Przejdź do zawartości

Władysław Szpilman

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Władysław Szpilman
Ilustracja
Władysław Szpilman
Pseudonim

Al Legro

Data i miejsce urodzenia

5 grudnia 1911
Sosnowiec

Data i miejsce śmierci

6 lipca 2000
Warszawa

Instrumenty

fortepian

Gatunki

muzyka poważna, muzyka rozrywkowa

Zawód

pianista, kompozytor

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa
Przedwojenna siedziba Polskiego Radia przy ul. Zielnej 25 w Warszawie, w której pracował Władysław Szpilman
Tablica przy ul. Puławskiej 83 w Warszawie, trzecim miejscu, w którym ukrywał się Szpilman[1]
Kamienica przy al. Niepodległości 223 w Warszawie, gdzie gdzie został odkryty przez Wilma Hosenfelda
Tablica pamiątkowa na budynku przy al. Niepodległości 223 w Warszawie
Zdjęcie Władysława Szpilmana w Muzeum Powstania Warszawskiego (fragment wystawy poświęcony śmierci miasta i warszawskim Robinsonom)
Fragment elewacji kamienicy przy ul. Targowej 18 w Sosnowcu, w której urodził się Szpilman (w oknach fototapety Szpilmana i jego matki)
Tablica pamiątkowa na budynku, ufundowana w 2007

Władysław Szpilman, ps. „Al Legro” (ur. 5 grudnia 1911 w Sosnowcu, zm. 6 lipca 2000 w Warszawie) – polski kompozytor, pianista i aranżer żydowskiego pochodzenia.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Przed II wojną światową

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Sosnowcu przy ul. Targowej 18[2] w rodzinie żydowskiej jako najstarsze dziecko Samuela (Szmula) Szpilmana i Edwardy (Estery) z domu Rappaport. Miał brata Henryka i dwie siostry: Reginę i Halinę. Uczył się w Konserwatorium im. Fryderyka Chopina w Warszawie pod kierunkiem Józefa Śmidowicza i Aleksandra Michałowskiego. W 1931 roku uzyskał stypendium w Akademii Sztuk w Berlinie, gdzie studiował u Artura Schnabla, Leonida Kreutzera (fortepian) i Franza Schrekera (kompozycja). Tam skomponował swoje pierwsze utwory symfoniczne i suitę fortepianową Życie maszyn.

W 1933 roku atmosfera potęgującego się narodowego socjalizmu w Niemczech skłoniła go do powrotu do kraju. W 1934 nawiązał współpracę z Bronisławem Gimplem, znanym amerykańskim skrzypkiem polskiego pochodzenia. W 1935 roku został zatrudniony jako etatowy pianista w Polskim Radiu. W tym okresie skomponował pierwsze szlagiery: Kiedy kochasz się w dziewczynie (sł. Emanuel Szlechter), Nie ma szczęścia bez miłości i Straciłam twe serce (z tekstami brata Henryka ps. Herold), Nocą (słowa Emanuel Szlechter), a także muzykę do filmów Wrzos (1937) i Dr Murek (1939), co przyniosło mu znaczną popularność.

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

Podczas obrony Warszawy, 23 września 1939 grał „na żywo” recital utworów Chopina. W trakcie jego koncertu Luftwaffe zbombardowała Elektrownię Warszawską[3] i Polskie Radio przerwało nadawanie (sześć lat później pierwsza emisja Polskiego Radia z Warszawy/Raszyna zaczęła się od tych samych utworów granych wtedy przez Szpilmana).

W 1940 roku rodzina Szpilmanów znalazła się w utworzonym przez Niemców getcie. Rodzinę utrzymywał z grania w kawiarniach (Cafe Capri prowadzonej przez Belę Gelbard) i salkach koncertowych getta. Był solistą Orkiestry Symfonicznej Simona Pullmanna. W tym czasie skomponował szereg piosenek oraz wykonywany wielokrotnie w kawiarni Sztuka utwór z tekstem Władysława Szlengla na głos i dwa fortepiany pt. Casanova oraz Jej pierwszy bal (wyk. Wiera Gran)[4].

W sierpniu 1942 roku podczas wielkiej akcji deportacyjnej stracił całą rodzinę, sam zaś dzięki żydowskiemu policjantowi, który zmusił go do ucieczki z Umschlagplatzu, uniknął wywiezienia do obozu zagłady w Treblince.

Pracował niewolniczo jako robotnik budowlany do momentu, gdy w 1943 udało mu się uciec na tzw. aryjską stronę. Tam był ukrywany do końca lipca 1944 roku przez Czesława Lewickiego, Andrzeja i Janinę Boguckich, Helenę Lewicką, przy materialnej pomocy Eugenii Umińskiej, Witolda Lutosławskiego, Edmunda Rudnickiego, Piotra Perkowskiego i Ireny Sendlerowej oraz organizacji „Żegota”.

