Przejdź do zawartości

Sofja Kowalewska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sofja Wasiljewna Kowalewska
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

3 stycznia?/15 stycznia 1850
Moskwa

Data i miejsce śmierci

29 stycznia?/10 lutego 1891
Sztokholm

Zawód, zajęcie

matematyczka, pisarka

Narodowość

rosyjska

Tytuł naukowy

profesor

Alma Mater

Uniwersytet w Getyndze (doktorat 1874)

Rodzice

Wasilij Wasiljewicz Krukowski
Jelizawieta Fiodorowna Schubert

Małżeństwo

Włodzimierz Kowalewski

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons

Sofja Wasiljewna Kowalewska, ros. Софья Васильевна Ковалевская (ur. 3 stycznia?/15 stycznia 1850 w Moskwie, zm. 29 stycznia?/10 lutego 1891 w Sztokholmie[1]) – rosyjska matematyczka i pisarka. Żona paleontologa Władimira Kowalewskiego.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Pochodziła z arystokratycznej rodziny pochodzenia polskiego[2][3]. Jej rodzicami byli Wasilij Wasiljewicz Krukowski i Jelizawieta Fiodorowna Szubert[4]. Wasilij Wasiljewicz Krukowski był oficerem osiadłym w Polibinie na Litwie[4][5]. Pradziadkiem Sofji Kowalewskiej był astronom i kartograf Friedrich Theodor Schubert[4].

Według relacji Kowalewska zainteresowała się matematyką za sprawą notatek jej dziadka Michaiła Ostrogradskiego[6]. Jedenastoletnia Kowalewska bezskutecznie próbowała zrozumieć notatki poświęcone rachunkowi różniczkowemu, które posłużyły jako tapeta w jej pokoju[6][2]. Jej pierwszym nauczycielem matematyki był Józef Malewicz, który uczył jej arytmetyki, geometrii elementarnej i algebry. Następnie dzięki Nikołajowi Tyrtowowi, który podarował jej rodzinie swój autorski podręcznik do fizyki zainteresowała się trygonometrią[4]. Za sprawą Tyrtowa ojciec Kowalewskiej pozwoli jej naukę matematyki w Sankt Petersburgu[6]. Tam uczyła się m.in. rachunku różniczkowego i geometrii analitycznej u boku Aleksandra Strannoiubskiego, studenta Tyrtowa[4].

W Petersburgu nawiązała kontakt z nihilistami[4]. W 1868 poślubiła Władimira Kowalewskiego, późniejszego profesora paleontologii na Uniwersytecie Moskiewskim[4][7]. Było to fikcyjne małżeństwo, które umożliwiło jej studiowanie, gdyż zgodnie z ówczesnym prawem potrzebowała zgody ojca lub męża na wyjazd z Rosji bądź naukę na uniwersytecie[2][8].

Po ślubie wyjechała z mężem do Heidelbergu. Po kilku latach przeprowadziła się do Berlina, gdzie prywatnych lekcji udzielał jej Karl Weierstraß[8]. Mając jego rekomendację po kilku latach napisała pracę doktorską poświęconą równaniom różniczkowym, a także dwie dodatkowe prace poświęcone matematyce[2][9]. Jeden z nich pt. Zusätse und Bemerkungen zu Laplace’s Untersuchungen über die Gestalt der Saturnringe był poświęcony kształtowi i stabilności pierścieni Saturna[9].

W 1874 roku Uniwersytet w Getyndze przyznał jej tytuł doktora[10]. Tym samym Kowalewska została pierwszą kobietą w historii, która otrzymała ten stopień naukowy[2].

W 1878 roku urodziła córkę Sofję[10]. Po samobójczej śmierci Władimira Sofja Kowalewska wraz z córką wyjechały do Niemiec. Nie mogąc znaleźć pracy przez antyfeministyczne środowisko naukowe, Sofja Kowalewska i córka udały się do Szwecji[10]. Tam za sprawą matematyka Magnusa Göstę Mittag-Lefflera uzyskała posadę na Uniwersytecie Sztokholmskim, gdzie wykładała matematykę i literaturę[11]. W 1884 roku jako pierwsza kobieta na świecie objęła stanowisko profesora[12]. Rok później objęła funkcję dziekana Wydziału Matematyki[3].

