Obóz szkoleniowy SS w Trawnikach
.jpg) Plan obozów w Trawnikach. Obiekty należące do obozu szkoleniowego znajdują się w północno-wschodniej części strefy | |
| Typ |
obóz szkoleniowy |
|---|---|
| Odpowiedzialny | |
| Rozpoczęcie działalności |
wrzesień 1941 |
| Zakończenie działalności |
lipiec 1944 |
| Terytorium | |
| Miejsce | |
| Pierwotne przeznaczenie | |
| Komendanci |
Richard Rokita |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
 51°07′59,88″N 22°59′52,44″E/51,133300 22,997900
| |
Obóz szkoleniowy SS w Trawnikach (niem. Der SS- und Polizeiführer im Distrikt Lublin Ausbildungslager Trawniki, SS-Ausbildungslager Trawniki) – niemiecka jednostka szkoleniowa istniejąca w latach 1941–1944 w miejscowości Trawniki pod Lublinem, połączona z funkcjonującym w tym samym miejscu obozem pracy dla Żydów. W Trawnikach szkolono członków kolaboracyjnej formacji SS-Wachmannschaften, która wzięła aktywny udział w operacji wymordowania Żydów w Generalnym Gubernatorstwie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
W Trawnikach, fabrycznej osadzie leżącej 26 kilometrów na wschód od Lublina[1], Niemcy kilkukrotnie organizowali w czasie II wojny światowej obozy różnego przeznaczenia. Wynikało to z faktu, iż znajdujące się tam zabudowania nieczynnej cukrowni łatwo mogły być zaadaptowane na potrzeby obozowe. Za wyborem Trawnik przemawiało ponadto ich dogodne usytuowanie przy linii kolejowej Lublin – Chełm[2].
Jesienią 1939 roku Niemcy urządzili w Trawnikach obóz przejściowy dla polskich jeńców wojennych. W marcu następnego roku zorganizowano tam obóz SS, w którym więziono Polaków (niewiele wiadomo o jego działalności). Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w Trawnikach powstał natomiast obóz filtracyjny dla wziętych do niewoli żołnierzy Armii Czerwonej[3].
17 lipca 1941 roku SS-Brigadeführer Odilo Globocnik, dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa, został mianowany „pełnomocnikiem Reichsführera-SS do spraw utworzenia baz policji i SS na nowym obszarze wschodnim”. W związku z koniecznością zapewnienia bazom odpowiedniej obsady Heinrich Himmler polecił Globocnikowi oraz wyższym dowódcom SS i policji na okupowanych terenach wschodnich zorganizować kolaboracyjne jednostki pomocnicze złożone z obywateli ZSRR, w szczególności jeńców wojennych. Miejscem ich tworzenia i szkolenia stały się Trawniki[4].
Obóz szkoleniowy (niem. Der SS- und Polizeiführer im Distrikt Lublin Ausbildungslager Trawniki)[5] został utworzony we wrześniu 1941 roku[1]. Początkowo kierował nim SS-Untersturmführer Richard Rokita[6]. 27 października 1941 roku na stanowisko komendanta został natomiast mianowany SS-Hauptsturmführer Karl Streibel, który piastował je do końca istnienia obozu[7]. Pod względem administracyjnym obóz podlegał dowódcy SS i policji na dystrykt lubelski, który zapewniał m.in. środki na jego utrzymanie[6].
Obóz szkoleniowy w Trawnikach był złączony w sposób organiczny z funkcjonującym w tym samym miejscu obozem pracy dla Żydów[a] i – jak wskazuje Witold Mędykowski – de facto stanowił z nim jeden organizm[6]. Karl Streibel był formalnie również komendantem obozu pracy, choć w praktyce funkcję tę sprawował jego zastępca SS-Oberscharführer Franz Bartetzko[8]. Więźniowie obozu pracy byli zatrudniani przy obsłudze obozu szkoleniowego[6].
Jednostki pomocnicze formowane w Trawnikach otrzymały nazwę „Oddziały Wartownicze Pełnomocnika Reichsführera SS i Szefa Policji Niemieckiej ds. Utworzenia Baz SS i Policji na Nowych Terenach Wschodnich”[b], zmienioną po kilku miesiącach na „Oddziały Wartownicze Dowódcy SS i Policji na dystrykt lubelski”[c][4]. W latach 1941–1943 w obozie przeszkolono około 5 tys. strażników[9][10]. Początkowo w szeregach formacji służyli wyłącznie sowieccy jeńcy wojenni, którzy przeszli na służbę niemiecką. Dopiero jesienią 1942 roku zaczęto werbować także cywilów[11]. Większość strażników była Ukraińcami lub pochodziła z terenów Ukrainy. Rekrutowano także sowieckich volksdeutschów, a obok nich przedstawicieli innych narodów ZSRR, nie wyłączając Rosjan[12][13]. SS-Wachmannschaften uczestniczyły aktywnie w kierowanej przez Odilo Globocnika Einsatz Reinhardt, czyli akcji eksterminacyjnej, w której wyniku wymordowano co najmniej 1,8 mln Żydów z Generalnego Gubernatorstwa i Okręgu Białystok[14]. Oddziały z Trawnik brały udział w likwidacji gett, przeprowadzały masowe egzekucje, pełniły służbę wartowniczą w obozach śmierci w Bełżcu, Sobiborze i Treblince, a także w różnych obozach pracy dla Żydów[9].