Po powstaniu warszawskim pozostał w ukryciu, odcięty od wszelkiej pomocy ze strony przyjaciół, w ruinach wypalonego domu w alei Niepodległości 223. Odkrył go tam Niemiec, kapitan Wehrmachtu Wilm Hosenfeld, który udzielał mu pomocy, dostarczając mu żywności. Dopiero w 1950 roku Szpilmanowi udało się poznać tożsamość Niemca, lecz nie udało mu się już uwolnić go z niewoli sowieckiej. Hosenfeld zmarł w obozie karnym pod Stalingradem w sierpniu 1952 roku[5] (w 2007 został on uhonorowany przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2009 izraelski Instytut Jad Waszem nadał Hosenfeldowi tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata).

Po wojnie

[edytuj | edytuj kod]
Grób Władysława Szpilmana i jego żony Haliny na warszawskim cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Po 1945 roku wrócił do pracy w Polskim Radiu, na początku jako zastępca dyrektora działu muzycznego[6]. Występował z koncertami solo (w repertuarze miał m.in. Wariacje Rachmaninowa na temat Paganiniego, Koncerty fortepianowe J. Brahmsa z dyrygentami Witoldem Rowickim, Janem Krenzem i in.), a także grał muzykę kameralną z Bronisławem Gimplem (z przerwą 1948−1956), sporadycznie koncertował również z Henrykiem Szeryngiem, Idą Händel, Tadeuszem Wrońskim i Romanem Totenbergiem.

Po wojnie skomponował ponad 500 popularnych piosenek m.in. Trzej przyjaciele z boiska, Tych lat nie odda nikt, W małym kinie czy Nas zaczarować musiał deszcz. Był też autorem muzyki filmowej do filmu Zadzwońcie do mojej żony (1957), wielu piosenek i słuchowisk radiowych dla dzieci, musicalów Ciotka Karola i Czerwony Kapturek, kompozytorem szeregu utworów symfonicznych (obecnie wydanych w całości w wydawnictwie muzycznym Boosey & Hawkes w USA).

W 1947 roku skomponował sygnał do Polskiej Kroniki Filmowej.

W 1956 roku, korzystając z politycznej odwilży, reaktywował ZAiK pod nową nazwą ZAKR (Związek Polskich Autorów i Kompozytorów), którego prezesem był do 1961.

W 1961 roku zorganizował według własnego pomysłu Międzynarodowy Festiwal Piosenki w Sopocie. Od 1945 do 1963 był także szefem działu muzyki rozrywkowej Polskiego Radia.

W 1963 roku stworzył Kwintet Warszawski (zapraszając do współpracy Bronisława Gimpla, Tadeusza Wrońskiego, Stefana Kamasę i Aleksandra Ciechańskiego, później Krzysztofa Jakowicza, Igora Iwanowa, Jana Tawroszewicza, Andrzeja Orkisza, Krzysztofa Podejkę i innych), z którym do 1986 dał ponad 2000 koncertów na całym świecie, głównie poza granicami Polski.

Został odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1950)[7], Krzyżem Kawalerskim (1954)[8] i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (odznaczony 1999).

Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A3 tuje-3-14)[9].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

W 1950 poślubił studentkę medycyny Halinę Grzecznarowską, córkę Józefa Grzecznarowskiego, działacza socjalistycznego, posła na Sejm i prezydenta Radomia[10]. Miał synów Andrzeja i Krzysztofa.

Jego kuzynem był kompozytor i pianista Leon Szpilman[11].

Kontrowersje

[edytuj | edytuj kod]

W książce Oskarżona: Wiera Gran jej autorka Agata Tuszyńska przytoczyła relację Wiery Gran, jakoby Władysław Szpilman był w getcie warszawskim funkcjonariuszem Żydowskiej Służby Porządkowej i brał udział w wielkiej akcji deportacyjnej w getcie latem 1942 roku[12]. Wiera Gran poznała Szpilmana przed wojną, a w getcie występowali razem w kawiarni Sztuka[13]. Po ukazaniu się książki wdowa po Szpilmanie i syn kompozytora pozwali jej autorkę oraz wydawcę – Wydawnictwo Literackie[14].