W 1888 roku przystąpiła do organizowanego przez Francuską Akademię Nauk konkursu na dostarczenie nowych informacji na temat ruchu sztywnego ciała poruszającego się wokół danego punktu oraz będącego pod wpływem siły ciężkości. Zwycięzca konkursu otrzymywał nagrodę o wartości 3 tys. franków[12]. Wraz z Kowalewską do konkursu przystąpiło czternastu innych matematyków. Kowalewska wygrała konkurs, a jury doceniając wysoki poziom pracy podniosła wartość nagrody do 5 tys. franków[13]. Wcześniej rozwiązania tego problemu podali Leonhard Euler i Joseph Louis Lagrange. Trzecie i ostatnie to bąk Kowalewskiej(inne języki)[14].

W 1890 roku na łamach „Journal de Crelle” opublikowała artykuł pt. Zur Theorie der Partiellen Differentialgleichung, w którym opisała twierdzenie dotyczące liniowych układów równań różniczkowych cząstkowych, które spełniają określone warunki oraz istnienia ich analitycznych rozwiązań[15]. Równanie to jest zostało później nazwane twierdzeniem Cauchy’ego–Kowalewskiej[13]. Artykuł na temat tego twierdzenia został opublikowany pod nazwiskiem frau Sophie von Kovalevski[16].

Była członkinią Cesarskiej Akademii Nauk[4].

Za życia zajmowała się również literaturą. Napisała autobiografię Wspomnienia z dzieciństwa oraz dwie nowele. Zajmowała się również tłumaczeniem. Na język rosyjski przetłumaczyła większość dzieł Charlesa Darwina[16].

Przyjaźniła się z Anną Mittag-Lefferową, siostrą Magnusa Gösty. Po śmierci Sofji Anna napisała o niej biografię[12]. Przyjaciółmi Kowalewskiej byli również: Charles Hermite, Charles-Émile Picard, Henri Poincaré, Pafnutij Czebyszew, Fiodor Dostojewski, Thomas Henry Huxley, Charles Darwin, Robert Bunsen, George Eliot, Fridtjof Nansen, Alfred Nobel, Julia Lermontowa, Herbert Spencer, Hermann von Helmholtz, Henrik Ibsen, Dmitrij Mendelejew, Gustav Kirchhoff[16].

W 1891 roku związana się ze swoim dalekim kuzynem. Po spędzeniu wakacji we Francji para wróciła do Szwecji. Podczas podróży powrotem Kowalewska zachorowała na zapalenie płuc, które przyczyniło się do jej śmierci[13] (według innego źródła zmarła na grypę[17]. Pochowano ją na cmentarzu Norra begravningsplatsen[18]. Jej śmierć została zignorowana przez rosyjskiego ministra Spraw Wewnętrznych, który miał lekceważącego powiedzieć, że jej śmierć nie jest warta komentarza, gdyż za życia była nihilistką[13].

Po śmierci Kowalewskiej jej córka została przysposobiona przez Julię Lermontową[19].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Na jej cześć nazwano planetoidę (1859) Kovalevskaya[20] oraz krater księżycowy Kovalevskaya(inne języki)[21]. Jest bohaterką opowiadania Alice Munro Zbyt wiele szczęścia, opublikowanego w 2009 roku (w Polsce w 2013)[17].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Kowalewska Sofja W., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-01-18].
  2. ↑ a b c d e Strogotz 2024 ↓, s. 353.
  3. ↑ a b Szymczak 2018 ↓, s. 177.
  4. ↑ a b c d e f g h publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Sofja Kowalewska w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
  5. ↑ Navarro 2023 ↓, s. 84.
  6. ↑ a b c Navarro 2023 ↓, s. 85.
  7. ↑ Navarro 2023 ↓, s. 86, 88.
  8. ↑ a b Navarro 2023 ↓, s. 86.
  9. ↑ a b Navarro 2023 ↓, s. 87.
  10. ↑ a b c Navarro 2023 ↓, s. 88.
  11. ↑ Navarro 2023 ↓, s. 88-89.
  12. ↑ a b c Navarro 2023 ↓, s. 89.
  13. ↑ a b c d Navarro 2023 ↓, s. 90.
  14. ↑ Krzysztof Turzyński, Trzy ciężkie bąki [online], DeltaMi, kwiecień 2011 [dostęp 2025-01-18].
  15. ↑ Navarro 2023 ↓, s. 90-91.
  16. ↑ a b c Navarro 2023 ↓, s. 91.
  17. ↑ a b Strogotz 2024 ↓, s. 354.
  18. ↑ Sofja Krjukovskaja Kovalevskaja [online], findagrave.com [dostęp 2025-01-18] (ang.).
  19. ↑ Roussanova 2004 ↓, s. 431–452.
  20. ↑ Schmadel 2003 ↓, s. 149.
  21. ↑ Kovalevskaya on Moon, [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [online], IAU, USGS, NASA [dostęp 2016-04-01] (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sofja_Kowalewska&oldid=75827142”