Tybetańska Księga Umarłych

Tybetańska Księga Umarłych (tyb.: བར་དོ་ཐོས་གྲོལ, Wylie: bar-do thos-grol, ZWPY: Pardo Toizhoi) – rytualny buddyjski tekst odczytywany w obecności zmarłego i opisujący proces umierania oraz pośmiertne stany umysłu.

Naukowe podejście

Według podejścia takich uczonych jak Carl Gustav Jung przekaz zawarty w tej księdze dotyczący tego, że dusza zmarłego człowieka, jeśli nie rozpozna Dharmakaji i zamanifestuje się ponownie w nowym wcieleniu, doświadcza różnego rodzaju wizji, odpowiada archetypom wytworów indywidualnej i zbiorowej podświadomości. Tybetańska Księga Umarłych pochodzi z popularnej termy w Tybecie odnalezionej przez tertona Karma Lingpa ze szkoły ningma. Pierwsze tłumaczenia tej termy przez Waltera Evans-Wentza w XIX w. spowodowało ówcześnie wiele nieporozumień i porównań np. do mitologii Księgi umarłych starożytnego Egiptu. Na język polski Tybetańską Księgę Umarłych przełożył Ireneusz Kania (1. wydanie: Literatura na Świecie, nr 8-9/1985; 1. wydanie książkowe: Kraków: Oficyna Literacka 1991).

Buddyjskie podejście

Buddyzm tybetański opiera się na doświadczeniach weryfikowanych z praktyką wadżrajany, którą można zrealizować bezpośrednio, np. poprzez tantry Jogi Najwyższej lub dzogczen. Stany związane ze śmiercią opisane były zgodnie z doświadczeniami praktykujących jako trzy rodzaje bardo:

Chikkhai bardo: bolesne bardo trwające już w czasie procesu umierania.
Chönyid bardo: niezwykłe świetliste bardo Dharmaty trwające dopiero w początkowym okresie "pośmiertnym", gdy świadomość całkowicie opuściło ciało, które opisują szczegółowo nauki dzogczen związane z praktyką togjal (wylie: thod-rgal).
Sidpai bardo: bardo stanu "pośmiertnego" trwające od czasu bardo Dharmaty do czasu odrodzenia ("umiejscowienia się" w łonie przyszłej matki) jako przyszły człowiek lub inna istota, np. zwierzę takie jak ptak który urodzi się z jaja.

Źródłem nauk o bardo, uwzględniających bardo dharmaty, są tantry dzogczen, w tym tantra „Zjednoczenie Słońca z Księżycem”^[1].

Zgodnie z procesem reinkarnacji według dwunastu ogniw współzależnego powstawania, każda czująca istota zanim narodzi się w świecie cierpień samsary musi najpierw ulec niewiedzy w czasie śmierci poprzedniego życia oraz w czasie stanu pośredniego bardo przed narodzinami. Według dzogczen niewiedza to marigpa - brak wyzwolenia, która uniemożliwia rozpoznanie pierwotnej czystości (Wyl. Ka-dak) w czasie śmierci lub nie rozpoznanie spontanicznego urzeczywistnienia (Wyl. Lhun-Grub) zjawisk stanu bardo dharmaty. Dopiero po owych nierozpoznaniach manifestuje się stopniowo Umysł (Wyl. Sems), który zaczyna się doświadczać subiektywnie zjawisk jako dualistycznie oddzielonych od niego. W wyniku tego następuje przekształcenie się zjawisk bardo dharmaty (Wyl. Chos-nyid Bar-do) w samsaryczne formy pięciu żywiołów (przestrzeni, wiatru, ognia, wody, ziemi) drugiego bardo (Wyl. Sidpai bardo), aż do odrodzenia po stanie bardo, a po odrodzeniu życie w świecie cierpień, kiedy aktywny jest Umysł dualności "subiekt-obiekt" i konceptualności.

Tybetańska Księga Umarłych opisuje, że niezwykle trudno być obecnym w pierwszym świetlistym bardo dharmaty (Wyl. Chos-nyid Bar-do), gdzie manifestuje się naturalnie całe bogactwo oświecenia (np. mandale buddów), gdyż nawykowo następuje owe nierozpoznanie marigpa, przekształcenie zjawisk i przechodzi się natychmiast do drugiego stanu bardo (Wyl. Sidpai bardo) w celu odrodzenia się po nim w świecie, więcej patrz artykuł o sześciu stanach bardo. Księga dzieli doświadczenia bardo dharmaty na dni... poza ograniczeniami czasu i przestrzeni. W kolejnych dniach pojawiają się odpowiednio gniewnie bądź spokojnie przejawiający się buddowie sambhogakai. Bez stabilności w praktyce (thogal) dni te mogą być nieprawdopodobnie krótkie. Łagodne i gniewne "bóstwa" znikną tak szybko, że nawet nie zauważymy. Wszystkie zjawiska "pośmiertne" są wyrazem samego zmarłego, nie powinno się więc ich bać czy pożądać, należy rozpoznać je jako pozbawione wrodzonej natury zgodnie z teorią siunjata i jako przejaw stanu rigpa, który w buddyzmie odnosi się do stanu dharmakai i który można rozpoznać np. poprzez praktykę dzogczen^[2]^[3].

Linki zewnętrzne

Tybetańska Księga Umarłych. [dostęp 2008-10-02]. (pol.).

Przypisy

↑ Vimalamitra, „Buddhahood in This Life”, tłum. Malcolm Smith, s. 4, Wisdom Publications, 2016, ISBN 978-1-61429-345-3
↑ Sogjal Rinpocze, Tybetańska księga życia i umierania, Wydawnictwo EM, Warszawa 1997
↑ Longchen Rabjam, Tulku Thondup, The Practice of Dzogchen, Snow Lion Publications, 2002, ISBN 1-55939-179-0

[1] Vimalamitra, „Buddhahood in This Life”, tłum. Malcolm Smith, s. 4, Wisdom Publications, 2016, ISBN 978-1-61429-345-3

[Tybetańska_księga_życia_i_umierania-2] Sogjal Rinpocze, Tybetańska księga życia i umierania, Wydawnictwo EM, Warszawa 1997

[3] Longchen Rabjam, Tulku Thondup, The Practice of Dzogchen, Snow Lion Publications, 2002, ISBN 1-55939-179-0

[1]

[2]

[3]

Podstawy	Budda Siakjamuni Dharma Cztery Szlachetne Prawdy Ośmioraka ścieżka Trzy Cechy Istnienia Filozofia buddyjska
Karma	Sansara 12 ogniw współzależnego powstawania
Wizja świata	Nietrwałość Duhkha Anatman Siunjata Pięć skupisk Natura Buddy Kosmologia buddyjska Splamienia Niewiedza Rigpa Przejrzyste Światło Proces umierania Stan Bardo
Oświecenie	Nirwana Budda Bodhisattwa Arahant Tulku Trzy ciała Buddy
Praktyka	Trzy skarby Trzy schronienia Wskazania Paramita Śamatha Vipassana Zazen Koan Mahamudra Tantry Dzogczen
W klasztorze	Bhikku Sangha
Świątynie	Klasztor Stupa Gompa
Szkoły	Hinajana Therawada Mahajana Wadżrajana Buddyzm tybetański Sanlun Chan Sŏn Zen Dilun Faxiang Huayan Tiantai Tendai Shingon Szkoła Czystej Krainy
Doktryny	Wajbaszika Sautrantika Czittamatra Madhjamaka Swatantrika Prasangika Szentong