej nawiązywały często do cesarstwa rzymskiego i panującego stylu Empire. Obowiązywała do upadku Napoleona. Po restauracji Burbonów nie stosowana, choć herby i tytuły nadane przez Napoleona zostały w większości zatwierdzone, przywrócona została na krótko przez II Cesarstwo Francuskie.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Uzbrojenie pancerników typu Iowa przeszło długą ewolucję od momentu zwodowania pierwszego z okrętów typu Iowa w czerwcu 1940. Jednostki te pozostały jednymi z najciężej uzbrojonych okrętów amerykańskich. Artyleria główna kalibru 406 mm mogła razić cele oddalone o blisko 39 km pociskami różnego typu. Pancerniki te były wyposażone w szeroki wachlarz przeciwlotniczego uzbrojenia artyleryjskiego kalibru 20 mm i 40 mm, które z biegiem czasu zostało stopniowo zastąpione pociskami rakietowymi Tomahawk i Harpoon, wielolufowymi systemami strzeleckimi Phalanx oraz środkami walki elektronicznej. Do momentu wycofania ostatniego z pancerników typu Iowa ze służby w 1992 roku, żaden inny okręt tej klasy w historii nie posiadał tak wielkiej ilości różnego rodzaju broni na pokładzie.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Taśma filmowa 35 mm jest najczęściej używanym formatem materiału filmowego wykorzystywanego zarówno w fotografii, jak i kinematografii. Taśma tego standardu została opracowana w 1892 przez Williama Dicksona oraz Thomasa Edisona na podstawie dostarczonego przez George’a Eastmana materiału światłoczułego i jest wykorzystywana do dzisiaj w prawie niezmienionej formie. Materiał światłoczuły, z którego wytwarza się taśmę ma postać pasków o szerokości 35 mm, skąd wywodzi się nazwa standardu, perforowanych na obu brzegach. Jako standard perforacji wybrano po 4 otwory na jeden cykl obrazu (pojedynczą klatkę) rozmieszczone po obu stronach taśmy filmowej, co dawało 16 klatek na stopę długości taśmy (negatywy fotograficzne posiadają zazwyczaj po 8 otworów perforacji na klatkę).
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Aksjomaty i konstrukcje liczb – metody ścisłego definiowania liczb używane w matematyce. Aksjomaty liczb to warunki, jakie muszą spełniać pewne obiekty matematyczne oraz działania na nich, aby mogły być uznane za liczby danego rodzaju (np. liczby naturalne, liczby wymierne itp.). Konstrukcje liczb są systemami obiektów matematycznych, tak utworzonymi, aby spełniały właściwe danym liczbom aksjomaty. Nie ma jednej uniwersalnej cechy, która odróżniałaby wszystkie liczby od elementów algebr, które tak nie są nazywane. To tylko tradycja. Matematycy nie definiują „liczb”, definiują „liczby naturalne”, „liczby całkowite”, „liczby rzeczywiste” itp.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Giuseppe Garibaldi (ur. 4 lipca 1807 w Nicei, Francja, zm. 2 czerwca 1882 na wyspie Caprera, Włochy), włoski rewolucjonista, żołnierz i polityk, działacz i bojownik na rzecz zjednoczenia Włoch, do czego w znacznym stopniu się przyczynił. Postać barwna i kontrowersyjna, tworząca swą własną legendę za życia. Wróg papiestwa i Austrii, niechętny legendzie napoleońskiej, choć na tej legendzie wychowany. Zawodowy marynarz, a zarazem żołnierz obeznany z taktyką walk partyzanckich. Bohater narodowy Włoch, twórca ich odrodzenia znanego jako Risorgimento. Szczególnie aktywny podczas walk na Sycylii i w bojach o Rzym.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Żelechów to miasto we wschodniej Polsce, w województwie mazowieckim, w powiecie garwolińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Żelechów. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego. Według danych z 2005 roku, Żelechów miał 4029 mieszkańców. Miejscowość położona jest w odległości 52 km od Siedlec, 85 km od Warszawy i 85 km od Lublina. Miasto stanowi lokalne centrum edukacji, mieszcząc kilka szkół średnich, jak i gospodarcze, stanowiąc miejsce handlu i pracy dla mieszkańców miasta i okolic. Historia Żelechowa sięga ponad siedmiuset lat wstecz. Od 1447 roku miejscowość posiada prawa miejskie, od tego czasu odbywają się też targi we wtorek. Do II wojny światowej Żelechów był miastem zamieszkanym w większości przez Żydów. Ślady ich obecności zachowały się w tutejszej architekturze. W Żelechowie znajduje się także 8 obiektów wpisanych w rejestr zabytków i wiele innych historycznych budynków.