We wrześniu 1943 roku Globocnik został odwołany z Lublina i przeniesiony na wybrzeże Adriatyku. Wcześniej zawarł porozumienie z SS-Obergruppenführerem Oswaldem Pohlem, na mocy którego obozy pracy w dystrykcie lubelskim oraz obóz szkoleniowy w Trawnikach zostały podporządkowane Głównemu Urzędowi Gospodarczo-Administracyjnemu SS[15]. Nazwę obozu zmieniono wtedy na obóz szkoleniowy SS (niem. SS-Ausbildungslager Trawniki), co pozwoliło wachmanom używać liter „SS” przed stopniem[16].
3 listopada 1943 roku, podczas akcji „Dożynki” wymordowani zostali żydowscy więźniowie obozu pracy w Trawnikach. W czasie masakry dziedziniec przed kwaterami podoficerskimi w obozie szkoleniowym stanowił miejsce, do którego doprowadzano ofiary, aby rozebrały się do naga przed udaniem się nad masowe groby (wykopane poza terenem obozowym). Członkowie SS-Wachmannschaften nie brali udziału w egzekucjach[17].
Pod koniec zimy przełomu 1943 i 1944 roku obóz szkoleniowy w Trawnikach oraz pełniący tam jeszcze służbę wachmani ponownie znaleźli się pod kontrolą dowódcy SS i policji na dystrykt lubelski. Pod koniec lipca 1944 roku, w związku z szybkimi postępami sowieckiej ofensywy, SS-Wachmannschaften wycofano do Kielc, a następnie dyslokowano do nowo utworzonych baz w Jędrzejowie, Pińczowie i Złotej[16].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Obóz ten zaczęto organizować latem 1941 roku. Patrz: Mędykowski 2009 ↓, s. 184–185.
- ↑ Wachmannschaften des Beauftragten des Reichsführers SS und Chefs der Deutschen Polizei für die Errichtung der SS- und Polizeistützpunkte im neuen Ostraum.
- ↑ Wachmannschaften des SS- und Polizeiführers in Distrikt Lublin.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Kuwałek 2015 ↓, s. 378.
- ↑ Mędykowski 2009 ↓, s. 184.
- ↑ Mędykowski 2009 ↓, s. 184–185.
- ↑ a b Black 2004 ↓, s. 105–106.
- ↑ Wardzyńska 1992 ↓, s. 10, 45.
- ↑ a b c d Mędykowski 2009 ↓, s. 185.
- ↑ Kuwałek 2015 ↓, s. 392.
- ↑ Mędykowski 2009 ↓, s. 192.
- ↑ a b Libionka 2017 ↓, s. 103.
- ↑ Lahnstaedt 2018 ↓, s. 49.
- ↑ Black 2004 ↓, s. 107–109.
- ↑ Black 2004 ↓, s. 107.
- ↑ Kuwałek 2015 ↓, s. 384–385.
- ↑ Lahnstaedt 2018 ↓, s. 92.
- ↑ Black 2004 ↓, s. 128, 130.
- ↑ a b Black 2004 ↓, s. 130.
- ↑ Mędykowski 2009 ↓, s. 201–205.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Peter Black: Prosty żołnierz „akcji Reinhardt”. Oddziały z Trawnik i eksterminacja polskich Żydów. W: Dariusz Libionka (red.): Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004. ISBN 83-89078-68-6.
- Robert Kuwałek: Kolaboracja ze strachu? Jeńcy sowieccy w formacji SS-Wachmannschaften z obozu szkoleniowego SS w Trawnikach. W: Jakub Wojtkowiak (red.): Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej [e-book/epub]. Warszawa: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-42-5.
- Stephan Lahnstaedt: Czas zabijania. Bełżec, Sobibór, Treblinka i Akcja Reinhardt. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2018. ISBN 978-83-8123-263-0.
- Dariusz Libionka: Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2017. ISBN 978-83-62816-34-7.
- Witold Mędykowski: Obóz pracy dla Żydów w Trawnikach. W: Wojciech Lenarczyk, Dariusz Libionka (red.): Erntefest, 3–4 listopada 1943. Zapomniany epizod Zagłady. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2009. ISBN 978-83-925187-5-4.
- Maria Wardzyńska: Formacja Wachmannschaften des SS- und Polizeiführers in Distrikt Lublin. Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 1992.