Personalizm
Personalizm – stanowisko filozoficzne podkreślające centralną rolę osoby (łac. persona), której przypisuje się takie cechy jak autonomia, samoświadomość, wola, zdolność do twórczości, odpowiedzialność moralna[1].
Stanowisko to można odnaleźć w różnych kierunkach filozoficznych od czasów starożytnych. Od XIX w. powstawały kierunki, które przyjęły taką nazwę na swoje oznaczenie. Najbardziej znaczącym jest dwudziestowieczny personalizm chrześcijański.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Cechy personalizmu można odnaleźć w bardzo różnych i odległych od siebie nurtach myśli. W filozofii starożytnej była to filozofia sofistów i Sokratesa, a także wczesnochrześcijańska filozofia Augustyna z Hippony (koncepcja Boga jako osoby)[1]. W średniowieczu personalistyczny charakter ma filozofia Tomasza z Akwinu[1]. W filozofii nowożytnej odnajduje się personalizm w myśli Kartezjusza, Berkeleya i w niemieckim idealizmie[1]. W filozofii pozaeuropejskiej, cechy personalistyczne nosi filozofia Ramanudźy[1].
Sam termin personalizm po raz pierwszy został użyty został przez Friedricha Schleiermachera (1799) na określenie koncepcji Boga osobowego, która była przeciwstawna panteizmowi[1].
W XIX w. ukształtowało się kilka kierunków określanych jako personalizmy i związanych z filozoficznym idealizmem[1].
Szczególnie dużą rolę pełnił personalizm w filozofii amerykańskiej[2]. W Stanach Zjednoczonych powstało kilka ośrodków o znacząco różnych poglądach filozoficznych. W Bostonie jego wpływowym propagatorem był Borden Parker Bowne[1][3]. Odrębna forma personalizmu ukształtowała się w Kalifornii (George Holmes Howison na Uniwersytecie w Berkeley)[4]. Amerykański personalizm miał mocny rys antymaterialistyczny i silne związki z religią, jednocześnie jednak starał się włączać osiągnięcia takich nauk jak biologia ewolucyjna, psychologia, medycyna czy pedagogika[1].
Odrębne personalizmy powstawały też w innych krajach: we Francji (Charles Bernard Renouvier) Anglii (J.M.E. McTaggart), Rosji (Nikołaj Bierdiajew).
Szczególnie wpływowym, obecnym do dzisiaj w wielu krajach nurtem jest personalizm chrześcijański.
Personalizm chrześcijański
[edytuj | edytuj kod]
Personalizm chrześcijański to nurt XX-wiecznej filozofii, który głosił nadrzędność wartości osoby ludzkiej wobec uwarunkowań społeczno-ekonomicznych oraz historycznych. Rozwinął się początkowo we Francji w kręgach katolickich.
Zwykle wyróżnia się jego dwa nurty[5]:
- personalizm integralny (humanizm integralny) - rozwinany przez Jacquesa Maritaina, Józefa Tischnera, Jana Pawła II
- personalizm otwarty (społeczny) - rozwijany przez Emmanuela Mouniera.
Nurtów personalizmu chrześcijańskiego było jednak więcej, np. polski personalizm uniwersalistyczny Czesława Bartnika i uczniów[6].
Personalizm chrześcijański wpłynął też na wielu innych filozofów i nurtów chrześcijańskich, np. na chrześcijański ewolucjonizm Pierre'aa Teilharda de Chardina czy na katolicką naukę społeczną (duży wpływ Maritaina)[5].
Personalizm chrześcijański stawia w centrum wyjątkową i niepowtarzalną osobę ludzką, wyposażoną w niezbywalną godność. Tę centralną pozycję osoba zawdzięcza Boskiemu stworzeniu[5].
Personalizm starał się znaleźć odrębną drogę wobec konfliktowych koncepcji indywidualizmu i kolektywizmu (łączonymi z z politycznymi ideologiami liberalizmu i socjalizmu) (chociaż w przypadku Mourniera celem był połączony z chrześcijaństwem socjalizm, natomiast zdecydowanie odrzucany był komunizm)[5]. Personaliści uważali, że kolektywizm i indywidualizm są zbyt abstrakcyjne, wadliwe i nie przedstawiają prawdziwej natury człowieka, który jest indywidualną osobą i jednocześnie członkiem ludzkiej wspólnoty jak rodzina, lokalna społeczność itp. Zwolennicy indywidualizmu lub kolektywizmu mają tendencję do absolutyzowania swojego poglądu, popadając w skrajności jak libertarianizm albo komunizm. Szczególnym zagrożeniem jest tu totalitaryzm[5].
Personalizm podkreśla wolność i odpowiedzialność konkretnej osoby za własne życie, jednocześnie podkreślając fakt, że powinna ona realizować tę odpowiedzialność w stosunku do swoich bliźnich, poza nimi bowiem traci wartość.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i Bober 2009 ↓, s. 566.
- ↑ Bogumił Gacka, Personalizm amerykański, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1996.
- ↑ Borden Parker Bowne, Personalizm, Lublin: Czas, 1994.
- ↑ Rufus Burrow jr., Personalism: A Critical Introduction, St. Louis: Chalice Press, 1999, s. 66.
- ↑ a b c d e Bober 2009 ↓, s. 567.
- ↑ Czesław Bartnik, Personalizm, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Sergiusz Bober, Personalizm, [w:] Michał Jaskólski (red.), Słownik historii doktryn politycznych, t. 4, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2009, s. 566-567.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Półrocznik Personalizm (Lublin, Polska). personalizm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-27)].
- Thomas D. Williams, Jan Olof Bengtsson, Personalism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 11 maja 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-02] (ang.). (Personalizm)
- Thomas O. Buford, Personalism, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27] (ang.).
Personalism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].
