Perkoz zausznik

Perkoz zausznik
	Podiceps nigricollis
	C. L. Brehm, 1831
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	perkozowe
Rodzina	perkozy
Rodzaj	Podiceps
Gatunek	perkoz zausznik
Podgatunki
	P. n. nigricollis C. L. Brehm, 1831; P. n. gurneyi (Roberts, 1919); P. n. californicus Heermann, 1854;
	P. n. nigricollis C. L. Brehm, 1831; P. n. gurneyi (Roberts, 1919); P. n. californicus Heermann, 1854;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym (latem) występuje przez cały rok przeloty zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Perkoz zausznik^[3], zausznik^[3] (Podiceps nigricollis) – gatunek średniej wielkości, przeważnie wędrownego ptaka wodnego z rodziny perkozów (Podicipedidae), zamieszkującego Europę poza skrajami północnymi i zachodnimi (od połowy XIX wieku stopniowo rozszerza swój zasięg w tym kierunku), zachodnią część Ameryki Północnej od Kanady do Gwatemali, północną, wschodnią i południową Afrykę oraz środkową, południową i wschodnią Azję wraz z Bliskim Wschodem. Przeloty marzec – kwiecień i sierpień – listopad. Południowe populacje osiadłe.

W Polsce nieliczny ptak lęgowy prawie całego niżu; stosunkowo nielicznie występuje na Pomorzu, Warmii i Mazurach, mimo obfitości jezior^[4]. Polskie ptaki zimują w zachodniej Europie i basenie Morza Śródziemnego. Na przelotach nie jest liczny^[4]. Stwierdzono przypadki zimowania w kraju^[4].

Podgatunki i zasięg występowania

Wyróżnia się trzy podgatunki^[5]^[6]:

P. n. nigricollis – Europa do zachodniej części Azji, zimuje w południowo-zachodniej Palearktyce; ponadto środkowo-wschodnia Azja, zimuje we wschodniej Azji.
P. n. gurneyi – wschodnia Afryka (Sudan i Etiopia wyspowo na południe po północną Tanzanię), południowa Afryka.
P. n. californicus – południowo-zachodnia Kanada i zachodnie USA po północno-zachodni i środkowy Meksyk; zimuje na południe aż po Gwatemalę.

Morfologia

Wygląd: Upierzenie godowe – głowa, szyja i wierzch ciała czarne, za okiem duża, trójkątna, szersza niż u perkoza rogatego trójkątna, złotawa plama. Koralowe oczy. W odróżnieniu od perkoza rogatego ma lekko wygięty ku górze dziób. Spód ciała rdzawokasztanowaty. Upierzenie spoczynkowe – wierzch ciemny, spód jasny. Na policzku ciemna plama. Na wewnętrznej krawędzi skrzydła widać dużą białą plamę, która w locie jest łatwa do zauważenia.
Wymiary średnie: długość ciała 28–34 cm^[5]
rozpiętość skrzydeł 41–60 cm^[5]
masa ok. 265–450 g^[5]

Ekologia i zachowanie

Biotop: Małe zbiorniki wodne na bagnach oraz płytkie stawy i jeziora o bujnej roślinności zanurzonej i z obszarami roślinności wystającej ponad lustro wody.
Zachowanie: Najbardziej towarzyski z perkozów, rzadko gnieździ się osobno. Zauszniki początkowo zamieszkiwały południowo-wschodnią Europę, a od końca XIX w. obserwuje się ciągłe rozprzestrzenianie ich na zachód. Można go usłyszeć po melodyjnym „bibip” lub świszczącym „huit”.
Toki: Pary tworzą się już na zimowisku. Ptaki razem też przylatują na przełomie marca i kwietnia, by pozostać ze sobą aż do końca sezonu. W czasie toków wykazują charakterystyczne zachowanie: stoją wyprostowane na wodzie naprzeciw siebie, trzęsą głowami i pływają wokół siebie. Obce pary są przepędzane.
Gniazdo: Zazwyczaj na wodzie w strefie rzadkich trzcin lub innych roślin wodnych wystających ponad powierzchnię. Czasem można je spotkać w starorzeczach lub zabagnionych jeziorach. Gniazdo stanowi pływająca, jednak zazwyczaj zakotwiczona za pomocą wbudowanych w nie roślin, sterta roślin wodnych i błotnych przynoszonych przez samca. Zazwyczaj w mniejszych lub większych koloniach (nawet z setkami par), często w kolonii mew śmieszek. To powiązanie jest tak silne, że po zniszczeniu kolonii mew znikają również zauszniki.
Jaja: Wyprowadza jeden główny lęg w roku – 3 do 6 białych jaj z niebieskawym odcieniem. Uzupełniany w okresie późniejszym przez pojedyncze zniesienia uzupełniające.
Wysiadywanie, pisklęta: Jaja wysiadywane są przez okres 20 do 21 dni przez obydwoje rodziców. Zagniazdowniki, jednak długo pozostają pod opieką rodziców, chroniąc się na grzbiecie lub pod skrzydłami osobników dorosłych, podobnie jak u innych perkozów. Młode żywią się głównie owadami wodnymi, drobnymi skorupiakami, mięczakami i rybami. Mają podobne upierzenie do dorosłych, ale po bokach głowy widnieją nieregularne czarne plamy. Puch piskląt nadaje głowie wzór w jasne pasy i plamy. Podobnie jak małe perkozy dwuczube, mają też łysinkę.
Pożywienie: Owady i skorupiaki wodne, bardzo rzadko ryby. Pokarm zdobywa nurkując.

Status i ochrona

IUCN klasyfikuje perkoza zausznika jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale około 3,9–4,2 miliona osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany^[2].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą^[7]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek narażony (VU)^[8]. W latach 2013–2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 1000–2000 par, a trend liczebności jest silnie spadkowy^[8]^[9].

Zausznik w upierzeniu spoczynkowym
Dla porównania podobny perkoz rogaty w upierzeniu spoczynkowym
Jaja z kolekcji muzealnej
Rodzic z pisklęciem

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Podiceps nigricollis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Podiceps nigricollis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Podicipedidae Bonaparte, 1831 - perkozy - Grebes (wersja: 2016-07-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-17].
↑ ^a ^b ^c Podiceps nigricollis (Zausznik). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 50–52. ISBN 83-86564-43-1.
↑ ^a ^b ^c ^d Llimona, F., del Hoyo, J., Christie, D.A., Jutglar, F. & Kirwan, G.M.: Black-necked Grebe (Podiceps nigricollis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-08].
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Grebes, flamingos. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-17]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ ^a ^b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Podiceps nigricollis (Zausznik). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 50–52. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Podiceps nigricollis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Podiceps nigricollis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Podicipedidae Bonaparte, 1831 - perkozy - Grebes (wersja: 2016-07-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-17].

[poradnik-4] Podiceps nigricollis (Zausznik). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 50–52. ISBN 83-86564-43-1.

[hbwa-5] Llimona, F., del Hoyo, J., Christie, D.A., Jutglar, F. & Kirwan, G.M.: Black-necked Grebe (Podiceps nigricollis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-08].

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Grebes, flamingos. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-17]. (ang.).

[7] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-8] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-9] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]