Wielki Brat
| Postać z Roku 1984 | |
 Wizerunek Wielkiego Brata autorstwa Frederica Guimonta | |
| Twórca |
George Orwell |
|---|---|
| Grany przez |
Bob Flag (Rok 1984) |
| Dane biograficzne | |
| Płeć |
mężczyzna |
| Inne informacje | |
| Zajęcie |
przywódca Oceanii |
Wielki Brat (ang. Big Brother) – fikcyjna postać, opisana w powieści George’a Orwella Rok 1984. Wielki Brat stał się symbolem nadużywania władzy (szczególnie w kontekście masowej inwigilacji)[1][2][3], a także zainspirował program z gatunku reality show pod nazwą Big Brother[4].
Tłumaczenie
[edytuj | edytuj kod]W języku angielskim określenie big brother oznacza dosłownie starszego brata[5]. W pierwszym tłumaczeniu Roku 1984, autorstwa Juliusza Mieroszewskiego, tytuł przywódcy Oceanii – Big Brother – przełożono jednak na polski jako Wielki Brat. Tego samego określenia – utrwalonego już wówczas w obiegu – użył Tomasz Mirkowicz w swoim tłumaczeniu z 1988 r.[6]
W 2021 r. ukazało się nowe wydanie książki, przetłumaczone przez Dorotę Konowrockiej-Sawy. Decyzją tłumaczki
Wielki Brat stał się Starszym Bratem, kimś bliższym jednostce, dwoistym jak cała powieść – jednocześnie dobrotliwym i groźnym.[7]
Inspiracja dla postaci
[edytuj | edytuj kod]W książce Rok 1985 angielski pisarz Anthony Burgess sugerował, że inspiracją dla postaci Wielkiego Brata mogły być reklamy brytyjskiej szkoły korespondencyjnej, The Bennet Correspondence College. Reklamujące działalność szkoły plakaty przedstawiały wizerunek właściciela firmy, poważnie wyglądającego mężczyzny i hasło Let me be your big brother (pol. Pozwól, bym został Twoim starszym bratem)[8][9].
Douglas Kellner (profesor Uniwersytetu Columbia) argumentował, że Rok 1984 jest krytyką stalinizmu, a postać Wielkiego Brata ma przywoływać skojarzenia z Józefem Stalinem[10].
Inna teoria wskazuje na Brendana Brackena, brytyjskiego ministra informacji, który przez pewien czas był zwierzchnikiem George'a Orwella[11].
Wygląd
[edytuj | edytuj kod]W rozdziale pierwszym Roku 1984 Orwell opisuje wiszący na klatce schodowej plakat:
Przedstawiał tylko ogromną twarz, przeszło metrowej szerokości; przystojną, czerstwą twarz mniej więcej czterdziestopięcioletniego mężczyzny z sutym czarnym wąsem. (...) Oczy mężczyzny zdawały się śledzić każdy ruch przechodzącego. WIELKI BRAT PATRZY, głosił napis u dołu plakatu.[12]
Plakat ten, jak i wygląd postaci Wielkiego Brata, został prawdopodobnie zainspirowany przez plakat z 1914, zachęcający Brytyjczyków do wstępowania w szeregi armii, przedstawiający między innymi twarz lorda Kitchenera[13].
Opis postaci
[edytuj | edytuj kod]
Istnienie
[edytuj | edytuj kod]Wielki Brat jest opisany jako przywódca Oceanii i jeden z założycieli rządzącej Partii. Jego wizerunek jest widoczny wszędzie – od plakatów przez monety, książki i opakowania papierosów[14].
Partyjne podręczniki historii opisują go jako Wodza i Strażnika Rewolucji, którego działalność sięga lat 30. i 40. XX wieku – mitycznego, z punktu widzenia teraźniejszości opisanej w książce, okresu. Winston Smith, główny bohater Roku 1984 ma jednak wątpliwości co do prawdziwości tych stwierdzeń. We własnej ocenie po raz pierwszy usłyszał o Wielkim Bracie prawdopodobnie w latach 60. XX wieku[15].
Powieść Orwella w żadnym miejscu nie stwierdza definitywnie, czy Wielki Brat jest (lub był) prawdziwą postacią, czy jedynie personifikacją w rodzaju Britannii[16]. Książka Teoria i praktyka oligarchicznego kolektywizmu, identyfikowana na łamach powieści jako dzieło Emmanuela Goldsteina lub zespołu pracowników Ministerstwa Prawdy[17], opisuje jego postać następująco:
Na szczycie [struktury społecznej Oceanii] stoi Wielki Brat. Wielki Brat jest nieomylny i wszechmocny. Każdy sukces, każde osiągnięcie, każde zwycięstwo, każde odkrycie naukowe, cała wiedza, mądrość, szczęście i cnota wynikają bezpośrednio z jego przewodnictwa i inspiracji. Nikt nigdy nie widział Wielkiego Brata. Jest podobizną na plakatach, głosem płynącym z teleekranów. Można być prawie pewni, że nigdy nie umrze, tak jak właściwie nie wiadomo, kiedy się urodził. Wielki Brat to przebranie, w którym Partia ukazuje się światu. Działa jak ogniskowa, skupiając na sobie miłość, strach i uwielbienie – tymi bowiem uczuciami łatwiej darzyć jednostkę niż organizację.[18]
Kult jednostki
[edytuj | edytuj kod]Postać Wielkiego Brata jest otaczana w Oceanii kultem. Na zakończenie rytuału dwóch minut nienawiści jego uczestnicy deklarują uwielbienie dla przywódcy Oceanii[19]. Celem Ministerstwa Miłości jest sprawienie, by osoby, które popełniły myślozbrodnie, pokochały Wielkiego Brata[20].
