Przejdź do zawartości

Powstanie Niemców sudeckich

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powstanie Niemców sudeckich
Ilustracja
Sudeccy powstańcy niemieccy eskortujący pojmanych żołnierzy czechosłowackich
Czas

12/13 września – październik 1938

Miejsce

Kraj Sudetów

Terytorium

Czechosłowacja

Przyczyna

dążenia Niemców sudeckich do odłączenia swoich ziem od Czechosłowacji i przyłączenia do Niemiec

Wynik

powstanie częściowo stłumione,
opuszczenie regionu przez Czechosłowację po traktacie monachijskim

Strony konfliktu
 Czechosłowacja Niemcy sudeccy
Wsparcie:
 III Rzesza
Dowódcy
Jan Syrový
Ludvík Krejčí
Bohuslav Fiala 		Konrad Henlein
Karl Hermann Frank
Anton Pfrogner
Friedrich Köchling
Wilhelm Canaris
Siły
Gwardia Obrony Państwa:
30 000
(22 września)[1] 		Freikorps:[2]
10–15 000
(18 września)
26 000
(22 września)
34 000–41 000
(1 października)
Straty
Siły bezpieczeństwa:
95 zabitych:
69 we wrześniu,
26 w październiku;
setki rannych[3]
Cywile:
n/n
Ogółem:
do 1 października według Köchlinga[4]
110 zabitych,
2029 pojmanych 		Freikorps:
do 1 października według Köchlinga[4]
52 zabitych,
65 rannych,
19 zaginionych
Ogółem:
według Frajdla
ok. 200 zabitych[5]
brak współrzędnych
Niemieccy powstańcy w Varnsdorfie z karabinami Mannlicher i vz. 24
Zamalowywanie czeskich znaków przez sudeckich Niemców
Aš opanowany przez niemieckich powstańców
Żołnierze SS w Hazlovie 26 września 1938

Powstanie Niemców sudeckich (cz. sudetoněmecké povstání) – bunt Niemców sudeckich przeciwko władzom czechosłowackim w Kraju Sudetów we wrześniu 1938 roku[6], kierowany przez zorganizowaną akcję Partii Niemców Sudeckich (SdP) pod przewodnictwem Konrada Henleina[7][8], dlatego też powstanie jest również określane jako zamach stanu Henleina (cs. henleinovský puč)[9][10].

10 września 1938 roku wszystkie organizacje okręgowe SdP otrzymały rozkaz z Norymbergi, aby rozpocząć protesty i prowokacje. 11 września zwolennicy Henleina starli się z czeskimi policjantami i żandarmami w Chebie, Libercu, Teplicach i innych miejscach[11]. Wieczorem 12 września Niemcy sudeccy masowo słuchali przemówienia radiowego Hitlera, w którym oskarżał on Czechosłowację o prześladowanie i uciskanie mniejszości niemieckiej. Przemówienie to wywołało falę przemocy wobec Czechów, Żydów i sudeckich antyfaszystów na pograniczu czesko-niemieckim[12]. Rano 13 września rozpoczęło się zaplanowane wcześniej powstanie zbrojne, którego pierwszymi aktami były takie incydenty, jak starcie w Habersbirku, gdzie odnotowano pierwsze ofiary śmiertelne[13], których łączna liczba do 15 września wyniosła 37[14]. Do 14 września powstanie zostało częściowo stłumione dzięki ogłoszeniu stanu wojennego, rozmieszczeniu jednostek wojska i Gwardii Obrony Państwa (cs. Stráž obrany státu)[15][16]. Niemniej jednak niepokoje na terenach przygranicznych trwały nadal[17].

Po nieudanym zamachu stanu, druga faza powstania rozpoczęła się 17 września od działań Sudetendeutsches Freikorps[18][19], paramilitarnej organizacji Niemców sudeckich utworzonej w Niemczech. Jej zadaniem było kontynuowanie walki i przeprowadzanie aktów terrorystycznych[20]. Zgodnie z deklaracją czechosłowackiego rządu na uchodźstwie z 1944 roku, Czechosłowacja znajdowała się w stanie wojny z III Rzeszą od 17 września 1938 roku[21]. Po licznych strzelaninach 20 i 21 września rebelia rozgorzała ponownie 22 września, gdy wybuchły zamieszki także na Morawach i Śląsku Cieszyńskim[19]. W niektórych przypadkach oddziały niemieckiej Abwehry, SA i SS otwarcie brały udział w akcjach bojowych, terrorystycznych i sabotażowych[22][23].

Władze czechosłowackie odpowiedziały, zabezpieczając granicę z Niemcami[24]. Mobilne jednostki armii wzmocnione lekkimi czołgami LT vz. 35 i samochodami pancernymi przywróciły porządek w Chebie, Frýdlancie, Šluknovie czy Varnsdorfie, co doprowadziło do spadku aktywności powstańczej. Obawiając się odwetu ze strony rządu czechosłowackiego, wielu Niemców sudeckich uciekło przez granicę do Niemiec[25]. Po nasileniu żądań Hitlera, 23 września przeprowadzono mobilizację armii czechosłowackiej. Kilka akcji przeciwpowstańczych musiało jednak zostać odwołanych, ponieważ jednostki wojskowe zajęły pozycje obronne dalej w głąb lądu[26].

