Sąd sejmowy (I Rzeczpospolita)
Sąd sejmowy – organ sądownictwa I Rzeczypospolitej obradujący pod przewodnictwem króla w czasie obrad sejmu walnego.
Do 1578 roku był to zwykły sąd królewski, z tą różnicą, że król nie brał udziału w rozstrzyganiu spraw o obrazę majestatu. Asesorami byli wszyscy obecni senatorowie. Obradom przewodniczył marszałek wielki koronny albo marszałek wielki litewski, w zależności od miejsca zwołania sejmu.
W 1578 roku, gdy utworzono Trybunał Koronny,[1] szczegółowo ustalono właściwość sądu sejmowego; w 1588 dodano także do grona asesorów ośmiu deputatów Izby Poselskiej.
Odtąd zajmował się, oprócz spraw o obrazę majestatu królewskiego, także sprawami o zdradę stanu,[2] urzędnicze przestępstwa skarbowe (była to jedyna możliwość usunięcia osoby z urzędu), przestępstwa popełniane na sejmach, sejmikach i w trakcie obrad Trybunału Królewskiego; także szlacheckie sprawy „gardłowe”: zagrożone karą śmierci, konfiskaty majątku lub banicji. Poza tym sprawy mające wpływ na interes skarbu państwa. W powyższych sprawach sąd sejmowy był jedyną instancją[3].
Senatorowie uczestniczyli w sądach przy królu jako asesorzy, w niektórych sprawach sądzili wraz z deputatami z Izby Poselskiej[4].
Podobnie jak Trybunał decydował większością głosów, a w razie ich równości oskarżonemu przysługiwała bliższość w dowodzie (pierwszeństwo w jego przeprowadzeniu).
Sąd sejmowy darował kary innych sądów oraz uchylał ich wyroki, jeśli były niesłuszne lub wydane z naruszeniem przepisów formalnych. Od XVII wieku rozstrzygał także sprawy nieprzewidziane przez system prawny, wydając tzw. prejudykaty.[5]
Sąd ten, uzależniony od toczenia obrad sejmu walnego, zbierał się coraz rzadziej od połowy XVII wieku, kiedy wzrosła liczba zrywanych sejmów.
Sąd sejmowy został zreformowany w 1775,[6] kiedy powierzono mu jurysdykcję w sprawach członków Rady Nieustającej, i 1791,[7] w sprawach Straży Praw.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Volumina legum t.2 s.182n
- ↑ Tamże, s.251n ustawa z 1588 De crimine lease Maiestatis Regiae, et perduellionis
- ↑ Tamże, s.293n ustawa z 1589 Co sądzić maią
- ↑ Janusz S. Dąbrowski, Senat koronny. Stan sejmujący w czasach Jana Kazimierza, Kraków 2000, s. 62.
- ↑ Zygmunt Gloger Encyklopedia staropolska: Sądy 19. Sądy Sejmowe Do sądu sejmowego należały sprawy, odesłane z trybunału: a) gdy nie było uchwalonego prawa na rozsądzenie danego wypadku, b) o sprzedajność sędziów, c) przeciw ministrom, d) o obrazę majestatu i zdradę kraju.
- ↑ t.8 s.82n, uzupełnione 1776 s.540 - 543
- ↑ t.9 s. 243 – 249 ustawa z 28 maja 1791
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Juliusz Bardach, Bogusław Leśnodorski, Michał Pietrzak: Historia ustroju i prawa polskiego. Warszawa: LexisNexis, 2009, s. 265–266. ISBN 978-83-7620-192-4.
- Sąd sejmowy
- Wiktor Czermak, Sprawa Lubomirskiego w roku 1664 1886
- Władysław Ostrożyński, Sprawa zamachu na Stanisława Augusta z 3 listopada 1771 przed sądem sejmowym 1891
- Zbigniew Szcząska, Sąd sejmowy w okresie rządów Rady Nieustającej. Proces barona Juliusa 1971
- Ryszard Chojecki, Stanisław August a proces Adama Ponińskiego 1972