Adaptacje
[edytuj | edytuj kod]W filmie z 1984 r. wizerunek Wielkiego Brata jest oparty na fotografii brytyjskiego aktora Boba Flaga[21].
W kulturze popularnej
[edytuj | edytuj kod]- nazwa reality show pt. Big Brother została zapożyczona z powieści Orwella. W 2000 r., kiedy w Stanach Zjednoczonych rozpoczęto emisję amerykańskiej wersji, Estate of George Orwell (fundacja chroniąca prawa autorskie Orwella) złożyła pozew przeciw producentom programu o naruszenie praw autorskich i znaków towarowych[22],
- w 1984 r. firma Apple Computer wyemitowała reklamę, nawiązującą do Roku 1984; w postać nawiązującą do Wielkiego Brata wcielił się brytyjski aktor David Graham[23].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wielki Brat w trybunale, czyli zezwolenie na masową inwigilację. serwisy.gazetaprawna.pl, 2021-08-21. [dostęp 2021-12-08].
- ↑ thalif deen: Big Brother Watches as Electronic Surveillance Invades Lives. www.thecitizen.in. [dostęp 2021-12-08]. (ang.).
- ↑ Wielki Brat Full HD, czyli kto kogo…. Fundacja Panoptykon, 2014-06-02. [dostęp 2021-12-08].
- ↑ K. Drotner, New Media, New Options, New Communities?, https://www.nordicom.gu.se/sites/default/files/kapitel-pdf/42_011-022.pdf (dostęp 08.12.2021)
- ↑ big brother. Wiktionary, 2020-09-08. [dostęp 2021-12-08]. (ang.).
- ↑ Tłumaczył dzieło 30 lat, pomógł mu... lockdown. Klasyka wydawana na nowo. kultura.dziennik.pl, 2021-11-16. [dostęp 2021-12-08].
- ↑ Paweł Gzyl: Starszy Brat zamiast Wielkiego Brata. "1984" Orwella jako audiobook - w nowym przekładzie i ze ścieżką dźwiękową. Gazeta Krakowska, 2021-04-02. [dostęp 2021-12-08].
- ↑ Home. archive.nytimes.com. [dostęp 2021-12-08].
- ↑ Bennett College - Graces Guide. www.gracesguide.co.uk. [dostęp 2021-12-08].
- ↑ D. Kellner, From 1984 to One-Dimensional Man: Critical Reflections on Orwell and Marcuse, https://pages.gseis.ucla.edu/faculty/kellner/essays/from1984toonedimensional.pdf (dostęp 08.12.2021)
- ↑ Churchill's Irish fixer was the real Big Brother. independent. [dostęp 2021-12-08]. (ang.).
- ↑ G. Orwell, Rok 1984 (tłum. T. Mirkowicz), Kraków 2004, s. 5.
- ↑ David M. Lubin, "Grand Illusions: American Art and the First World War": Big Brother from '1984' is based on this infamous historical figure. Business Insider. [dostęp 2021-12-08]. (ang.).
- ↑ G. Orwell, Rok 1984 (tłum. T. Mirkowicz), Kraków 2004, s. 25, s. 33.
- ↑ G. Orwell, Rok 1984 (tłum. T. Mirkowicz), Kraków 2004, s. 33.
- ↑ Robert C. Tucker, Does Big Brother Really Exist?, „The Wilson Quarterly (1976-)”, 8 (1), 1984, s. 106–117, ISSN 0363-3276, JSTOR: 40257593 [dostęp 2021-12-08].
- ↑ G. Orwell, Rok 1984 (tłum. T. Mirkowicz), Kraków 2004, s. 155, s. 214.
- ↑ G. Orwell, Rok 1984 (tłum. T. Mirkowicz), Kraków 2004, s. 171.
- ↑ G. Orwell, Rok 1984 (tłum. T. Mirkowicz), Kraków 2004, s. 15-16.
- ↑ G. Orwell, Rok 1984 (tłum. T. Mirkowicz), Kraków 2004, s. 231.
- ↑ Bob Flag. IMDb. [dostęp 2021-12-08].
- ↑ CBS, estate settle `Big Brother' suit. Chicago Tribune. [dostęp 2021-12-08]. (ang.).
- ↑ Apple Mac: 1984. Ridley Scott Fairbanks - Film, RSA Films, TBWA\CHIAT\DAY. 1984-01-22. [dostęp 2021-12-08].