Po podpisaniu traktu monachijskiego (30 września 1938) powstanie dobiegło końca, jednak gwałtowne incydenty zdarzały się sporadycznie nawet w październiku, ostatni we wsi Moravská Chrastová 31 października. 30 września działania bojowe Freikorpsu zostały formalnie zakończone rozkazem nr 30. Mimo to zwolennicy Henleina kontynuowali ataki na wycofujących się Czechosłowaków[27]. 1 października Freikorps wydał rozkaz „eliminacji uciekających lewicowców i Czechów”[28]. Ponad 200 000 osób, głównie Czechów, ale także Żydów i sudeckich antyfaszystów, uciekło z Kraju Sudeckiego w obawie przed rządami nazistów[29].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Martin Brabec. Ostře sledovaná hranice. „Válka REVUE”, lipiec – sierpień 2010. ISSN 1804-0772. (cz.). 
  2. ↑ Hruška 2013 ↓, s. 80–81.
  3. ↑ Šrámek 2008 ↓, s. 98.
  4. ↑ a b Zpráva Friedricha Köchlinga o jeho působení u Sudetoněmeckého Freikorpsu. Fronta.cz. [dostęp 2025-01-04]. (cz.).
  5. ↑ Jiří Frajdl, Stráž obrany státu při obraně republiky 1938–1939, Historická a dokumentační komise Klubu českého pohraničí in cooperation with Křesťanskosociální hnutí, 2003 [dostęp 2025-01-04] (cz.).
  6. ↑ Junek 2013 ↓, s. 170, 181.
  7. ↑ Junek 2013 ↓, s. 181.
  8. ↑ Hruška 2013 ↓, s. 16.
  9. ↑ Bružeňák i Macke 2017 ↓, s. 342.
  10. ↑ Karel Straka: Byl henleinovský pokus o puč v září 1938 očekáván?. Ministerstvo obrany a Armáda České republiky, 7.10.2013. [dostęp 2025-01-04]. (cz.).
  11. ↑ Hruška 2013 ↓, s. 14.
  12. ↑ Hruška 2013 ↓, s. 15.
  13. ↑ Bružeňák i Macke 2017 ↓, s. 64.
  14. ↑ Bružeňák i Macke 2017 ↓, s. 65.
  15. ↑ Junek 2013 ↓, s. 170.
  16. ↑ Povstání se hroutí. Mobilisace 1938. [dostęp 2025-01-04]. (cz.).
  17. ↑ Motl 2015 ↓, s. 153.
  18. ↑ Junek 2013 ↓, s. 177.
  19. ↑ a b Šrámek 2008 ↓, s. 92.
  20. ↑ Bružeňák i Macke 2017 ↓, s. 66.
  21. ↑ Hruška 2013 ↓, s. 103.
  22. ↑ Hruška 2013 ↓, s. 98.
  23. ↑ Junek 2013 ↓, s. 183, 188, 194.
  24. ↑ Martin Brabec. Nevyhlášená válka o pohraničí. „Válka REVUE”, wrzesień 2010. ISSN 1804-0772. (cz.). 
  25. ↑ Junek 2013 ↓, s. 154.
  26. ↑ Šrámek 2008 ↓, s. 92–93.
  27. ↑ Hruška 2013 ↓, s. 81–82.
  28. ↑ Motl 2015 ↓, s. 147.
  29. ↑ Suchánek i Beneš 2018 ↓, s. 218.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Vladimír Bružeňák, Josef Macke: Morový rok : kronika tragického roku 1938 na Sokolovsku a Karlovarsku – 1. díl – Sokolovsko. Cheb: Svět křídel, 2017. ISBN 978-80-7573-021-3. (cz.).
  • Emil Hruška: Boj o pohraničí : Sudetoněmecký Freikorps v roce 1938. Praha: Nakladatelství Epocha a Pražská vydavatelská společnost, 2013. ISBN 978-80-7425-194-8. (cz.).
  • Václav Junek: Hitler před branami : literární dokument o povstání Němců v Čechách a na Moravě v roce 1938 a o cestě k němu. Velké Přílepy: Olympia, 2013. ISBN 978-80-7376-349-7. (cz.).
  • Václav Junek: Malé (velké) války 20. století a dál.... Praha: Petrklíč, 2016. ISBN 978-80-7229-322-3. (cz.).
  • Stanislav Motl: Válka před válkou : krvavý podzim 1938 v Čechách a na Moravě. Praha: Rybka Publishers, 2015. ISBN 978-80-87950-21-0. (cz.).
  • Jiří Suchánek, Jaroslav Beneš: Mobilizace ve fotografii : Armáda a Stráž obrany státu v letech 1938–1939. Brno: Extra Publishing, 2018. ISBN 978-80-7525-159-6. (cz.).
  • Pavel Šrámek: Ve stínu Mnichova : z historie československé armády 1932–1939. Praha: Mladá fronta, 2008. ISBN 978-80-204-1848-7. (cz.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Powstanie_Niemców_sudeckich&oldid=75731139”