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Paradoks Fermiego to wyraźna sprzeczność pomiędzy wysokimi oszacowaniami prawdopodobieństwa istnienia pozaziemskich cywilizacji i brakiem jakichkolwiek obserwowalnych śladów ich istnienia. Wiek Wszechświata i liczba zawartych w nim gwiazd sugerują, że życie pozaziemskie powinno być czymś powszechnym. Pierwsze zwrócenie na to uwagi przypisuje się fizykowi nobliście Enrico Fermiemu przez zadanie w 1950 roku słynnego pytania: „Gdzie Oni są?”. Fermi zapytał dlaczego, jeśli w naszej galaktyce istnieje wiele zaawansowanych pozaziemskich cywilizacji, nie znaleźliśmy dotąd żadnych ich śladów w postaci sond, statków kosmicznych albo transmisji radiowych. Sam cytat „Gdzie Oni są?” jest prawdopodobnie apokryficzny, ale Fermiemu przypisuje się pierwsze sformułowanie tego problemu w sposób prosty i klarowny.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Zespół Turnera (ang. Turner’s syndrome) – uwarunkowany genetycznie zespół wad wrodzonych spowodowany całkowitym lub częściowym brakiem jednego z chromosomów X we wszystkich komórkach organizmu lub w pewnej ich części. Występuje u 1 na 2500 urodzonych dziewczynek. Najważniejsze cechy występujące u osób z zespołem Turnera to: niski wzrost, słabo zaznaczone cechy żeńskie i wrodzona dysgenezja gonad powodująca w większości przypadków bezpłodność.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Literatura szwedzkojęzyczna – termin odnoszący się do dzieł literackich stworzonych w języku szwedzkim w samej Szwecji oraz twórczości literackiej w języku szwedzkim pisanej w Finlandii i na Wyspach Alandzkich. Do osobowości o formacie ogólnoeuropejskim można zaliczyć: Karola Linneusza, mistyka Emanuela Swedenborga i barda Carla Michaela Bellmana. Swoją obecność w kulturze światowej zaznaczyli też Szwedzi na przełomie XIX i XX wieku naturalistycznymi i mistycznymi dramatami autorstwa Augusta Strindberga oraz żywą prozą Selmy Lagerlöf. Ich osiągnięciom dorównał w XX wieku eksperymentator, poeta, prozaik i dramaturg Pär Lagerkvist. Ogromną popularność zdobyły napisane w języku szwedzkim dzieła Astrid Lindgren, autorki Dzieci z Bullerbyn oraz Tove Jansson (1914-2001), twórczyni świata Muminków.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]MiG-1 i MiG-3 (МиГ-1 / МиГ-3) – jednomiejscowe samoloty myśliwskie produkcji radzieckiej, okresu II wojny światowej, skonstruowane w biurach konstrukcyjnych Polikarpowa oraz Mikojana i Guriewicza. Były najliczniejszymi nowoczesnymi myśliwcami w chwili ataku niemieckiego na ZSRR, produkowanymi masowo od końca 1940 do jesieni 1941 roku. Używano ich głównie w początkowym okresie wojny niemiecko-radzieckiej. Ogółem wyprodukowano 100 myśliwców MiG-1 i 3172 ulepszonej wersji rozwojowej MiG-3. Były to pierwsze samoloty noszące sygnaturę MiG – biura Mikojana i Guriewicza.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Olędrzy – pierwotnie osadnicy z Fryzji i Niderlandów, najczęściej wyznania mennonickiego, którzy w XVI-XVII wieku zakładali wsie w Prusach Królewskich, wzdłuż Wisły i jej dopływów, na Kujawach, Mazowszu i w Wielkopolsce. Posiadali umiejętność melioracji i reprezentowali wysoką kulturę rolną. Byli wówczas najzamożniejszą grupą chłopów. Zachowywali wolność osobistą, własną religię i przekonania. Po I rozbiorze Polski, częściowo wyemigrowali na Ukrainę. W późniejszym okresie (aż do poł. XIX w.) mianem olędrów określano osadników różnej narodowości (gł. Polaków i Niemców, czasem Szkotów, Czechów i Węgrów), którzy korzystali z pewnych przywilejów wynikających z prawa stosowanego przez fryzyjskich i niderlandzkich kolonistów (np. wolności osobistej, wieloletniej bądź wieczystej dzierżawy gruntów, możliwości przekazania gruntów spadkobiercom).
