Przejdź do zawartości

Toyen

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Toyen
ilustracja
Imię i nazwisko

Marie Čermínová

Data i miejsce urodzenia

21 września 1902
Praga

Data i miejsce śmierci

9 listopada 1980
Paryż

Narodowość

czeska

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons

Toyen, właśc. Marie Čermínová (ur. 21 września 1902 w Pradze, zm. 9 listopada 1980 w Paryżu) – czesko-francuska malarka awangardowa, przedstawicielka surrealizmu.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Štyrský i Toyen w maskach, przy pracy z farbami „Deka”, 1929

Urodziła się jako Marie Čermínová 21 września 1902 w Smíchovie (dzisiejszej dzielnicy Pragi), w rodzinie listonosza[1]. W wieku szesnastu lat opuściła rodzinę, prawdopodobnie ze względu na swoje poglądy anarchistyczne[2], w tym okresie przyjęła także pseudonim Toyen, pod którym występowała do końca życia[3]. Możliwe, że pseudonim pochodził od francuskiego słowa citoyen (pol. „obywatel”)[4]. W latach 1919–1922 studiowała w Szkole Sztuki Stosowanej (Umělecko-průmyslová škola v Praze), w pracowni malarskiej Emanuela Dítě. Latem 1922, podczas pobytu na wyspie Korčula, poznała malarza i pisarza Jindřicha Štyrskiego (1899–1942), z którym związała się artystycznie aż do jego śmierci, wspólnie tworząc wiele wystaw w Czechach i za granicą. W 1923 razem dołączyli do radykalnej grupy awangardowej Devětsil[2]. W latach 1925–1929 mieszkała w Paryżu; jej pierwszą wystawę indywidualną we Francji opatrzył wstępem Philippe Soupault[3]. Z początku malowała pod wpływem kubizmu i puryzmu, lecz szybko nawiązała do poetyki prymitywizmu, malując w połowie lat 20. serię obrazów przedstawiających egzotyczne i cyrkowe tematy, stylistycznie przypominające prace Henri Rousseau, którego ceniła. Od 1925 wraz z Štyrskim zaczęła projektować okładki dla publikacji wielu znaczących pisarzy i krytyków w czeskim wydawnictwie Odeon[2]; ich projekty łączyły fotomontaż z abstrakcją. Wspólnie ogłosili także manifest nowego nurtu w malarstwie: artyficjelizmu[5].

Toyen nosiła często męski strój, przypominający jej ubrania z czasów, gdy pracowała w fabryce; mówiąc o sobie, używała męskich końcówek, a jej nieodmienialny pseudonim dodatkowo utrudniał określenie płci, do czego nawiązał Adolf Hoffmeister w satyrycznej ilustracji pod tytułem Ten-Ta-To-yen (1930)[6]. Na początku lat 30. w jej malarstwie zaczęły pojawiać się tajemnicze obiekty, takie jak muszle, głazy czy sznury[7]. W 1934 współzałożyła Grupę Surrealistyczną w Pradze. Rok później jej prace pokazano na Międzynarodowej Wystawie Surrealistów na Teneryfie; od tego czasu – z wyjątkiem lat wojennych – brała udział w każdej wystawie surrealistów[3]. Podczas II wojny światowej udzieliła schronienia Jindřichowi Heislerowi, artyście żydowskiego pochodzenia, z którym w 1947 wyjechała na stałe do Paryża. W 2005 powstał film o ich przyjaźni w reżyserii Jana Němeca[8]. W Paryżu należała do grupy surrealistycznej André Bretona[7], z którym łączyła ją przyjaźń[3]. Zmarła 9 listopada 1980 w Paryżu[7].

Zafascynowana dziełami markiza de Sade, wielokrotnie malowała ruiny jego posiadłości w Lacoste[9]. Choć znana jest głównie dzięki malarstwu, tworzyła także cykle rysunków i kolaże[3]. Niektóre prace Toyen mają charakter otwarcie erotyczny[10].

Wybrane wystawy

[edytuj | edytuj kod]
  • 1934: Międzynarodowa Wystawa Surrealistów, Teneryfa[3]
  • 1994–1995: A century of Artists Books, Museum of Modern Art, Nowy Jork[11]
  • 2013–2014: Designing Modern Women 1890–1990, Museum of Modern Art, Nowy Jork[11]
  • 2015: Vidím, neboť je noc, Museum Kampa, Praga[12]
  • 2018–2019: 1918–1938: Pierwsza Republika Czechosłowacka, Galeria Narodowa w Pradze[13]
  • 2019: Czas przełomu. Sztuka awangardy w Europie Środkowej 1908–1928, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków[14]
  • 2019: Toyen „U Zlatého slunce“, Galerie Moderna, Praga[15]
  • 2021: Toyen: Snící rebelka, Galeria Narodowa w Pradze[16]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Archivní katalog [online], katalog.ahmp.cz [dostęp 2019-10-15] (cz.).
  2. ↑ a b c de Haan 2006 ↓, s. 580.
  3. ↑ a b c d e f Rosemont 1998 ↓, s. 80.
  4. ↑ Huebner 2016 ↓, s. 65.
  5. ↑ de Haan 2006 ↓, s. 581.
  6. ↑ Huebner 2016 ↓, s. 64, 71.
  7. ↑ a b c Česká grafická moderna. Práce na papíře 9-10/2017 [online], ART GALLERY - Svetlana & Lubos Jelinek - Czech and world art [dostęp 2019-10-15] (cz.).
  8. ↑ Hames 2010 ↓, s. 159–160.
  9. ↑ Toyen, Oxford Reference, DOI: 10.1093/oi/authority.20110803105130887 [dostęp 2019-10-15] (ang.).
  10. ↑ Huebner 2016 ↓, s. 72.
  11. ↑ a b Toyen (Marie Čermínová). MoMA [online], The Museum of Modern Art [dostęp 2019-10-15] (ang.).
  12. ↑ Česká, Vidím, neboť je noc. Je to yen surrealismus [online], ČT24 - Česká televize [dostęp 2019-10-15] (cz.).
  13. ↑ 1918–1938: Pierwsza Republika Czechosłowacka – wystawa w Galerii Narodowej w Pradze [online] [dostęp 2019-10-15] (pol.).
  14. ↑ Czas przełomu. Sztuka awangardy w Europie Środkowej 1908–1928 [online], mck.krakow.pl [dostęp 2019-10-15] (pol.).
  15. ↑ Výstava [online], Galerie Moderna [dostęp 2019-10-15] (cz.).
  16. ↑ Toyen: Snící rebelka | Národní galerie Praha [online], www.ngprague.cz [dostęp 2022-06-07] (cz.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Toyen (born Marie Čermínová) (1902-1980). W: Biographical Dictionary of Women's Movements and Feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe: 19th and 20th Centuries. Francisca de Haan, Krassimira Daskalova, Anna Loutfi (red.). Central European University Press, 2006. ISBN 963-7326-39-1. (ang.).
  • The AvantGarde. W: Peter Hames: Czech and Slovak Cinema. Edinburgh University Press, 2010. ISBN 0-7486-8683-5. (ang.).
  • Karla Huebner: The Czech 1930s through Toyen. W: Czech Feminisms: Perspectives on Gender in East Central Europe. Iveta Jusová, Jiřina Šiklová (red.). Indiana University Press, 2016. ISBN 0-253-02193-6. (ang.).
  • Toyen. W: Surrealist Women. An International Anthology. Penelope Rosemont (red.). A&C Black, 1998. ISBN 0-485-30088-5. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Toyen&oldid=72607617”