Samolot rolniczy

Samolot rolniczy to samolot służący do wykonywania zabiegów agrotechnicznych z powietrza (agrolotniczych).

Samoloty rolnicze przystosowane są konstrukcyjnie do rozpylania chemikaliów sypkich lub płynnych - przede wszystkim nawozów mineralnych lub środków ochrony roślin nad uprawami rolnymi lub lasami. W tym celu, wyposażone są w zbiorniki na chemikalia i aparaturę rozpylającą lub rozpryskującą. Często przystosowane są również zamiennie do gaszenia pożarów lasów przez rozpylanie środków gaśniczych lub wody.

Historia

Pierwsze próby zwalczania szkodników roślin za pomocą rozpylania środków chemicznych z samolotu prowadzono w USA w 1921 (samolot Curtiss JN-6), następnie w 1922 w ZSRR (samolot U-1). Na większą skalę zabiegi agrolotnicze zaczęto wykonywać w latach 1925-26 w ZSRR, Niemczech i USA. W 1925 także w Polsce po raz pierwszy eksperymentalnie wykorzystano przebudowane samoloty bombowe Breguet 14 i Potez XV do zwalczania szkodników leśnych, a w 1927 po raz pierwszy w Polsce opylano uprawy rolne (plantacje buraka cukrowego zarażonego grzybem - zobacz: agrolotnictwo w Polsce). Przed II wojną światową jednak zabiegi agrolotnicze na świecie wykonywano na niewielką skalę, a w Polsce poza próbami ich nie prowadzono. Na tym etapie rozwoju, samoloty rolnicze powstawały głównie przez przebudowę już wyprodukowanych samolotów - zwykle przez wyposażenie ich w zbiornik na chemikalia w kadłubie i aparaturę rozpylającą pod kadłubem. Jednym z pierwszych samolotów budowanych fabrycznie w wersji rolniczej był radziecki Po-2 - w latach 1930-1940 zbudowano ich 1235 w wersji rolniczej U-2AP, wyposażonej w zbiornik o pojemności 200-250 kg chemikaliów, będącej modyfikacją dwupłatowego samolotu szkolnego.

Lotnictwo rolnicze rozpowszechniło się na świecie po II wojnie światowej. Samoloty rolnicze produkowano jako fabryczne modyfikacje istniejących konstrukcji do celów rolniczych. Jedne z najpopularniejszych samolotów rolniczych tego pokolenia to radziecki Antonow An-2, a w Polsce PZL-101 Gawron (opracowany na bazie licencyjnego Jaka-12). Początkowo przebudowywano też do tego celu istniejące już samoloty szkolne lub wielozadaniowe, dostępne w dużej liczbie z demobilu.

Od końca lat 50. zaczęły się pojawiać na świecie samoloty specjalnie konstruowane do celów rolniczych, niebędące modyfikacjami istniejących konstrukcji. Samoloty takie miały konstrukcję optymalizowaną do wykonywania przewidzianych zadań - długotrwałych lotów na małej wysokości (kilku do kilkunastu metrów) i zabierania dużego ładunku chemicznego w stosunku do wielkości samolotu. Dążono do obniżenia jednostkowych kosztów eksploatacji samolotów oraz do poprawy bezpieczeństwa w razie wypadków, których zwiększone ryzyko związane było z lotami na małych wysokościach.

Jednymi z pierwszych konstrukcji tego typu były amerykańskie Piper Pawnee, Grumman G-164 Ag-Cat (dwupłatowiec) i Snow S2 (produkowany następnie jako Rockwell Thrush). W Polsce opracowano własną konstrukcję PZL-106 Kruk i daleko posunięte rozwinięcie amerykańskiego Thrusha, PZL M18 Dromader, który odniósł następnie duży sukces eksportowy.

Cechy konstrukcyjne

Typowym układem konstrukcyjnym nowo projektowanych samolotów rolniczych, uwzględniającym szczególnie względy bezpieczeństwa, stał się jednosilnikowy dolnopłat z wytrzymałym stałym podwoziem i kabiną pilota umieszczoną wysoko, stanowiącą klatkę bezpieczeństwa. W większości konstrukcji kabina umieszczona jest za zbiornikiem na chemikalia, żeby w razie awaryjnego lądowania kabina nie została przygnieciona zbiornikiem znajdującym się za nią, ale żeby zbiornik służył jako dodatkowa osłona.

Napędem samolotów rolniczych budowanych po II wojnie stały się na ogół silniki gwiazdowe, rzadziej rzędowe. Od lat 70., ze względu na zaniechanie produkcji tłokowych silników lotniczych dużej mocy w większości krajów świata, zaczęto stosować także silniki turbośmigłowe. W Polsce powstał na zamówienie ZSRR jedyny samolot rolniczy napędzany silnikiem odrzutowym, M-15 Belphegor.

Polskie i niektóre światowe samoloty rolnicze

Samolot	Kraj	Rok produkcji	Udźwig chemikaliów
U-2AP (Po-2)	ZSRR	1930	250 kg
An-2R	ZSRR	1961	1600 kg / 1350 l
PZL-101 Gawron	Polska	1960	500 kg / 800l
PZL-106 Kruk	Polska	1976	1000 kg
PZL M18 Dromader	Polska	1978	do 1850 kg
WSK-Mielec M-15 (Belphegor)	Polska	1974	do 2900 kg
Piper PA-25 Pawnee	USA	1959	545 kg
Snow S2 (Ayres Thrush)	USA	1956
Rockwell S2R Thrush Commander	USA	1972	1487 kg
Grumman Ag-Cat	USA	1959	1000 kg
Zlin Z-37 Čmelák	Czechosłowacja	1963	1000 kg
Air Tractor AT-802	USA	1990	3104 l
PAC Cresco	USA	1979	1 860 kg
Embraer 202 Ipanema	Brazylia	1969	750 kg

Zobacz też