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Enzymy – wielkocząsteczkowe, w większości białkowe biokatalizatory przyspieszające specyficzne reakcje chemiczne wskutek obniżenia ich energii aktywacji. Badaniem enzymów i ich działania zajmuje się enzymologia. Praktycznie wszystkie przemiany chemiczne związane z funkcjonowaniem organizmów żywych (a także wirusów i podobnych) wymagają współudziału enzymów, by zapewnić wystarczającą wydajność reakcji. Enzymy, z racji tego, że są wysoce specyficzne wobec substratów i katalizują zaledwie kilka reakcji spośród wielu możliwych, określają procesy metaboliczne i biochemiczne związane z funkcjonowaniem organizmów żywych.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Leonardo da Vinci, właściwie ⓘLeonardo di ser Piero da Vinci (ur. 15 kwietnia 1452 w Vinci we Włoszech, zm. 2 maja 1519 w Clos Lucé we Francji) – włoski, renesansowy malarz, architekt, filozof, muzyk, poeta, odkrywca, matematyk, mechanik, anatom, geolog. Urodził się i wychował niedaleko miasta Vinci, będąc nieślubnym synem notariusza ser Pierra da Vinci i chłopki, Cateriny. W rozumieniu współczesnym nie miał nazwiska, człon „da Vinci” oznacza bowiem „z miasta Vinci”. Jego pełne nazwisko, nadane mu przy narodzinach, to „Leonardo di ser Piero da Vinci”, czyli „Leonardo, syn sera Piera z miasta Vinci”. Dwie z jego prac, Mona Lisa i Ostatnia Wieczerza, zajmują czołowe miejsca na listach najsławniejszych dzieł malarstwa, duże znaczenie w historii sztuki ma szkic Leonarda Człowiek witruwiański. W Polsce znane jest także dzieło Dama z gronostajem znajdujące się w polskich zbiorach. Do czasów dzisiejszych przetrwało 15 jego obrazów.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Chronologiczny wykaz odkryć planet, planet karłowatych i ich księżyców w Układzie Słonecznym przedstawia w postaci tabelarycznej chronologiczny przegląd odkryć głównych obiektów w Układzie Słonecznym takich jak: planety, planety karłowate i ich księżyce. Pierwszymi ciałami niebieskimi (poza planetami, Słońcem i Księzycem) których data odkrycia jest znana są Galileuszowe księżyce Jowisza. Według obecnej terminologii i stanu wiedzy, w Układzie Słonecznym znajduje się osiem planet ze 166 księzycami, 3 planety karłowate oraz miliardy tzw. mniejszych ciał Układu Słonecznego.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Ali ibn Abi Talib (arab. علي بن أﺑﻲ طالب) (ur. ok. 600/22. P.H., wg tradycji 13. radżaba w Mekce, zm. w styczniu 661/ramadanie 40. A.H. w Kufie) – brat stryjeczny, przybrany syn, a następnie zięć Mahometa, pierwszy imam szyitów, ostatni z czterech kalifów prawowiernych (656–661/35-40. A.H.). Przez wielu muzułmanów, w szczególności szyitów, Ali jest uważany za najważniejszą po Mahomecie postać wczesnego okresu islamu, chociaż w tym kontekście sunnici wymieniają też czasem Umara lub Abu Bakra. Kontrowersje wokół jego dziedzicznego prawa do przewodnictwa nad muzułmańską ummą doprowadziły do jej trwałego podziału na sunnitów, szyitów i charydżytów. Wokół jego postaci wytworzyła się z czasem ogromna ilość różnorakich tradycji i teologicznych interpretacji, które obdarzają go często cechami mesjanistycznymi, półboskimi lub wręcz uznają za Boga. Stanowił on i stanowi punkt odniesienia dla określenia swojej tożsamości przez wiele milionów ludzi.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Isabella Augusta, Lady Gregory, z domu Isabella Augusta Persse (ur. 15 marca 1852, zm. 22 maja 1932) – irlandzka dramatopisarka i specjalistka od folkloru. Razem z Williamem Butler Yeatsem i innymi była współzałożycielem Irish Literary Theatre i Abbey Theatre; napisała też dla tych instytucji liczne sztuki teatralne. Jest również autorką wielu książek poruszających tematykę mitologii irlandzkiej. Urodzona w rodzinie, która identyfikowała się z Imperium Brytyjskim, stała się zagorzałą irlandzką patriotką, na co wpływ miały wydarzenia w tym kraju, do których doszło w trakcie jej życia. Została zapamiętana dzięki swojemu wkładowi w Odrodzenie Irlandzkie w literaturze. Jej dom w majątku Coole Park w hrabstwie Galway służył jako ważne miejsce spotkań dla przodujących postaci tamtego okresu zaś jej praca jako członkini zarządu the Abbey miała dla tej instytucji równie duże znaczenie, jak dzieła literackie jej autorstwa. Jej motto, zapożyczone od Arystotelesa, brzmiało „Myśleć jak człowiek uczony, ale wyrażać siebie tak, jak zwykli ludzie”.
zajawka
[edytuj | edytuj kod]Gazowiec – statek przeznaczony do transportu skroplonego naturalnego gazu ziemnego – LNG (ang. Liqueified Natural Gas) lub skroplonego gazu porafinacyjnego – LPG (ang. Liquified Petroleum Gas). Statki tego typu są w krajach anglojęzycznych nazywane LNG Carrier, LPG carrier; frankofońskich odpowiednio Méthanier, Propanier. Rola tego typu statku do transportu gazu ziemnego ciągle rośnie. Wpływ na to ma moda na ekologiczne paliwo, globalny wzrost gospodarczy, a co za tym idzie coraz większe zapotrzebowanie na surowce energetyczne. Wiele państw pragnie dywersyfikować dostawy tego surowca, aby nie uzależniać się od jednego kontrahenta. Gaz ziemny został też dostrzeżony jako realny konkurent dla ropy naftowej. Większość złóż tego paliwa kopalnego występuje daleko od potencjalnych konsumentów. Jednakże zastosowanie nowoczesnych technologii spowodowało, że zmniejszyły się koszty skraplania i regazyfikacji oraz obniżyły się koszty budowy gazowców. Transport gazu drogą morską dawniej był tylko technologią niszową, w obecnej chwili jest równie ważny jak transport rurociągami.