Otwartopęcherzowe
| Ostariophysi[1] | |
| Sagemehl, 1885 | |
 Synodontis njassae | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Nadrząd |
otwartopęcherzowe |
Otwartopęcherzowe[2][3], łącznicokręgie[4] (Ostariophysi) – nadrząd ryb promieniopłetwych z infragromady Teleostei, wyróżniających się obecnością aparatu Webera oraz zdolnością wykrywania substancji alarmowych. Pod względem liczby gatunków Ostariophysi jest drugim, po kolcopłetwych, nadrzędem ryb. Obejmuje ponad 8 tysięcy gatunków, dominujących w wodach słodkich całego świata, z czego większość stanowią rodziny karpiowatych, kąsaczowatych, zbrojnikowatych i przylgowatych.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Wśród ryb otwartopęcherzowych wyróżniono następujące rzędy[5][6]:
- Gonorynchiformes – piaskolcokształtne
- Cypriniformes – karpiokształtne
- Characiformes – kąsaczokształtne
- Siluriformes – sumokształtne
- Gymnotiformes („strętwokształtne”)
Cechy charakterystyczne
[edytuj | edytuj kod]Do otwartopęcherzowych należą gatunki wykazujące duże zróżnicowanie. Większość z nich łączy jednak obecność aparatu Webera – kostnej struktury, powstałej z pierwszych kilku kręgów. Służy ona do przenoszenia dźwięków odbieranych i wzmacnianych przez pęcherz pławny do ucha środkowego za pomocą przekształconych żeber. Dzięki aparatowi Webera ryby otwartopęcherzowe lepiej słyszą wysokie dźwięki i mogą porozumiewać się za pomocą sygnałów dźwiękowych. Płetwy brzuszne znajdują się w położeniu brzusznym lub nie występują.
Ryby otwartopęcherzowe wyróżniają się zdolnością do reakcji alarmowych – posiadły zdolność wykrywania (a wiele z nich również wytwarzania) substancji alarmowych (tlenek hipoksantyny) wytwarzanych przez komórki naskórka[7] ryb zaatakowanych przez drapieżnika lub przez same drapieżniki. Substancje te wywołują reakcje alarmowe (zwykle ucieczkę) u ryby atakowanej lub wykrywającej substancję alarmową. Jedynie gatunki żywiące się innymi Ostariophysi, m.in. piraniowate, nie reagują na substancje alarmowe – utrudniałoby to im zdobywanie pokarmu[3] – ale mogą je wytwarzać[7].
W budowie czaszki nie występuje kość klinowa podstawowa oraz dermopalatinum. U wszystkich, poza Gonorynchiformes, występuje kość oczodołowo-klinowa. Większość (wyjątkiem jest rodzaj Gonorynchus) ma pęcherz pławny, zazwyczaj dwukomorowy. Pierwsza komora jest mniejsza, położona z przodu. Druga jest zwykle duża, a u niektórych otwartopęcherzowych zredukowana lub nie występuje[7][4].
Większość otwartopęcherzowych jest pozbawiona uzębienia w szczękach: pokarm rozdrabniają za pomocą zębów gardłowych umieszczonych w gardzieli. Silne zęby szczękowe wytworzyły piraniowate. W większości pysk jest typu dolnego w postaci wysuwalnego ryjka, przystosowanego do zbierania organizmów bentosowych. U karpiokształtnych pysk jest otoczony przez jedną lub dwie pary wąsików czuciowych, które służą do wykrywania pokarmu w podłożu. Natomiast sumokształtne mają spłaszczoną głowę z szerokim pyskiem okolonymi kilkoma parami wąsików czuciowych. Część przedstawicieli tego rzędu ma ciało nagie (bez łusek), inni mają skórę pokrytą twardym pancerzem, a ich otwór gębowy stanowi rodzaj przyssawki. U niektórych sumokształtnych w płetwach piersiowych i grzbietowych tkwią ostre kolce, czasem połączone z gruczołami jadowymi. Piaskolcokształtne mają wydłużone, spłaszczone bocznie, opływowe ciało, kąsaczokształtne mają natomiast zazwyczaj małe rozmiary i jaskrawe ubarwienie, a także ostre, osadzone w szczękach zęby. Gymnotiformes (nazywane często „strętwokształtnymi”) znacznie różnią się wyglądem od innych otwartopęcherzowych – ich ciało jest wydłużone, pozbawione płetw brzusznych, u niektórych gatunków także płetw grzbietowych i ogonowych. Mocno umięśniona jest natomiast długa, ciągła płetwa odbytowa, która stanowi główną siłę napędową organizmu. Część strętwokształtnych wykształciła narządy elektryczne.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ostariophysi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Wałecki 1864 ↓, s. 35.
- ↑ a b Ryby, 2007 ↓, s. 20, 108.
- ↑ a b Ginter 2012 ↓, s. 232.
- ↑ Nelson 2006 ↓, s. VI.
- ↑ Wiley & Johnson, 2010 ↓, s. 135.
- ↑ a b c Nelson 2006 ↓, s. 135.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ryby : encyklopedia zwierząt. Henryk Garbarczyk, Małgorzata Garbarczyk i Leszek Myszkowski (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9.
- Ryby kopalne. red. Michał Ginter. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012. ISBN 978-83-235-0973-8.
- Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.
- Antoni Wałecki: Systematyczny przegląd ryb krajowych. Warszawa: Drukarnia Gazety Polskiej, 1864.
- Wiley & Johnson: A teleost classification based on monophyletic groups. W: Nelson, Schultze & Wilson (red.): Origin and Phylogenetic Interrelationships of Teleosts. Monachium: Verlag Dr. Friedrich Pfeil, 2010, s. 123-182. ISBN 978-3-89937-107-9.