W lutym 2016 roku rozpatrujący skargę kasacyjną Sąd Najwyższy uchylił niekorzystny dla rodziny wyrok i przekazał sprawę sądowi niższej instancji do ponownego rozpatrzenia[15]. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 29 lipca 2016 roku częściowo uwzględnił pozew, orzekając, że „przytaczanie w książce słów schorowanej staruszki, które uderzają w światowej klasy kompozytora, nie może być przyjmowane przez autorkę i wydawcę bezkrytycznie”. Sąd nakazał, aby w sytuacji, gdyby książka została wznowiona, strony, w których znajdują się informacje o rzekomej współpracy Władysława Szpilmana z Niemcami, zostały z niej usunięte[16]. Nakazał także przeproszenie Haliny Grzecznarowskiej-Szpilman i Andrzeja Szpilmana przez Agatę Tuszyńską za naruszenie ich prawa do kultywowania pamięci o zmarłym jako o dobrym człowieku[14].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • 25 września 2011 imię Władysława Szpilmana otrzymało studio koncertowe znajdujące się na parterze gmachu Polskiego Radia w al. Niepodległości 77/85[17].
  • 4 grudnia 2011 na fasadzie domu przy al. Niepodległości 223 została odsłonięta tablica w językach polskim i angielskim upamiętniająca kompozytora. W ceremonii uczestniczyli m.in. córka Wilma Hosenfelda, Jorinde Hosenfeld-Krejci oraz syn Władysława Szpilmana – Andrzej[18].
  • Uchwałą Rady Miejskiej w Sosnowcu z 24 listopada 2016 imieniem Władysława Szpilmana nazwano rondo u zbiegu ulic Marszałka Józefa Piłsudskiego, Jana Sobieskiego i Jana Kilińskiego w tym mieście[19]
  • 14 marca 2024 Rada miasta stołecznego Warszawy nadała jednej z ulic w dzielnicy Mokotów nazwę ul. Władysława Szpilmana[20].

Wybrane utwory

[edytuj | edytuj kod]

Wybrane kompozycje z zakresu muzyki poważnej

[edytuj | edytuj kod]

CD

[edytuj | edytuj kod]
  • „F. Chopin – Dzieła wszystkie” – Wydanie Narodowe – F. Chopin – Trio fortepianowe, Introdukcja i Polonaise – W. Szpilman, T. Wronski, A. Ciechanski, H. Kowalska, Muza Warszawa 1958, Polskie Radio 2005
  • „J. Zarębski – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Muza Warszawa 1964
  • „R. Schumann, D. Szostakowicz – Kwintety Fortepianowe” Kwintet Warszawski, Muza Warszawa 1965
  • „A. Dvorak – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1970
  • „Grażyna Bacewicz – Kwintety Fortepianowe” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1974
  • „J. Brahms – Kwintet Fortepianowy” Kwintet Warszawski, Polskie Nagrania Warszawa 1976
  • „W. Szpilman – Piosenki” Polskie Nagrania, Warszawa 1988
  • „Wladyslaw Szpilman – Ein musikalisches Portrait” Werke von Szpilman, Rachmaninov und Chopin, Alinamusic Hamburg 1998
  • Władysław Szpilman – Portret [5 CD Box-Set] Polskie Radio Warszawa 2000
  • Wladyslaw Szpilman. The Original Recordings of the Pianist. SONY Classical 2002
  • The Pianist [Soundtrack] SONY BMG 2002
  • Songs of Wladyslaw Szpilman – sings Wendy Lands, Universal Music USA 2003
  • Wladyslaw Szpilman – Works For Piano & Orchestra. SONY Classical 2004
  • Władysław Szpilman – Legendary Recordings [3 CD Box-Set] (Bacewicz, Prokofieff, Beethoven, Grieg, Chopin, Zarębski i in.) SONY Classical 2005
  • Piosenki Władysława Szpilmana Songbook – Wendy Lands, Polskie Radio 2017
  • Dedykacja – płyta zawierająca nagranie suity fortepianowej Życie maszyn, Requiem Records, 2018

Pianista

[edytuj | edytuj kod]

W 1946 opublikowano jego książkę pt. Śmierć miasta, w opracowaniu Jerzego Waldorffa, która została ocenzurowana i wydana w małym nakładzie, opisywała bowiem historię niepasującą do oficjalnych wersji (opis polskich szmalcowników, „dobry wróg” ukazany jako Austriak pomagający Szpilmanowi, udział jednostek ukraińskich i litewskich w masakrach w getcie warszawskim). Dopiero po ponad 50 latach ukazała się w niemieckim wydawnictwie Ullstein (1998) poprawiona i uzupełniona wersja książki pod nowym tytułem Pianista, w której Hosenfeld jest Niemcem. W 1950 na kanwie wspomnień powstał film Miasto nieujarzmione (Robinson warszawski), odbiegający jednak znacznie od pierwowzoru.

W 1998 syn Władysława Szpilmana Andrzej doprowadził do wydania jego książki w Niemczech i Anglii (pod tytułami Das wunderbare Überleben i The Pianist). Przez szereg gazet w Wielkiej Brytanii i USA została wówczas uznana za najlepszą książkę roku 1999, a w 2002 została wybrana najlepszą książką roku przez francuskie czasopismo literackie „Lire” oraz otrzymała nagrodę czytelników pisma „Elle”. Książka zajmowała także pierwsze miejsca na listach bestsellerów w wielu krajach (m.in. w Polsce ok. 80 tygodni w latach 2000–2003 oraz trzykrotnie jako książka roku na liście „Rzeczpospolitej”). Do 2020 książkę Pianista przetłumaczono na ok. 40 języków[21].

Na jej podstawie w 2002 Roman Polański wyreżyserował Pianistę (główna rola Adrien Brody), nagrodzonego m.in. Złotą Palmą na Festiwalu Filmowym w Cannes (2002) i 3 Oscarami (2003) w USA.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Katarzyna Dzierzbicka: [http://www.polska1918-89.pl/pdf/szpilman-dwa-lata-w-ukryciu,1353.pdf Szpilman: dwa lata w ukryciu]. [w:] Miejsca z historią [on-line]. www.polska1918-89.pl. s. 62-63. [dostęp 2024-06-09]. (pol.).
  2. ↑ Władysław Szpilman i Michalina Konieczna patronami rond w Sosnowcu. sosnowiec.wyborcza.pl, 21 listopada 2016. [dostęp 2017-03-13].
  3. ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 270.
  4. ↑ Antoni Marianowicz: Życie surowo wzbronione. Warszawa: Czytelnik, 1995. ISBN 83-07-02481-1.
  5. ↑ Thomas Vogel: Wilm Hosenfeld – niezwykłe niemieckie życie, [w:] Wilm Hosenfeld: „Staram się ratować każdego”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2007, s. 129, 132. ISBN 978-83-7399-277-1.
  6. ↑ Henryk Comte: Zwierzenia adiutanta. W Belwederze i na Zamku. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975, s. 217.
  7. ↑ M.P. z 1950 r. nr 104, poz. 1298.
  8. ↑ M.P. z 1954 r. nr 98, poz. 1160.
  9. ↑ Tadeusz Sobieraj: Orły Niepodległości. Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie w setną rocznicę jego powstania (1912–2012). Ząbki: Apostolicum, 2012, s. 100. ISBN 978-83-7031-808-6.
  10. ↑ Zmarła Halina Szpilman. tvn24.pl, 4 maja 2020. [dostęp 2020-05-05].
  11. ↑ Ostrowiecki” Szpilman został Honorowym Obywatelem Miasta. echodnia.eu. [dostęp 2020-03-14]. (pol.).
  12. ↑ Agata Tuszyńska: Oskarżona: Wiera Gran. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013, s. 122. ISBN 978-83-08-04505-3.
  13. ↑ Agata Tuszyńska: Oskarżona: Wiera Gran. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013, s. 94, 111. ISBN 978-83-08-04505-3.
  14. ↑ a b Piotr Machajski, Mariusz Jałoszewski. Agata Tuszyńska musi przeprosić za Wierę Gran. „Gazeta Wyborcza”, s. 6, 30–31 lipca 2016. 
  15. ↑ Patryk Słowik. Sprawa Szpilmana potwierdza, że cytowanie nie zwalnia z odpowiedzialności. „Dziennik Gazeta Prawna”, s. B5, 11 lutego 2016. 
  16. ↑ Patryk Słowik, Autor książki nie schowa się za cytatem, „Dziennik Gazeta Prawna”, 1 sierpnia 2016.
  17. ↑ Polskie Radio: Otwarto nowe studio koncertowe imienia Władysława Szpilmana (galeria). [w:] Jedynka. Polskie Radio [on-line]. polskieradio.pl, 25 września 2009. [dostęp 2014-09-27].
  18. ↑ Tablica przypomni ocalenie Szpilmana. [dostęp 2011-12-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 grudnia 2013)]. (pol.).
  19. ↑ Uchwała nr 488/XXXVII/2016 Rady Miejskiej w Sosnowcu z dnia 24 listopada 2016 r. w sprawie nadania imienia Władysława Szpilmana dla skrzyżowania typu rondo u zbiegu ulic: Marszałka Józefa Piłsudskiego, Jana III Sobieskiego i Jana Kilińskiego w granicach Miasta Sosnowca., www.bip.um.sosnowiec.pl, Sosnowiec [dostęp 2024-07-22] (pol.).
  20. ↑ Rada m.st. Warszawy, Uchwała w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Mokotów m.st. Warszawy [online], bip.warszawa.pl [dostęp 2024-03-15] (pol.).
  21. ↑  Daniel Bellamy: Belongings of Holocaust survivor Wladyslaw Szpilman, real-life hero of 'The Pianist', up for auction. euronews.com, 19 września 2020. [dostęp 2022-12-28]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władysław_Szpilman&oldid=75193306”